برای چرخیدن چرخ‌های گردشگری، افزایش تعداد سفرها یک ضرورت است، برای افزایش تعداد سفرها هم کاهش هزینه‌ها یکی از راهکارهای اساسی است. بخش مهمی از کار البته به عهده متولیان گردشگری و دستگاه‌های مسئول دیگر است. کاهش هزینه‌های تاسیسات گردشگری از قبیل اماکن اقامتی و همچنین کاهش هزینه‌های حمل و نقل جاده‌ای و ریلی و هوایی ـ در قالب تورهای ویژه سفر و گردشگری یا هر روش دیگر مختص سفر ـ به افزایش تعداد سفرهای مردم می‌انجامد و طبعا به نفع مالکان بخش خصوصی تاسیسات گردشگری هم هست. فارغ از این سیاست‌های کلی که باید در دستور کار نهادهای ذیصلاح قرار بگیرد، خود مسافران و گردشگران چه کارهایی برای کاهش هزینه‌های سفر باید انجام دهند، در این مطلب چند راهکار ساده، اما کاربردی را مرور می‌کنیم.
گام اول، چگونه برویم؟
اولین سوال برای هر سفر، انتخاب وسیله نقلیه مناسب برای سفر است. برای انتخاب وسیله نقلیه به همه ابعاد فکر کنید. فرض بگیرید که می‌خواهیم از تهران به رشت سفر کنیم. قیمت بلیت اتوبوس به این شهر از 15 تا 25 هزار تومان قیمت دارد. بنابراین کرایه رفت و برگشت یک خانواده چهار نفره از 60 تا 100 هزار تومان آب می‌خورد. حالا اگر همین خانواده بخواهد از ماشین شخصی استفاده کند، چقدر هزینه دارد. اگر فاصله حدودی را 350 کیلومتر و میانگین مصرف بنزین را به طور متوسط 10 لیتر برای هر 100 کیلومتر در نظر بگیریم، در مسیر رفت و برگشت حدود 70 هزار تومان باید پول بنزین بدهید. 10 هزار تومان عوارض بزرگراهی و هزینه‌های خرد دیگر را هم به این مبلغ اضافه کنید. مجموع می‌شود 80 هزار تومان. هزینه استهلاک ماشین و مواردی از این دست را هم اگر اضافه کنیم، هزینه استفاده از خودروی شخصی به بالای 100 هزار تومان هم می‌رسد. بماند که هزینه‌های معنوی مثل خستگی و ترافیک و احتمال تصادف اینها هم هست. تا اینجای کار اتوبوس هزینه کمتری دارد، اما متغیرهای دیگری هم هست. مثلا اگر سفرتان صرفا شهری است و قرار است در خانه اقوام یا خانه خودتان ساکن شوید و وسایل زیادی همراه ندارید، در ترجیح اتوبوس به خودروی شخصی تردید نکنید. مثلا برای سفر زیارتی مشهد که صرفا قرار است فاصله بین محل اقامت و حرم امام رضا(ع) را بروید و برگردید، حتما همراه بردن خودروی شخصی کار اشتباهی است، اما اگر سفرهایتان صرفا شهری نیست، وسایل زیادی همراهتان است و ممکن است چادر بزنید، بهتر است از خودروی شخصی استفاده کنید، چون در بخش‌های دیگری از سفر مثل اقامت، دارید صرفه‌جویی می‌کنید. از خودروی شخصی و اتوبوس اگر بگذریم، برای شهرهایی مثل مشهد و کرمان و بندرعباس و اهواز و... که قطارخور است، حتی الان هم ـ به رغم افزایش قیمت بلیت ـ استفاده از قطار به‌صرفه‌ترین و کم‌دردسرترین راه برای مسافرت است. البته به شرطی که برای خرید بلیت از پیش برنامه ریزی داشته باشید و بتوانید قطارهای مناسب و ارزانقیمت را از پیش پیدا و رزرو کنید. در مورد هواپیما هم با وجود این که قیمت بلیت آزادسازی و در مورد خیلی از مسیرها گران شده، لزوما گران‌ترین وسیله برای سفر نیست. با استفاده از سایت‌های ویژه فروش بلیت‌های چارتری، گاهی می‌توانید بلیت هواپیما را با قیمت‌هایی باورنکردنی شکار کنید. خصوصا در زمان‌های نزدیک پرواز قیمتها کمتر هم می‌شود. بهتر است هرازگاه در سایت‌های خاص این کار که تعدادشان زیاد هم هست، یک چرخی بزنید. علاوه بر این در مورد اتوبوس هم اگر مهارت داشته باشید، می‌توانید با قیمت ارزان‌تر از قیمت‌های تعیین شده، سوار شوید. مثلا در تهران اگر به جای رفتن به داخل ترمینال‌ها بیرون از ترمینال در مبادی حرکت اتوبوس‌ها بایستید، معمولا می‌توانید چانه بزنید و با قیمت ارزان‌تر سوار شوید. فقط باید حواستان باشد که برایتان بلیت صادر شود و شامل بیمه بشوید.
اقامت، گران‌ترین خرج سفر
همه می‌دانیم که اقامت مهمترین بخش از هزینه سفر را به خودش اختصاص می‌دهد. برای ارزان‌تر کردن اقامت باید کمی سهل‌گیر باشید. در مقاصدی مثل مشهد مقدس، طبیعی است که دستتان برای انتخاب باز است. این شهر از هتل‌های پنج ستاره گرانقیمت گرفته تا هتل‌آپارتمان‌ها و خانه‌های شخصی، دایره وسیعی از انتخاب را پیش روی شما می‌گذارد. چاره این است که شما خانواده خود را در ترمینال یا ایستگاه قطار بنشانید، خودتان با فراغ بال جست‌وجو کنید. با کمی جست‌وجو حتی در شلوغ‌ترین ایام سال، در این شهر جاهای ارزان برای اقامت پیدا می‌شود. درخصوص دیگر شهرها، طبیعی است که چادر زدن و کمپینگ ارزان‌ترین نحوه اقامت است. اگر در روزهای طولانی در سفر باشید، می‌توانید به طور متناوب از این روش استفاده کنید. مثلا دو روز چادر بزنید، روز سوم در یک خانه محلی بخوابید و از امکانات استحمام و... استفاده کنید. در ادامه هم همین سیکل را تکرار کنید. البته به این شرط که از امنیت جاهایی که در آن چادر می‌زنید مطمئن باشید و همچنین افراد حساس و مستعد برای بیمارستان مثل نوزاد و سالمند همراهتان نباشد.
در شهرهای مختلف برای روزهای شلوغ سال مثل تعطیلات عید و تابستان، ستاد اسکان تشکیل می‌شود. ستاد اسکان به فراخور موقعیت و شهر مورد نظر، کانتینرها و بعضی مدارس را در اختیار مسافران قرار می‌دهد. این نوع اسکان معمولا یکی از کم‌هزینه‌ترین گزینه‌ها برای سفر است. در عین حال ولی ظرفیت این اماکن هم خیلی زود پر می‌شود. یادتان باشد که در بسیاری از شهرهای کشور، اجاره خانه‌های محلی فقط با کمی جست‌وجو و چانه زدن، خیلی ارزان تمام می‌شود. مثلا در شرایطی که اقامت در هتل‌های متوسط کلاردشت، شبی 150 هزار تومان باشد، شما حتی با 25 ـ 30 تومان هم می‌توانید یک خانه محلی برای اقامت شبانه پیدا کنید. البته باید بگردید و با همان اولین نفر که کنار جاده دیدید به توافق نرسید. از سوی دیگر خانه‌های معلم هم در شهرهای مختلف هست که در ایام خلوت سال، به مراجعان آزاد و افرادی که فرهنگی نیستند هم خدمات می‌دهند. یک مراجعه به این مراکز هم شاید کارتان را راه بیندازد. مراکزی که امکانات نسبتا خوب و قیمتی نسبتا ارزان دارند.
هزینه‌های جانبی
برای خورد و خوراک سعی کنید حتی‌الامکان مواد اولیه از مبدا بردارید و خودتان به آشپزی بپردازید. ایده‌آل‌ترین وضعیت مثلا برای یک سفر چهار روزه این است که مثلا حداکثر دو وعده غذا در رستوران میل شود. با این روش هم در هزینه صرفه‌جویی کرده‌اید هم فرصت تجربه غذاهای محلی شهر مقصد را از خودتان نگرفته‌اید. در شهرهای پرمسافر، خصوصا در شمال کشور و مقاصد دیگری مثل اصفهان و شیراز، معمولا قیمتها در ایام شلوغ سال بالا می‌رود. حتی‌الامکان سعی کنید فقط برای چیزهای ضروری پول خرج کنید. یک تز وجود دارد که می‌گوید در سفر باید خوش بگذرد، بنابراین هر چقدر می‌شود باید پول خرج کرد. این نظریه غلط است. به این دلیل که در طبقه‌های متوسط و ضعیف، اگر کسی قائل به آن باشد، ممکن است فقط سالی یک بار فرصت مسافرت پیدا کند. عقل سلیم می‌گوید اگر کمی به خودتان سخت بگیرید و کمتر خرج کنید، اما به جایش مثلا سالی 5 بار سفر بروید، بهتر از این است که ولخرجی کنید و فقط یک بار فرصت مسافرت در سال را داشته باشید. واقعیت این است که کم خرج کردن در سفر به طور تنگاتنگی به دیدگاه ما نسبت به سفر و روحیات ما بستگی دارد. گاهی باید تحمل خود را بالا ببریم و انتظار نداشته باشیم که همه چیزهایی که در خانه داشتیم را در سفر هم داشته باشیم. بخشی از لذت سفر به همین متفاوت بودن آن از شرایط عادی زندگی برمی‌گردد. در سفرها کمی به خودتان فرصت ماجراجویی و تجربه شرایط جدید بدهید. اگر این طور باشید، حتما می‌توانید در هزینه‌ها هم صرفه‌جویی کنید. یادتان باشد، هرچه بیشتر صرفه‌جویی کنید، تعداد سفرهای خودتان در طول سال را افزایش می‌دهید.
