سنگر از شرمن پرسید در سال 2003 ایران پیشنهادی مطرح کرد که اگر آن پیشنهاد را با توافق هسته ای اخیر مقایسه کنیم می بینیم که نکات مشابه زیادی بین این دو وجود دارد. ایران پیشنهاد کرده بود تعداد سانتریفیوژهایش را به صورت قابل توجهی کاهش بدهد و کمتر از 200 دستگاه کند و یک مرکز هسته ای در سطح پایلوت داشته باشد. اما موضع دولت جرج بوش، رئیس جمهور سابق آمریکا این بود که حتی یک سانتریفیوژ ایران نباید بچرخد و ایران نباید اصلا توان هسته ای داشته باشد و به همین علت، پیشنهاد مذکور رد شد. بانگاهی به گذشته، نظر شما درباره فرصت مذکور که از دست رفت چیست؟
وندی شرمن گفت: «همیشه می توان درباره گذشته بهتر حرف زد. اما باید توجه داشت که در آن زمان، تصور می شد ایران به توافق مطرح پایبند نخواهد بود. این نگرانی وجود داشت که ایران واقعا مشغول چه کاری است. با گذشت زمان، مسائل پیچیده تر شد. در آن زمان، ایران حدود 164 سانتریفیوژ داشت. اما وقتی که ما مذاکرات را شروع کردیم، با نوزده هزار سانتریفیوژ مواجه بودیم. البته از این تعداد فقط 10 هزار دستگاه عملیاتی بودند اما به هرحال، آماده بهره برداری بودند. ما با ذخایر اورانیوم بیست درصد غنی شده مواجه بودیم. ما با مرکز مخفی به نام فردو نیز مواجه بودیم که آمریکا و انگلیس نام آن را اعلام کرده بودند. بنابراین می بینیم که در فاصله سال 2003 تا زمان شروع مذاکرات اخیر، اتفاقهای بسیاری رخ داد.
دور اخیر مذاکرات زمانی شروع شد که محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران بود و گروهی که متشکل از سه کشور اروپایی آلمان و فرانسه و انگلستان بود و بعدا به گروه 1+5 تبدیل شد ادامه پیدا کرد. پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد بعلاوه آلمان در این جریان مشارکت داشتند. نمایندگان عالی اتحادیه اروپا این مذاکرات را هماهنگ می کرد و زمان بسیار زیادی را برای این کار صرف می کرد.
ما در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد در آلماتی، بغداد و مسکو مذاکراتی انجام دادیم. وقتی در بغداد بودیم، با طوفان شن شدیدی مواجه شدیم. ما در این مذاکرات به هیچ پیشرفتی دست نیافتیم. مذاکرات طرف مقابل به زبان فارسی بود. مذاکرات بسیار سخت بود. هریک از طرفها، مواضع خودش را مطرح می کرد.
درنتیجه، به هیچ جایی نرسیدیم. سعید جلیلی که هدایت مذاکرات هسته ای ایران را برعهده داشت اصلا تحرکی نداشت. تعاملات به صورت حاشیه ای بود. نکته جالب توجه اینکه عباس عراقچی بخشی از تیم مذاکرات قبلی بود. ما نمی دانستیم که او می تواند به زبان انگلیسی صحبت کند. همه مذاکرات طرف مقابل به زبان فارسی بود. هیچگونه تعاملی وجود نداشت. اما پس از اینکه ما در مکانهای مختلف مذاکره کردیم و به نتیجه نرسیدیم، تغییر واقعی از راه رسید و آن زمانی بود که حسن روحانی رئیس جمهور ایران شد و باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا شد.»
سنگر افزود باراک اوباما پیش از حسن روحانی رئیس جمهور
شد و او در اولین نطق خودش در مراسم تحلیف از رویکرد باز واشنگتن درباره
کشورهای متعدد ازجمله ایران سخن گفت.
تعامل های اولین اوباما با رهبر
معظم ایران درقالب نامه های طولانی، در نهایت به لفاظی های تند و انتقادهای
تند منتهی شد. به نظرشما، چه تغییری رخ داد که رهبر معظم ایران به این
نتیجه رسید که رویکرد احمدی نژاد در جامعه جهانی سبب منزوی شدن ایران شده
است البته اگر شما فکر می کنید که رهبر معظم ایران به چنین جمع بندی رسیده
باشد؟
شرمن در پاسخ گفت: «حالا همه می دانند که رئیس جمهور اوباما و هیلاری کلینتون وزیر امورخارجه سابق آمریکا، مذاکرات مخفیانه ای را با ایران با واسطه سلطان قابوس عمان شروع کردند. رئیس جمهور اوباما تصمیمی بسیار مهم در این خصوص اتخاذ کرد که براساس آن، شاید امکان پذیر باشد ایران برنامه هسته ای بسیار بسیار محدودی داشته باشد بطوریکه محدودیتهای بسیار شدیدی درباره آن اعمال شود و راستی آزمایی ها و بازرسی های بسیار شدید درباره آن اعمال شود. آمریکا معتقد بود که هیچ کشوری حق غنی سازی ندارد گرچه ایران می گفت حق غنی سازی دارد.
اما برخی از متحدان ما در مذاکرات معتقد بودند ماده چهارم معاهده منع اشاعه هسته ای، حق غنی سازی اورانیوم را به رسمیت می شناسد. آمریکا چنین اعتقادی ندارد. با این اوصاف، به این جمع بندی رسیدیم که ایران می تواند برنامه هسته ای بسیار محدود داشته باشد البته اگر همه محدودیتها را اعمال کند و گامهایی را بردارد که در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) مشخص شده است. رئیس جمهور اوباما جیک سالیوان (مشاور رئیس جمهور) را به صورت محرمانه به عمان فرستاد که نتیجه آن درگیر شدن برنز معاون وزیر امورخارجه وقت در این روند بود.
من نیز در این مدت به معاون وزیر امورخارجه تبدیل شدم. ما از وضعی که مذاکرات پ1+5 یک داشت و با سعید جلیلی به هیچ نتیجه ای نرسیده بودیم به وضعی عبور کردیم که مذاکرات محرمانه در جریان بود. بعدا 1+5 نیز به این جریان ملحق شد و نتیجه آن برنامه مشترک اقدام بود که گامهای اولیه ای بود که به ما فرصت و زمان داد تا بتوانیم تلاش کنیم به توافق جامع دست پیدا کنیم. رسیدن به توافق جامع بیش از چند ماه طول کشید زیرا رسیدن به چنین توافقی بسیار پیچیده و دشوار است.
بخشهای زیادی در چنین توافقی وجود دارد. آنچه کارها را پیچیده تر کرده بود این بود که این مذاکرات، چندجانبه بود. کار ما سخت بود. ما باید با شرکایمان در گروه پنج بعلاوه یک مذاکره می کردیم. ما بایستی با شرکای بین المللی خود از قبیل اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج فارس و دیگر کشورهای جهان مذاکره می کردیم. ما با مطبوعات آمریکا نیز مذاکره می کردیم که می خواستند بدانند داستان از چه قرار است. ما با کنگره آمریکا نیز مذاکره می کردیم که می خواست نظر خودش را درباره توافق هسته ای ایران بدهد.»
وی افزود: «در کنار همه این مذاکرات، با ایران هم مذاکره می کردیم! بنابراین می بینیم که این روند بسیار بسیار پیچیده بود. ما درنهایت توانستیم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دست پیدا کنیم که برنامه هسته ای ایران را دچار وقفه کرد و از برخی جهات به عقب راند. با روی کار آمدن حسن روحانی، فضاهایی باز شد که امکان رسیدن به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را بوجود آورد. مهلت رسیدن به توافق هسته ای، سه بار تمدید شد و درنهایت به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) رسیدیم. رسیدن به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، دشوارترین کاری بود که در کل فعالیت حرفه ای ام و تیم ما انجام داده بود. امیدوارم دیگر مجبور نباشیم بار دیگر چنین کاری را انجام بدهیم.»
شرمن همچنین گفت: اسرائیل در کل مذاکرات هسته ای ایران به استثنای مراحل محرمانه اولیه کاملا در جریان امور بود. معاون سابق جان کری افزود: راهی طولانی در مسیر اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در پیش است.
