صراط: «مونس سیاح» مسوول کارگروه جمعیت شورای عالی انقلاب فرهنگی چندی پیش با
بیان اینکه بیش از 33 درصدِ خانواده های ایرانی تک فرزند هستند تاکید کرد
که جمعیت کشور رو به پیری است.
سیاح با بیان اینکه هم اکنون، کشور ما یکی از جوانترین کشورهای دنیا است، بیان کرد: متوسط تعداد فرزندان هر خانوار در کشور در اوایل دهه ی 40 حدود هفت فرزند بود که این تعداد به دلیل فعالیت های کنترل جمعیت رو به کاهش گذاشت تا به امروز که نرخ باروری به 1.5 فرزند برای هر خانوار در کشور کاهش یافته است و با ادامه ی این روند در آینده نزدیک و به دلیل نداشتن تناسب جمعیتی، در ردیف پیرترین کشورهای دنیا قرارخواهیم گرفت.
در راستای این مطلب، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا به دنبال کند و کاو چرایی رشد تک فرزندی یا بی میلی به باروری در میان خانواده ها و راهکاری مبارزه با افزایش این معضل در جامعه، به گفت و گو با صاحبنظران این حوزه پرداخت.
*** نهادینه شدن تک فرزندی با سیاست طولانی مدت کاهش جمعیت
از نگاه کارشناسان و صاحبنظران جمعیت شناسی، سیاست های بدون برنامه دولت های پیشین در کاهش فرزندآوری، آن هم بدون برنامه ریزی و سرشماری از کم و کیف جمعیت، نخستین عامل برای نهادینه شدن تک فرزندی و خرده فرهنگ شدن چند فرزندی است.
سیاستی که با شعار پرتکرار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» در 2 دهه گذشته در جامعه رواج پیدا کرد و امروزه مسوولان کشور بنا بر تحقیق و بررسی، به خطا بودن آن پی برده اند و در جهت جلوگیری از رشد آن وارد عمل شدند.
موضوعی که «شهلا میرگلوی بیات» نماینده و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، به آن اشاره کرد و گفت: سرچشمه اصلی چرایی به وجود آمدن تک فرزندی را باید در سیاست کنترل جمعیتی که سال های گذشته در بوق تبلیغ ها قرار گرفت، جست و جو کرد. تا آن جا که تبلیغ فرزند کمتر زندگی بهتر، به نوعی در فرهنگ ما نهادینه شد. سیاستی که بدون برنامه و بررسیِ کم و کیف تغییر جمعیت صورت گرفت.
از نگاه این نماینده مجلس، اجرای سیاست کاهش یا افزایش جمعیت درکشورهای توسعه یافته، بنا بر آمارگیری جمعیتی صورت می گیرد که هر پنج سال یک بار تکرار می شود اما متاسفانه در کشور ما، اجرای سیاست کاهش جمعیت بدون هیچ برنامه ای صورت گرفت. با ادامه این روند، کاهش نرخ جمعیت فعال و افزایش جمعیت پیر و مصرف کننده از جمله نتیجه های این سیاست خواهد بود که در انتظار ایران است.
*** بهانه های تک فرزندی؛ از مشکل های اقتصادی تا روش زندگی نوین
تا چند دهه پیش، فرزندآوری در کشور دارای سیر طبیعی بود و خانواده های به اصطلاح گسترده با داشتن چند فرزند، به دور از هرگونه نگرانی و زیر ذره بین بودن نگاه دیگران، روزگار می گذراندند. فرزندانی که از سطح انتظار کم برخوردار بودند و با رسیدن به سن کار و فعالیت اقتصادی، وارد عرصه تولید و بازار کار می شدند اما در گذر به سمت نوگرایی، این روند تغییر کرد و مسیر وارونه به خود گرفت. به گونه ای که اکنون فرزندآوری و تامین هزینه های آن، به منزله یک بحران به شمار می رود.
میرگلوی بیات نیز تغییر روش زندگی، دشواری های اقتصادی و مساله تحصیل و اشتغال بانوان را تشدید کننده افزایش تک فرزندی عنوان کرد و گفت: دلیل های اقتصادی، مصرف گرایی و توقع بالای فرزندان مولفه هایی هستند که به رواج تک فرزندی و کاهش نرخ باروری کمک کرده اند تا آن جا که بر اساس آمارها، به ازای هر زوج، 1.5 فرزند وجود دارد.
اما بهانه های تک فرزندی به این جا ختم نمی شود. با کمی جست و جو در اطراف مان خانواده هایی را مشاهده می کنیم که به رغم شرایط مالی مناسب و زندگی به دور از نگرانی مالی، تک فرزندی را اختیار کرده اند.
در این باره «اصغر کیهان نیا» روانپزشک، می گوید: نخست باید گفت در سال های گذشته به دلیل رواج این تفکر که شرایط اقتصادی نقش موثری در تداوم زندگی ایفا می کند، زنان به عرصه بازار کار کشانده شدند تا برای تامین نیازهای زندگی، دوشادوش مردان قدم بردارند که به همین دلیل بیشتر خانواده ها به داشتن یک فرزند بسنده می کنند. اما در این میان خانواده هایی هم مشاهده می شوند که مشکل مالی ندارند اما تک فرزندی را انتخاب می کنند. با کمی تجسس در این خانواده ها، درمی یابیم که در بسیاری از آنان راحت طلبی و برخورداری از فراغت بیشتر در زندگی مانع داشتن حتی یک فرزند شده است.
این جا است که توجه به خود و بهره بردنِ بیشتر از زندگی از دلیل های روی آوردن والدین به تک فرزندی است. والدینی که تلاش می کنند امکانات زندگی خود را به جای تقسیم با چند فرزند با یک فرزند تقسیم کنند. نتیجه این تقسیم نادرست، افزایش سطح انتظار و رشد مصرف گرایی در میان فرزندان است که به مرور باعث می شود تا زوج های جوان دیگر نیز با مشاهده این فرزندان و برآورد هزینه آنان، کمی در تصمیم خود برای فرزندآوری تردید کنند.
افزایش سن ازدواج و ترس از بارداری در سنین بالا، احتمال طلاق و بروز ناسازگاری در زندگی های مشترک امروزی، ترس از خیانت همسر، خاطره دشواری نخستین بارداری و ترس از تغییر آناتومی بدن از دیگر تصاویر نادرست شکل یافته در ذهن گروه هایی از زنان امروز است که مانع فرزندآوری یا داشتن فرزندان بیشتر می شود.
همچنین به نظر می رسد تک فرزندی و افزایش آن در میان خانواده های ایرانی رابطه مستقیمی با مولفه هایی همچون شهر و محل زندگی، وضعیت مالی، سطح فرهنگی و وضعیت تحصیلی ندارد؛ چه بسیار خانواده هایی مشاهده می شوند که در شهرهای کوچک زندگی می کنند و از امکانات رفاهی مناسبی برخوردارند اما تک فرزندی را پیشه کرده اند و چه بسیار خانواده هایی که در کلان شهرها حضور دارند و از سطح مالی و فرهنگی متوسطی برخوردارند اما به علت های گوناگون شخصی و اجتماعی اصرار بر تک فرزندی دارند.
*** تک فرزندان و کوله باری از آسیب ها
احساس تنهایی، لجبازی، شکنندگی، کم تحملی، پرتوقعی، سرخوردگی، اعتماد به نفس کاذب و بسیاری از آسیب های رفتاری دیگر، از جمله پیامدهای روحی و روانی تک فرزندی است که بنا به نظر روانشناسان، حمایت های بی دریغ پدر و مادر هم نمی تواند جایگزین مناسبی برای کمرنگ شدن آن باشد چراکه تنهایی باعث می شود تا کودک در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شود و نتواند با سایر همسالان برخورد مناسبی داشته باشد.
کیهان نیا به عنوان یک روانپزشک در پاسخ به این پرسش که تک فرزندها شاداب تر و موفق تر هستند یا فرزندانی که در خانواده های پرجمعیت زندگی می کنند؟ گفت: جامعه روانپزشکان همواره بر این اصل که فرزندان باید در کودکی، کودکی کنند و کودکی خود را با خواهر یا برادر و همسالان خود تقسیم کنند، تاکید دارند. با این دید، می توان گفت یکی از مشکل های تک فرزند این است که مجبور است دوران کودکی خود را با پدر و مادر خود تقسیم کند و همبازی دیگری غیر از آنان در کنار خود نمی بیند. کودکان بدون علت با هم می خندند و قهر و آشتی می کنند. زود خشمگین می شوند و به همان سرعت یکدیگر را می بخشند اما هنگامی که همبازی فردی غیر از کودکِ همسال باشد این وضعیت به وجود نمی آید. بنده اعتقاد به 2 یا سه فرزند دارم چرا که چندفرزندی نوعی احساس امنیت و حمایت برای تک تک فرزندان به وجود می آورد، به این معنا که اگر پدر و مادر نباشند، خواهر یا برادر پشتیبان من خواهند بود.
بنا به گفته ی این روانپزشک، یکی دیگر از مشکل های تک فرزندان، خودکم بینی و اعتماد به نفس ضعیف است که نشانه های آن را می توان در ابتدای ورود آنان به مهدکودک یا مدرسه در برقراری روابط با سایر همسالان شان مشاهده کرد.
کیهان نیا در ادامه به ناسازگاری تک فرزندان اشاره و دلیل اصلی آن را توجه بیش از اندازه ی والدین به فرزند یکی یکدانه عنوان کرد.
توجه بیش از اندازه ی والدین به یگانه فرزند خود باعث می شود تا این عزیزپرورده های دل پدر و مادر، در برابر کوچکترین موردی که مطابق میل نباشد، بنای ناسازگاری بگذارند و میان میل و حق خود تمایزی قایل نشوند، به این معنا که هرچه را میل دارند، حق خود بدانند. البته هستند پدران و مادرانی که با کمک آگاهی و اندیشه تک فرزند خود را شایسته تربیت و آینده ی سالمی برای آنان فراهم می کنند.
بر هم خوردن تعادل جنسیتی با تک فرزندی، کاهش جمعیت کار و افزایش جمعیت مصرف کننده و سالخورده از دیگر پیامدهای تک فرزندی یا بی فرزندی است که در درازمدت آثار آن در کاهش رشد و توسعه ی جامعه مشاهده خواهد شد.
*** راهکارهای کاهش تک فرزندی
با افزایش جمعیت سالمند، سیاستگذاران بر آن شدند تا با بحران کاهش باروری و افزایش جمعیت سالمند مبارزه کنند و نرخ فرزندآوری را از 1.5 فرزند به 2.5 فرزند افزایش دهند. در همین راستا طرح «تعالی جمعیت و خانواده» درپیش گرفته شد.
بنا به گفته ی میرگلوی بیات، کمیسیون های مختلف مجلس به اتفاق، کمیته مشترکی جهت بررسی این طرح 55 ماده ای تشکیل دادند که به زودی این طرح در صحن علنی مجلس مطرح خواهد شد. تنها شرط اجرایی شدن این طرح، تامین منابع مالی است تا دولت بتواند آن را به مرحله اجرا برساند.
ارایه آموزش های لازم در زمینه ی فرزندآوری و اعلام حمایت های کافی از خانواده های پرجمعیت، نکته دیگری است که این نماینده مجلس به آن اشاره می کند و می گوید: با برنامه ریزی و مدیریت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین حمایت مالی دولت، هم اکنون آموزش هایی که پیش از این در مرکزهای بهداشت در جهت فرزند کمتر ارایه می شد به سمت رشد جمعیت و تشویق به فرزندآوری تغییر مسیر داده است اما باید اذعان کرد وزارت بهداشت به تنهایی نمی تواند در این امر موفق باشد و تنها با همکاریِ سایر وزارتخانه ها و دستگاه های تبلیغاتی و رسانه ای می توان گام های عمیق و موثرتری در این راه برداشت تا خلا جمعیتی پیش بینی شده برای آینده ی نزدیک، ترمیم شود.
با توجه به همه گیر بودن معضل تک فرزندی و آسیب های اجتماعی و جمعیتی آن برای جامعه، لازم است برنامه ریزان و سیاست گذاران در راستای بهبود شرایط زندگی چه در فضای شهری و چه از نظر فرهنگی تلاش کنند تا شرایط برای رشد فرزندان سالم در محیط جامعه و همچنین خانواده ها فراهم شود. در این جا منظور از شرایط محیطی، مساله های مربوط به برخورداری از آب و هوای سالم، تغذیه مناسب و استاندارد، افزایش کیفیت آموزشی کودکان، در اختیار داشتن امکانات رفاهی و تفریحی مناسب، بهبود وضعیت اقتصادی خانواده های کم درآمد، رسیدگی به وضعیت شغلی و مالی زوج های جوان و بالابردن توان اقتصادی آنان، فرهنگ سازی در جهت اهمیت خانواده و فرزندپروری و سایر مولفه های اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی است؛ چرا که در صورت بهبود شرایط، زوج های جوان و خانواده های تک فرزند بسترهای لازم را برای داشتن فرزندان بیشتر فراهم می بینند و اقدام به فرزندآوری خواهند کرد.
سیاح با بیان اینکه هم اکنون، کشور ما یکی از جوانترین کشورهای دنیا است، بیان کرد: متوسط تعداد فرزندان هر خانوار در کشور در اوایل دهه ی 40 حدود هفت فرزند بود که این تعداد به دلیل فعالیت های کنترل جمعیت رو به کاهش گذاشت تا به امروز که نرخ باروری به 1.5 فرزند برای هر خانوار در کشور کاهش یافته است و با ادامه ی این روند در آینده نزدیک و به دلیل نداشتن تناسب جمعیتی، در ردیف پیرترین کشورهای دنیا قرارخواهیم گرفت.
در راستای این مطلب، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا به دنبال کند و کاو چرایی رشد تک فرزندی یا بی میلی به باروری در میان خانواده ها و راهکاری مبارزه با افزایش این معضل در جامعه، به گفت و گو با صاحبنظران این حوزه پرداخت.
*** نهادینه شدن تک فرزندی با سیاست طولانی مدت کاهش جمعیت
از نگاه کارشناسان و صاحبنظران جمعیت شناسی، سیاست های بدون برنامه دولت های پیشین در کاهش فرزندآوری، آن هم بدون برنامه ریزی و سرشماری از کم و کیف جمعیت، نخستین عامل برای نهادینه شدن تک فرزندی و خرده فرهنگ شدن چند فرزندی است.
سیاستی که با شعار پرتکرار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» در 2 دهه گذشته در جامعه رواج پیدا کرد و امروزه مسوولان کشور بنا بر تحقیق و بررسی، به خطا بودن آن پی برده اند و در جهت جلوگیری از رشد آن وارد عمل شدند.
موضوعی که «شهلا میرگلوی بیات» نماینده و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، به آن اشاره کرد و گفت: سرچشمه اصلی چرایی به وجود آمدن تک فرزندی را باید در سیاست کنترل جمعیتی که سال های گذشته در بوق تبلیغ ها قرار گرفت، جست و جو کرد. تا آن جا که تبلیغ فرزند کمتر زندگی بهتر، به نوعی در فرهنگ ما نهادینه شد. سیاستی که بدون برنامه و بررسیِ کم و کیف تغییر جمعیت صورت گرفت.
از نگاه این نماینده مجلس، اجرای سیاست کاهش یا افزایش جمعیت درکشورهای توسعه یافته، بنا بر آمارگیری جمعیتی صورت می گیرد که هر پنج سال یک بار تکرار می شود اما متاسفانه در کشور ما، اجرای سیاست کاهش جمعیت بدون هیچ برنامه ای صورت گرفت. با ادامه این روند، کاهش نرخ جمعیت فعال و افزایش جمعیت پیر و مصرف کننده از جمله نتیجه های این سیاست خواهد بود که در انتظار ایران است.
*** بهانه های تک فرزندی؛ از مشکل های اقتصادی تا روش زندگی نوین
تا چند دهه پیش، فرزندآوری در کشور دارای سیر طبیعی بود و خانواده های به اصطلاح گسترده با داشتن چند فرزند، به دور از هرگونه نگرانی و زیر ذره بین بودن نگاه دیگران، روزگار می گذراندند. فرزندانی که از سطح انتظار کم برخوردار بودند و با رسیدن به سن کار و فعالیت اقتصادی، وارد عرصه تولید و بازار کار می شدند اما در گذر به سمت نوگرایی، این روند تغییر کرد و مسیر وارونه به خود گرفت. به گونه ای که اکنون فرزندآوری و تامین هزینه های آن، به منزله یک بحران به شمار می رود.
میرگلوی بیات نیز تغییر روش زندگی، دشواری های اقتصادی و مساله تحصیل و اشتغال بانوان را تشدید کننده افزایش تک فرزندی عنوان کرد و گفت: دلیل های اقتصادی، مصرف گرایی و توقع بالای فرزندان مولفه هایی هستند که به رواج تک فرزندی و کاهش نرخ باروری کمک کرده اند تا آن جا که بر اساس آمارها، به ازای هر زوج، 1.5 فرزند وجود دارد.
اما بهانه های تک فرزندی به این جا ختم نمی شود. با کمی جست و جو در اطراف مان خانواده هایی را مشاهده می کنیم که به رغم شرایط مالی مناسب و زندگی به دور از نگرانی مالی، تک فرزندی را اختیار کرده اند.
در این باره «اصغر کیهان نیا» روانپزشک، می گوید: نخست باید گفت در سال های گذشته به دلیل رواج این تفکر که شرایط اقتصادی نقش موثری در تداوم زندگی ایفا می کند، زنان به عرصه بازار کار کشانده شدند تا برای تامین نیازهای زندگی، دوشادوش مردان قدم بردارند که به همین دلیل بیشتر خانواده ها به داشتن یک فرزند بسنده می کنند. اما در این میان خانواده هایی هم مشاهده می شوند که مشکل مالی ندارند اما تک فرزندی را انتخاب می کنند. با کمی تجسس در این خانواده ها، درمی یابیم که در بسیاری از آنان راحت طلبی و برخورداری از فراغت بیشتر در زندگی مانع داشتن حتی یک فرزند شده است.
این جا است که توجه به خود و بهره بردنِ بیشتر از زندگی از دلیل های روی آوردن والدین به تک فرزندی است. والدینی که تلاش می کنند امکانات زندگی خود را به جای تقسیم با چند فرزند با یک فرزند تقسیم کنند. نتیجه این تقسیم نادرست، افزایش سطح انتظار و رشد مصرف گرایی در میان فرزندان است که به مرور باعث می شود تا زوج های جوان دیگر نیز با مشاهده این فرزندان و برآورد هزینه آنان، کمی در تصمیم خود برای فرزندآوری تردید کنند.
افزایش سن ازدواج و ترس از بارداری در سنین بالا، احتمال طلاق و بروز ناسازگاری در زندگی های مشترک امروزی، ترس از خیانت همسر، خاطره دشواری نخستین بارداری و ترس از تغییر آناتومی بدن از دیگر تصاویر نادرست شکل یافته در ذهن گروه هایی از زنان امروز است که مانع فرزندآوری یا داشتن فرزندان بیشتر می شود.
همچنین به نظر می رسد تک فرزندی و افزایش آن در میان خانواده های ایرانی رابطه مستقیمی با مولفه هایی همچون شهر و محل زندگی، وضعیت مالی، سطح فرهنگی و وضعیت تحصیلی ندارد؛ چه بسیار خانواده هایی مشاهده می شوند که در شهرهای کوچک زندگی می کنند و از امکانات رفاهی مناسبی برخوردارند اما تک فرزندی را پیشه کرده اند و چه بسیار خانواده هایی که در کلان شهرها حضور دارند و از سطح مالی و فرهنگی متوسطی برخوردارند اما به علت های گوناگون شخصی و اجتماعی اصرار بر تک فرزندی دارند.
*** تک فرزندان و کوله باری از آسیب ها
احساس تنهایی، لجبازی، شکنندگی، کم تحملی، پرتوقعی، سرخوردگی، اعتماد به نفس کاذب و بسیاری از آسیب های رفتاری دیگر، از جمله پیامدهای روحی و روانی تک فرزندی است که بنا به نظر روانشناسان، حمایت های بی دریغ پدر و مادر هم نمی تواند جایگزین مناسبی برای کمرنگ شدن آن باشد چراکه تنهایی باعث می شود تا کودک در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شود و نتواند با سایر همسالان برخورد مناسبی داشته باشد.
کیهان نیا به عنوان یک روانپزشک در پاسخ به این پرسش که تک فرزندها شاداب تر و موفق تر هستند یا فرزندانی که در خانواده های پرجمعیت زندگی می کنند؟ گفت: جامعه روانپزشکان همواره بر این اصل که فرزندان باید در کودکی، کودکی کنند و کودکی خود را با خواهر یا برادر و همسالان خود تقسیم کنند، تاکید دارند. با این دید، می توان گفت یکی از مشکل های تک فرزند این است که مجبور است دوران کودکی خود را با پدر و مادر خود تقسیم کند و همبازی دیگری غیر از آنان در کنار خود نمی بیند. کودکان بدون علت با هم می خندند و قهر و آشتی می کنند. زود خشمگین می شوند و به همان سرعت یکدیگر را می بخشند اما هنگامی که همبازی فردی غیر از کودکِ همسال باشد این وضعیت به وجود نمی آید. بنده اعتقاد به 2 یا سه فرزند دارم چرا که چندفرزندی نوعی احساس امنیت و حمایت برای تک تک فرزندان به وجود می آورد، به این معنا که اگر پدر و مادر نباشند، خواهر یا برادر پشتیبان من خواهند بود.
بنا به گفته ی این روانپزشک، یکی دیگر از مشکل های تک فرزندان، خودکم بینی و اعتماد به نفس ضعیف است که نشانه های آن را می توان در ابتدای ورود آنان به مهدکودک یا مدرسه در برقراری روابط با سایر همسالان شان مشاهده کرد.
کیهان نیا در ادامه به ناسازگاری تک فرزندان اشاره و دلیل اصلی آن را توجه بیش از اندازه ی والدین به فرزند یکی یکدانه عنوان کرد.
توجه بیش از اندازه ی والدین به یگانه فرزند خود باعث می شود تا این عزیزپرورده های دل پدر و مادر، در برابر کوچکترین موردی که مطابق میل نباشد، بنای ناسازگاری بگذارند و میان میل و حق خود تمایزی قایل نشوند، به این معنا که هرچه را میل دارند، حق خود بدانند. البته هستند پدران و مادرانی که با کمک آگاهی و اندیشه تک فرزند خود را شایسته تربیت و آینده ی سالمی برای آنان فراهم می کنند.
بر هم خوردن تعادل جنسیتی با تک فرزندی، کاهش جمعیت کار و افزایش جمعیت مصرف کننده و سالخورده از دیگر پیامدهای تک فرزندی یا بی فرزندی است که در درازمدت آثار آن در کاهش رشد و توسعه ی جامعه مشاهده خواهد شد.
*** راهکارهای کاهش تک فرزندی
با افزایش جمعیت سالمند، سیاستگذاران بر آن شدند تا با بحران کاهش باروری و افزایش جمعیت سالمند مبارزه کنند و نرخ فرزندآوری را از 1.5 فرزند به 2.5 فرزند افزایش دهند. در همین راستا طرح «تعالی جمعیت و خانواده» درپیش گرفته شد.
بنا به گفته ی میرگلوی بیات، کمیسیون های مختلف مجلس به اتفاق، کمیته مشترکی جهت بررسی این طرح 55 ماده ای تشکیل دادند که به زودی این طرح در صحن علنی مجلس مطرح خواهد شد. تنها شرط اجرایی شدن این طرح، تامین منابع مالی است تا دولت بتواند آن را به مرحله اجرا برساند.
ارایه آموزش های لازم در زمینه ی فرزندآوری و اعلام حمایت های کافی از خانواده های پرجمعیت، نکته دیگری است که این نماینده مجلس به آن اشاره می کند و می گوید: با برنامه ریزی و مدیریت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین حمایت مالی دولت، هم اکنون آموزش هایی که پیش از این در مرکزهای بهداشت در جهت فرزند کمتر ارایه می شد به سمت رشد جمعیت و تشویق به فرزندآوری تغییر مسیر داده است اما باید اذعان کرد وزارت بهداشت به تنهایی نمی تواند در این امر موفق باشد و تنها با همکاریِ سایر وزارتخانه ها و دستگاه های تبلیغاتی و رسانه ای می توان گام های عمیق و موثرتری در این راه برداشت تا خلا جمعیتی پیش بینی شده برای آینده ی نزدیک، ترمیم شود.
با توجه به همه گیر بودن معضل تک فرزندی و آسیب های اجتماعی و جمعیتی آن برای جامعه، لازم است برنامه ریزان و سیاست گذاران در راستای بهبود شرایط زندگی چه در فضای شهری و چه از نظر فرهنگی تلاش کنند تا شرایط برای رشد فرزندان سالم در محیط جامعه و همچنین خانواده ها فراهم شود. در این جا منظور از شرایط محیطی، مساله های مربوط به برخورداری از آب و هوای سالم، تغذیه مناسب و استاندارد، افزایش کیفیت آموزشی کودکان، در اختیار داشتن امکانات رفاهی و تفریحی مناسب، بهبود وضعیت اقتصادی خانواده های کم درآمد، رسیدگی به وضعیت شغلی و مالی زوج های جوان و بالابردن توان اقتصادی آنان، فرهنگ سازی در جهت اهمیت خانواده و فرزندپروری و سایر مولفه های اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی است؛ چرا که در صورت بهبود شرایط، زوج های جوان و خانواده های تک فرزند بسترهای لازم را برای داشتن فرزندان بیشتر فراهم می بینند و اقدام به فرزندآوری خواهند کرد.
