از چمران تا مصلی
اولین دوره نمایشگاه کتاب در آبان سال 1366 در محل نمایشگاه بین المللی تهران واقع در بزرگراه چمران برگزار شد. این مکان برای 19 دوره متوالی میزبان علاقمندان کتاب بود. اما سال 86، به دستور رییس جمهور وقت، مکان برگزاری نمایشگاه به مصلی تهران انتقال پیدا کرد.
آبان ماه 1366 اولین دوره برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.
امسال هم نمایشگاه با وجود مخالفت های آتش نشانی در مورد ایمنی این مکان در همین محل برگزار می شود. محل برگزاری نمایشگاه کتاب یکی از بحث های داغی است که هر سال با شروع نمایشگاه آغاز می شود و با پایان یافتن آن به فراموشی سپرده می شود. اما هنوز بعد از 27 دوره برگزاری، مکان ثابتی برای نمایشگاه کتاب مشخص نشده است. باغ کتاب تهران و شهر آفتاب از کاندیداهای برگزاری نمایشگاه کتاب بودند که هنوز درباره برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب در آنها، هیچ تصمیمی گرفته نشده است.
پوستر اولین دوره نمایشگاه کتاب تهران در سال 1366 چنین طرحی داشت. طراح این پوستر «علی دیواندری» بود.
رکوردداران حضور در افتتاحیه ها
به دلیل اهمیت این رویداد فرهنگی به عنوان بزرگترین نمایشگاه کتاب کشور، افتتاحیه های آن هم همیشه با حضور بالاترین مقامات کشور برگزار شده است. سید محمد خاتمی، رییس جمهور سابق ایران، با حضور در هر هشت دوره افتتاحیه نمایشگاه کتاب بیشترین حضور را در بین روسای جمهور در این نمایشگاه به خود اختصاص داده است. بعد از خاتمی، اکبر هاشمی رفسنجانی با هفت دوره حضور در افتتاحیه در زمان ریاست جمهوری مقام دوم را دارد. احمدی نژاد هم 6 بار در افتتاحیه حضور داشت.
چهره های دیگری همچون مرحوم دکتر حسن حبیبی، مصطفی میرسلیم، احمد مسجد جامعی، علی اکبر ناطق نوری، غلامعلی حداد عادل و محمدرضا رحیمی و برخی از وزرای فرهنگ و ارشاد دولت های وقت هم از جمله مقاماتی بودند که در اختتامیه های نمایشگاه سخنرانی کرده اند.
وقتی ورود آلمانی ها ممنوع می شود
از آنجا که نمایشگاه کتاب تهران از اولین دوره به صورت بین المللی برگزار شد، همیشه کتاب های خارجی در آن عرضه شده است. اولین دوره نمایشگاه با حضور 32 کشور برگزار شد. این تعداد در سال های مختلف تغییر کرده است. کمترین میزان حضور خارجی ها در نمایشگاه با حضور 21 کشور در سال 78 و بیشترین تعداد با حضور 80 کشور در سال 89 اتفاق افتاد.
یک حاشیه دیگر حضور ناشران خارجی، اردیبهشت ماه 1371 و در پنجمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران اتفاق افتاد. اگرچه در این دوره 565 ناشر خارجی از 26 کشور با 45 هزار عنوان کتاب شرکت داشتند، ولی خبری از ناشران آلمانی نبود، زیرا دولت آلمان در آن سال ورود حضور ناشران ایرانی به نمایشگاه فرانکفورت را ممنوع کرده بود و همین، سبب شد تا مسئولان نمایشگاه کتاب در ایران هم تابلوی «ورود ممنوع» جلوی ناشران آلمانی بگیرند.
ناشران شرکت کننده
اولین دوره نمایشگاه کتاب با حضور 200 ناشر تهرانی برگزار شد که کمترین تعداد ناشران حاضر در نمایشگاه را تا امروز به خود اختصاص داده است. سال 92 هم با حضور 2 هزار و 480 ناشر داخلی ، شلوغ ترین سال نمایشگاه بود. در اولین سال افتتاح نمایشگاه، 196 ناشر خارجی حضور داشتند که در سال 90 با حضور هزار و 614 ناشر خارجی تا امروز بالاترین رکورد حضور خارجی ها در این نمایشگاه است. ناشرین شهرستانی در اولین دوره برگزاری در نمایشگاه حضور نداشتند اما از دومین دوره که در سال 68 برگزار شدحضور آنها در نمایشگاه دایمی شد.
نقشه محل دائمی نمایشگاه های بین المللی تهران.جایی که سالها میزبان نمایشگاه کتاب بود.
چند عنوان کتاب در نمایشگاه عرضه می شود؟
اولین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سال 66، کار خود را با 8 هزار عنوان کتاب داخلی و 26 هزار عنوان کتاب خارجی آغاز کرد. سال 90 از لحاظ آماری یکی از بهترین سال ها برای این نمایشگاه بود. عرضه 196 هزار عنوان کتاب خارجی و 273 هزار عنوان کتاب داخلی در این سال را می توان به عنوان پر عنوان ترین دوره نمایشگاه کتاب نام برد. همین فراوانی عنوان های کتاب ها سبب شد تا رایانه، به کمک بازدیدکنندگان بیاید. پای اطلاع رسانی رایانه ای برای اولین بار در سال 75 به نمایشگاه کتاب باز شد. احتمالا قبل از این تاریخ پیدا کردن یک کتاب خاص در نمایشگاه کار راحتی نبود.
اردیبهشت ماه سال 85 ، سیزدهمین دوره نمایشگاه کتاب و البته حمل کتاب با گاری و نرخ مصوب 1500 تومانی برای هر نوبت حمل!
از بوسنی و فلسطین تا تجلیل از سیمین
یکی دیگر از بخش های ثابت نمایشگاه کتاب، برنامه های جنبی آن است. از شب شعر فلسطین تا موضوعاتی با عنوان فعالیت های فرهنگی و هنری کودکان، تجلیل از مبارزات مردم بوسنی و هرزگوین، سمینار بررسی وضع کاغذ در ایران، نشست های اهل قلم، تجلیل از سیمین دانشور و بررسی موانع جهانی شدن ادبیات ایران در سال های مختلف در این بخش مورد توجه قرار گرفته اند.
روزی که نمایشگاه را آب برد
اولین حضور نمایشگاه کتاب تهران در مصلی تهران، یک حاشیه عجیب با خود داشت. 8 اردیبهشت سال 1386، رسانه ها خبر از آبگرفتگی نمایشگاه کتاب تهران دادند. سالن های موقتی ،پارچه ای و نوپای نمایشگاه، باران شدید و اردیبهشتی را تاب نیاورده بودند و آب، بخش های فراوانی از نمایشگاه را که در حال آماده سازی برای برگزاری بود، در برگرفت.
هرچند مسئولان وقت نمایشگاه، آبگرفتگی در سالن ها را تکذیب کردند و اعلام کردند همه چیز آرام است، اما عکسهای منتشر شده، چیز دیگری می گفت.
باران بهاری، اولین دوره برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلای تهران را با این عکس به یادها سپرد
از بلیت فروشی تا بن خریدکتاب با دلار 70 تومانی
«صباح زنگنه» رییس اولین دوره نمایشگاه کتاب و معاون فرهنگی وقت وزارت ارشاد ، درباره تعداد بازدیدکنندگان از نمایشگاه گفته بود: «از اولین نمایشگاه کتاب 700 هزار نفر بازدید کردند و این آمار از طریق فروختن بلیت به مراجعه‌کنندگان به دست آمد. می خواستیم آمار به دست بیاوریم. مناسب‌ترین روش هم این بود که بلیت بفروشیم. قیمت آن بسیار ناچیز بود؛ پول کاغذ آن هم در نمی‌آمد، ولی به ما کمک می‌کرد که تعداد ورودی‌ها را بشماریم. با این حساب تقریبا روزی صد هزار نفر از نمایشگاه کتاب در اولین دوره دیدن کردند. آن هم نه در شرایط عادی. در شرایط جنگ جمع کردن صد هزار نفر در روز در یک‌جا بسیار سخت بود بود.»
فروش بلیت، در دومین دوره نمایشگاه کتاب هم ادامه پیدا کرد و بازدیدکنندگان می توانستند با تهیه بلیت از 50 ریالی، اجازه ورود به نمایشگاه کتاب را دریافت کنند.
یک بار هم در سال 1373، ستاد هفتمین نمایشگاه کتاب از بیست ونهم فروردین برگه هایی تحت عنوان «برگه خرید کتاب» بین مردم توزیع کرد. برگه هایی که برای دارندگان مدرک دیپلم 150 هزار ریال، لیسانس 200 هزار ریال و فوق لیسانس به بالا 300 هزار ریال ارزش داشت. در آن دوره قیمت کتاب بر مبنای هردلار 700 ریال محاسبه شده بود.
