موضوعات و محورهای مورد بحث در این نشست تخصصی عبارت بودند از: آزادی مسئولانه در مقابل آزادی لیبرال رسانه‌ها، تعطیلی رسانه‌ها به عنوان آخرین اقدام، مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار در مقابل منافع ملی، نقش انتقادی رسانه‌ها در قالب مسایل مهم کشور و جایگاه رسانه‌ها در ایجاد فضای سالم و مبارزه با فساد.
حضرتی: تعداد خط قرمزها به تعداد اختلاف سلیقه‌ها رسیده است
در این نشست الیاس حضرتی مدیرمسئول روزنامه اعتماد با اشاره به عنوان سمینار مذکور گفت: ما و نظام جمهوری اسلامی ایران هنوز تکلیفمان را با بعضی از موضوعات مشخص نکرده‌ایم و هنوز ابهاماتی در نظام جمهوری اسلامی که همه ما آرزوهایمان را به پای آن ریخته ایم، در این زمینه وجود دارد و یکی از این موضوعات مطبوعات است. ما نه می‌توانیم کلاً آن را بگذاریم کنار و نه اینکه آن را هضم کنیم و نتیجه آن این شده که امروز متاسفانه علی رغم خواست و علاقه تک تک مسئولان، ما جزء کشورهای عقب مانده در زمینه مطبوعات هستیم حتی در قیاس با کشور همسایه ای مانند پاکستان که تیراژ بعضی از مطبوعاتش به 7 میلیون هم می‌رسد.
وی افزود: زمانی که روزنامه اعتماد راه افتاد، من رفتم پیش آقای شاهرودی (رئیس وقت قوه قضائیه) و گفتم من می‌خواهم خط قرمزهایی را که باید طبق آنها روزنامه ام را منتشر کنم، بدانم. آقای شاهرودی به من گفت تصور خودت است این خط قرمزها چیست که من هم گفتم من سه خط قرمز را برای خودم تعیین کرده ام اعتبار و آبروی اشخاص، مصالح اصلی کشور و منافع ملی.
حضرتی ادامه داد: متاسفانه تعداد خط قرمزها امروز به تعداد اختلاف سلیقه‌ها و گاه عقده‌ها رسیده است و به همین خاطر است که ما می‌خواهیم با این موجود ناخواسته که همان رسانه باشد، فورا برخورد کنیم. من با عنوان «آزادی مسئولانه» برای این نشست موافقم اما با عبارت «تعطیلی رسانه‌ها»، نه، چون مرحله اول برخورد با رسانه‌ها به عقیده من باید تذکر باشد، مرحله دوم جریمه نقدی و حتی مرحله سوم شلاق زدن مدیرمسئول حتی اگر شده در میدان انقلاب. موضوع این است که چرا مساله ای مثل تعطیلی رسانه‌ها تنها در مورد مطبوعات وجود دارد مگر ما صدا و سیما را که تخلفی مرتکب می‌شود، تعطیل می‌کنیم؟ نهایتش این است که مدیر آن بخش بجای دیگری منتقل می‌شود.
مدیرمسئول روزنامه اعتماد همچنین تاکید کرد که تعطیلی رسانه‌ها باعث شده هیچ ثباتی در رسانه چه در خصوص مدیران آنها و چه در مورد خبرنگاران وجود نداشته باشد.
نمدکدوست: رسانه‌ها بوق نیستند
در ادامه این نشست همچنین حسن نمکدوست تهرانی استاد رشته روزنامه نگاری با قدردانی از مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها به جهت برپایی این نشست گفت: من از این جهت باید از مسئولان این مرکز تقدیر کنم که در سی و چند سال گذشته ما هیچگاه جسارت اینکه به معضلی مانند تعطیلی رسانه‌ها بپردازیم را نداشته ایم. واقعیت این است که ساختار رسانه ای در ایران ساختار توسعه نیافته‌ای است و اگر بخواهیم آن را یک کلیدواژه توضیح دهیم، این همان کلمه توقیف است.
وی افزود: اولین موج تعطیلی مطبوعات بعد از انقلاب در مرداد 1358 اتفاق افتاد و آخرین آن یکماه پیش بود. مساله این است که توقیف همواره نشان دهنده ضعف و ناتوانی در مدیریت سیاسی جامعه بوده است. وقتی حکومت نتواند جامعه را طوری اداره کند که همچنان شاهد توقیف مطبوعات باشیم، باید در سیاست‌های خود تجدیدنظر کند.
به گفته این استاد رشته علوم ارتباطات اجتماعی، ساختار رسانه‌ای در جامعه ایران اساسا حکومتی است؛ رادیو و تلویزیون کاملا در اختیار حکومت است، خبرگزاری‌های اصلی، روزنامه‌های اصلی همه در اختیار حکومت است حتی مصرف کننده اصلی رسانه‌ها، سازمان‌های حکومتی هستند. پس ما وقتی از توقیف سخن می‌گوییم، درباره تعداد خیلی محدودی از رسانه‌ها صحبت می‌کنیم.
نمکدوست تهرانی با تایید سخنان امیر محبیان در خصوص وجود نوعی آوانتوریسم رسانه ای گفت: آوانتوریسم یا همان ماجراجویی بیماری دوران کودکی است. پس سوال این است که مسئولیت طفولیت رسانه‌ها در جامعه ما بر عهده کیست؟ اگر بخش اعظم ساختار رسانه ای ما حکومتی است، چرا حکومت به این مساله پاسخگو نیست و چرا رسانه‌ها را توقیف می‌کنند؟ واقعا توقیف چه دستاوردی برای حکومت داشته است؟
وی ادامه داد: نگاه اساسی که باعث می‌شود ما به اینجایی که الان در آن هستیم، برسیم این تلقی است که حکومت رسانه‌ها را در حد بوق، بلندگو و شیپور می‌بیند. مصداق بارز این مساله همه بایدها و نبایدهایی است که حکومت برای رسانه‌ها تدوین کرده است که البته در هیچ یک از این بایدها و نبایدها، نظارت بر رفتار رسانه‌ها از مطبوعات خواسته نشده است.
استاد رشته علوم ارتباطات اجتماعی همچنین گفت: هر جا مطبوعات توانایی وجود داشتند، امنیت اجتماعی یک جامعه بالاتر رفته است و هر کجا مطبوعات ناتوان بوده اند، سطح امنیت اجتماعی پایین آمده است جنگ‌ها و کودتاها در کشورهایی اتفاق می‌افتد که مطبوعات توسعه نیافته دارد.
در این نشست همچنین امیدعلی مسعودی استاد رشته علوم ارتباطات احتماعی با بیان اینکه ما هنوز تعریف مشخصی از خبرنگار نداریم، نظام صدور مجوز به نشریات را هم یک نظام سنتی خواند و گفت: عدم توجه به اقتضائات فناوری‌های جدید یکی دیگر از اسیب‌هایی است که متوجه مطبوعات ما شده است تا زمانیکه نتوانیم نظام صنفی و شورای عالی مطبوعات را شکل دهیم، مشکلاتمان لاینحل باقی می‌ماند.
عبارت «تقسیم نشود» ناصرالدین شاه درباره روزنامه «ملتی» آغازی بر تاریخ 148 ساله توقیف مطبوعات
در نشست تخصصی آزادی مسئولانه و تعطیلی رسانه‌ها همچنین سیدفرید قاسمی پژوهشگر در حوزه تاریخ مطبوعات گفت: 178 سال از تاریخ روزنامه نگاری و 148 سال از توقیف اولین نشریه در ایران می‌گذرد. اولین بار در سال 1283(هـ.ق) ناصرالدین شاه در خصوص روزنامه «ملتی» گفت: «تقسیم نشود» و با این دو کلمه تاریخ توقیف مطبوعات در ایران شروع شد. نکته ای که در این عبارت است این است که ناصرالدین شاه نگفت درِ روزنامه را ببندید، او می‌خواست تنها آن نشریه و در واقع همان یک شماره آن منتشر نشود کمااینکه چند شماره دیگر از این روزنامه بعدا منتشر شد.
وی ادامه داد: حدود 70 سال به همین منوال گذشت تا اینکه فرمان مشروطه صادر شد و پس از تشکیل مجلس اول، مواد اولیه پیش از تصویب قانون مطبوعات تهیه شد که حکایت از آن دارد که شیوه برخورد با نشریه استنطاق از مدیر جریده با حضور هیات منصفه بوده است و سخنی از تعطیلی و توقیف تا مدت‌ها نبود تا اینکه برخی وکلا زمزمه توقیف را سر دادند که نمایندگان دیگر نظر آنها را رد کردند اتفاقا این نمایندگان (مخالفان تعطیلی مطبوعات) از علمای مشروطه بودند.
قاسمی در پایان پیشنهاد کرد: ممنوعیت توقیف مطبوعات در قالب لایحه ای مصوب هیات دولت تقدیم مجلس شود تا ضمانت اجرایی در این خصوص وجود داشته باشد. وی همچنین پیشنهاد کرد فعلا تا زمان تدبیر آن لایحه از جریمه نقدی تا رد صلاحیت مدیرمسئول، جایگزین توقیف یک جریده شود.
رضائیان: اگر تکلیف لایحه احزاب روشن باشد، روزنامه‌ها هم نقش احزاب را بازی نمی‌کنند
در این نشست تخصصی همچنین مجید رضائیان پیشکسوت عرصه مطبوعات با انتقاد از عنوان بندی این نشست گفت: رسانه یک تعریف بیشتر ندارد و آن هم آزادی بیان است. آزادی هم، آزادی است نه مسئولانه دارد و نه غیرمسئولانه. در حوزه مبانی رسانه‌ها ما با سوالات عدیده ای روبرو هستیم؛ آیا ژورنالیست ما زیرمجموعه فرهنگ است یا سیاست؟، اگر هر یک را بپذیریم کارکردهای رسانه متفاوت می‌شود.
وی ادامه داد: روزنامه نگاری ما امروز سه گونه بیشتر نیست، روزنامه نگاری سیاسی، روزنامه رسمی و روزنامه نگاری دولتی. همچنین ما اگر آزادی بیان را از اساس بپذیریم، طبیعتا روزنامه نگاری را در یک میدان بازی خلاصه نمی‌کنیم که تنها شامل روزنامه نگاری دولتی بشود. وقتی لایحه احزاب تکلیفش روشن باشد، روزنامه‌ها هم دیگر نقش احزاب را بازی نمی‌کنند. همچنین مشکل دیگر ما این است که ما کارشناس عرصه روزنامه نگاری کم داریم و دانش روزنامه نگاری ما شایستگی‌های خودش را پیدا نکرده است. همچنین روزنامه نگاری خبری و تحلیلی ژانری که در دنیا به آن بسیار بها داده می‌شود در ایران کمتر مورد توجه است.
رضائیان افزود: ما با سه چالش جدی در زمینه روزنامه نگاری کشور روبرو هستیم؛ چالش اول، چالش حقوقی است. یعنی ما در طول این 35 سال هنوز مشخص نکردیم که چه قانون جامعی در قبال مساله‌ای به نام تعطیلی رسانه داریم. در واقع همواره با توجه به شیوه نگرش دولت‌ها، تفسیر از قانون هم تغییر یافته است. در حالیکه این درست نیست قانون باید پایدار باشد. دوم اینکه در عرصه نشر، ممیزی باید بعد از انتشار موکول شود و این معنایش این است که ما از قبل باید به یک استانداردسازی رسانه ای رسیده باشیم و نظامش هم مشخص باشد مساله آخر اخلاق حرفه ای است که رسانه‌های ما حتما باید به مخاطبان و جامعه پاسخگو باشند.
نوروزی: مطبوعات با قانون مطبوعات توقیف می‌شوند و با همین قانون مطبوعات توسعه پیدا می‌کنند
در نشست تخصصی آزادی مسئولانه و تعطیلی رسانه‌ها همچنین کامبیز نوروزی، حقوقدان و فعال رسانه ای در سخنانی با بیان اینکه حقوق نه روی کاغذ بلکه در تجربه اجتماعی شکل می‌گیرد، گفت: قوانین به شدت تحت تاثیر مسائل اجتماعی هستند و لذا من با هیچگونه اقتباس حقوقی از جوامع دیگر در خصوص مطبوعات موافق نیستم، حال می‌خواهد انگلستان و فرانسه باشد یا عربستان صعودی.
وی افزود: بعد از قانون مشروطه، قانون مطبوعات قدیمی ترین متن قانونی است که در ایران به تصویب رسیده است در ایران، دولت همواره نسبت به رسانه‌ها، این نگاه را داشته که آنها مرعوب و وابسته هستند. در مقابل جامعه، نگاهی باز و گسترده و خواهان به رسانه‌ها داشته است و این وضعیت باعث یک دوگانگی عمیق و پیچیده شده است. واقعیت این است که جزء در حوزه رسانه، در هیچ حوزه دیگری این میزان کشمکش بین جامعه مدنی و حاکمیت وجود نداشته است.
این حقوقدان افزود: تمام وقایع مطبوعاتی ایران در 20 سال گذشته هول وحوش قانون مطبوعات مصوب سال 1364 اتفاق افتاده است. در واقع ما یک متن حقوقی بیشتر نداریم ولی همین متن حقوقی در طول دو دهه به شکل‌های متفاوت متجسد شده است؛ مطبوعات با همین قانون مطبوعات توقیف می‌شوند و با همین قانون مطبوعات توسعه پیدا می‌کنند.
نوروزی ضمن تاکید بر این نکته که قاعده بازی رسانه در ایران استقرار پیدا کرده است، یادآور شد: بخش‌هایی از نظام سیاسی که تمایلی به پذیرش این قاعده بازی ندارند، در جاهایی خلاف قاعده عملی و عرفی رفتار می‌کنند و این یک نتیجه بیشتر ندارد و آن اینکه دولت به یک هیچ کاره تبدیل شده است.
وی همچنین با منسوخ دانستن توقیف و تعطیلی مطبوعات اضافه کرد: من اساسا با پدیده ای بنام جرم مطبوعاتی مخالفم جرم مطبوعاتی زمانی معنا می‌یابد که عمدی باشد بعضی پدیده‌ها هستند که ذاتا پرخطر هستند، مثل فعالیت با اتومبیل به همین دلیل است که هر جرمی که در این حوزه به وقوع می‌پیوندد، اصل بر غیرعمدی بودن آن است و به همین دلیل است که دارنده اتومبیل تنها جبران خسارت می‌کند، نه بیشتر. کار رسانه، کاری است همواره پر از خطر و اشتباه و هر نوع خطری که در مطبوعات اتفاق بیافتد باید به عنوان غیرعمد تلقی و با آن برخورد شود.
انتقاد از سکوت وزیر کار در خصوص وضعیت انجمن صنفی روزنامه‌نگاران
این عضو هیات مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران همچنین در این نشست تخصصی در پاسخ به سوالی درباره سرانجام فعالیت این انجمن گفت: بنده از نحوه برخورد وزارت کار شدیدا متاسفم و نمی‌دانم به چه دلیل پرسش‌ها و تقاضاهای انجمن صنفی را بدون پاسخ گذاشته است و همین باعث شده روزنامه‌نگاران سردرگم شوند.
نوروزی با تاکید بر اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت مطبوعاتی آن نهادهای پاسخگو و مسئول در خصوص بازگشایی انجمن صنفی روزنامه نگاران نیستند، تاکید کرد: وزارت کار و شخص وزیر کار باید شجاعانه در این خصوص اعلام نظر کنند و بگویند این انجمن منحل هست یا نیست.
در نشست تخصصی آزادی مسئولانه و تعطیلی رسانه‌ها همچنین حسن نمکدوست تهرانی استاد رشته ارتباطات علوم اجتماعی در پاسخ به سوال یک خبرنگار که نظر او را در خصوص نامه 1280 روزنامه‌نگار به رئیس جمهور برای جلوگیری از بازگشایی انجمن صنفی روزنامه نگاران جویا شد، گفت: در برخی از کشورها مثل سوئد ما تنها یک نهاد صنفی برای روزنامه نگاران داریم، اما در بعضی از کشورها مثل فرانسه ما تشکل‌ها و نهادهای حرفه ای بسیار زیادی برای روزنامه نگاران داریم. به نظر می‌رسد دوستان برای اینکه مانع بازگشایی یک انجمن شوند، باغچه خودشان را بیل بزنند و انجمن خودشان را راه بیندازند. البته ممکن است این فضا و بستر لازم برای شکل‌گیری چنین انجمن‌هایی در حال حاضر فراهم نباشد، اما تقاضا برای آنکه یک انجمن بازگشایی نشود، یک درخواست صنفی نیست.
ابراز امیدواری معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد برای تبدیل خروجی نشست‌های تخصصی به یک مطالبه عمومی در رسانه‌ها
در پایان این نشست مطبوعاتی حسین انتظامی، معاون امور مطبوعاتی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که شنونده سخنان استادان علوم ارتباطات و حقوق مطبوعات بود، در سخنان کوتاهی ابراز امیدواری کرد که این بحث‌های علمی خروجی داشته باشد و گفت: امیدوارم این مباحث به یک مطالبه عمومی تبدیل شود. ما معتقد به کرسی‌های آزاداندیشی هستیم و یکی از جلوه‌های آن همین نشست‌ها است و ما انتظار داریم از دل چنین نشست‌هایی یک نظام حقوقی در بیاید.
