مورخان می‌گویند احتمالاً کشیدن قلیان که اختراع هندی - ایرانی است، از زمان شاه طهماسب اول آغاز شده و در دوره قاجار فراگیر شده است؛ آنطور که توانست محملی برای یک حرکت اعتراضی در عصر ناصرالدین شاه باشد.
"نهضت تنباکو" جنبشی اجتماعی در اعتراض به اعطای امتیاز انحصاری تنباکو به شرکت "رِژی" به مدت 55 سال بود که طی آن با فتوای آیت‌الله میرزای شیرازی استعمال توتون و تنباکو حرام اعلام شد و مردم با شکستن قلیان‌ها اولین مبارزات ضداستعماری خود را کلید زدند.
روزی که میرزای شیرازی حکم حرام بودن استعمال توتون و تنباکو را صادر کرد، در تهران تا بعدازظهر مردم همه قلیان‌ها را شکستند و انبارهای توتون و تنباکو را به آتش کشیدند؛ حتی در یکی از شهرها، تعدادی از جوانان به خانه حاکم هجوم بردند تا او را از قلیان کشیدن منع کنند و به او گفتند: آقا میرزا فرمودند استعمال تنباکو، محاربه با امام زمان(عج) است! ما اجازه نمی‌دهیم تو به جنگ با امام زمان بروی!
در کاخ شاه نیز زنان قلیان‌ها را شکستند و وقتی ناصرالدین شاه از انیس‌الدوله پرسید: «خانم، چرا قلیان‌ها را از هم جدا و جمع می‌کنند؟» او جواب می‌دهد: «برای آنکه قلیان حرام شده». ناصرالدین شاه روی در هم کشیده، می‌گوید: «که حرام کرده؟» انیس‌الدوله با همان حال می‌گوید: «همان کس که مرا به تو حلال کرده». شاه بعد از آن هیچ نگفت و برگشت و برای آنکه مبادا به احترامش لطمه‌ای وارد شود، بعد از آن به هیچ‌یک از نوکران خود دستور نمیداد قلیان بیاورند و در تمام دربار قلیان‌ها را جمع کردند.
شاید این اولین ممنوعیت مصرف قلیان بود، اما بعد از آن در طول تاریخ چندین بار نه به علت تحریم تنباکو بلکه به دلایل اجتماعی و پزشکی شاهد ممنوعیت چندباره و آزاد شدن مجدد مصرف قلیان در کشور بوده‌ایم.
بپذیریم یا نپذیریم، انگار سال‌های اخیر قلیان خودش را به جامعه ایرانی تحمیل کرده است و دیگر برخی جوانان چه زن و چه مرد گوی عاشقی را از ناصرالدین شاه ربوده‌اند، آنچنان که دیگر لازم نیست حتماً به قهوه‌خانه‌ها یا سفره‌خانه‌های سنتی بروی تا آن را ببینی، از هر کجای شهر که بگذری، از تفرجگاه‌ها و پارک‌ها گرفته تا حتی راسته‌های خرید و مقابل مغازه‌ها، اقبال جادویی به قلیان احساس می‌شود. این تازه جدای از حضور پررنگ آن در اندرونی خانه‌ها و خوش‌رقصی‌اش در تجمعات فامیلی و خانوادگی است.
قلیان چندبار ممنوع شد؟
شاید پس از تحریم تنباکو و شکسته شدن قلیان‌ها در زمان ناصرالدین شاه قاچار، در سال 71 بود که جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، ممنوعیت استعمال قلیان را به هیأت وزیران، ریاست جمهوری و مجلس ارائه داد و از این سال تا سال 76 مصوبه مجموعه هیأت دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار گرفت و بر اساس آن استعمال سیگار و مواد دخانی در اماکن عمومی ممنوع اعلام شد. با این حال، ورق چندبار برگشت و قلیان دوباره بر میزهای قهوه‌خانه‌ها جا خوش کرد.
در سال 1383 باز مصرف قلیان در اماکن عمومی کشور ممنوع شد ولی این ممنوعیت ادامه نداشت و در سال 1384 با اصلاح تبصره ماده 1 آئین‌نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی، قهوه‌خانه‌ها و رستوران‌های سنتی مجاز به عرضه سیگار و مواد دخانی شدند.
اما به فاصله کمتر از یک سال، قلیان‌ها دوباره جمع شدند. از آن زمان تا سال 86 قهوه‌خانه‌داران چندان زیر ذره‌بین اداره سلامت وزارت بهداشت نبودند اما در دولت نهم، وقتی بحث ممنوعیت قلیان‌ها دوباره مطرح شد، مخالفت سازمان میراث فرهنگی و صنف قهوه‌خانه‌داران باعث شد تا سیاست‌های متعادل‌تری درباره قلیان اعمال شود.
نتیجه آن شد که پای قلیان به صورت محدود به قهوه‌خانه‌ها باز شد و استعمال آن فقط در اماکن دارای پروانه، به شرط استفاده نکردن از توتون‌های اسانس‌دار مجاز بود. در دولت دهم اما باز هم سیاست‌های وزارت بهداشت، به ممنوع کردن قلیان معطوف بود. تا جایی که وقتی جمع‌آوری قلیان از قهوه‌خانه‌ها با رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری تصویب شد، رئیس اتحادیه قهوه‌خانه‌های سنتی کشور از تعطیلی قریب‌الوقوع این صنف خبر داد. علایی گفته بود با تعطیلی قهوه‌خانه‌ها در سال 86 مشتری‌ها به زیرزمین‌ها رفته و مشکلات فراوان زیادی را بوجود آوردند.
این روند ادامه داشت تا آنکه هیأت دولت آئین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات را اصلاح کرد و به موجب این اصلاحیه، قهوه‌خانه‌ها از شمول اماکن عمومی (که کشیدن هرگونه مواد دخانی در آنها ممنوع است) خارج شد. هرچند مسئولان وزارت بهداشت بارها تأکید کردند که اصلاحیه جدید فقط در مورد قهوه‌خانه‌داران قدیمی مجوزدار است اما قلیان به طور علنی در برخی قهوه‌خانه‌ها یا اماکن عمومی تازه‌تأسیس نیز عرضه می‌شد.
در سال 91، جلسه هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، موضوع شکایت جمعیت مبارزه با دخانیات ایران در رابطه با خارج شدن قهوه‌خانه‌ها از فهرست اماکن عمومی را مورد بررسی قرار داد و اعلام کرد که کشیدن قلیان در قهوه‌خانه‌ها ممنوع است.
اعتراض قهوه‌خانه‌داران به این ماجرا تا جایی پیش رفت که آذرماه سال گذشته جمعی از اعضای اتحادیه چایخانه‌داران، با تجمع در مقابل مجلس نسبت به تصویب قانون منع استفاده از قلیان در چایخانه‌ها اعتراض کردند. این تجمع‌کنندگان که از استان‌های اصفهان، آذربایجان شرقی، فارس و تهران بودند با در دست داشتن دست‌نوشته‌هایی نسبت به تصویب موادی از قانون مبارزه با دخانیات (منع استفاده از قلیان در چایخانه‌ها) اعتراض داشتند.
بسیاری خانواده‌ها تصور می‌کنند که قلیان هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند و ضرر آن از سیگار بسیار کمتر است ولی باید گفت نه تنها خود فرد استعمال کننه بلکه کودکان در مقابل تأثیرات مضر قلیان آسیب‌پذیرند و اگر در محلی باشند که در آن قلیان کشیده شود، احتمال ایجاد عفونت‌های ریوی، آسم و سندرم مرگ ناگهانی کودک در آنها افزایش پیدا می‌کند. دود قلیان بر سیستم هورمونی زنان تأثیر می‌گذارد و میزان هورمون استروژن را کاهش می‌دهد و شانس باروری زنان را کم می‌کند، همچنین مصرف قلیان در دوران بارداری خود عامل بروز سقط جنین و اختلال در رشد جنین و زایمان زودرس است و از دیدگاه طب سنتی ایران نیز عاملی برای افزایش غلظت خون و بروز بسیاری از بیماری‌هایی که با افزایش غلظت خون همراه است، می‌شود.
همچنین به اکثر تنباکو‌هایی که در سال‌های اخیر به بازار آمده است، اسانس‌هایی اضافه شده است که علاوه بر تحریک دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می‌شود و رینیت آلرژیک و سرفه‌های مزمن همراه با خلط را برای فرد به همراه دارد.
طبیعتاً این تصور کاملاً غلطی است که اگر دود قلیان وارد ریه نشود و فقط از راه دهان خارج شود، آسیبی به ریه‌ها نمی‌رساند، چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن گشته و آثار سوء خود را می‌گذارد؛ حتی در هوایی که دود قلیان آزاد می‌شود، افرادی که قلیان نمی‌کشند و در معرض دود قرار گرفته‌اند، در طولانی مدت دچار عوارض آن خواهند شد.
با توجه به تمامی این ضرر و زیان‌ها که مورد تائید و تاکید کارشناسان و پزشکان قرار گرفته است، جای این سوال باقیست آیا بالاخره قانون منع قلیان در اماکن عمومی و قهوه‌خانه‌ها برای همیشه اجرایی خواهد شد؟
