صراط: حضرت معصومه(س) ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که هیچ یک از امامزادگان ندارند، حرم آن حضرت و قبر نورانیش برکات بزرگی دارد که در کمتر نقطه‌ای از زمین می‌توان یافت، بی‌مبالغه است که گفته شود یکی از مقدس‌ترین اماکن روی زمین و معادل دیگر اماکن مقدس دنیا است، در میان امامزادگان ایران و شهرقم و فرزندان حضرت امام موسی(ع) که نورافشانی می‌کنند، ماه تابانی که همه آنها را تحت الشعاع انوار درخشان خود قرار داده، تربت پاک شفیعه محشر کریمه اهل بیت پیامبر(ص) دخت گرامی موسی بن جعفر(ع) حضرت معصومه(س) است، به مناسبت دهم ربیع‌الثانی سالروز رحلت حضرت معصومه(س) با حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو مدیرگروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌آید:
*در ابتدا به ویژگی‌های ممتاز حضرت فاطمه معصومه(س) اشاره می‌کنید؟
-حضرت فاطمه معصومه(س) از جهت شخصیت فردی و کمالات روحی در بین فرزندان موسی بن جعفر(ع) بعد از برادرش، علی بن موسی الرضا(ع) در والاترین رتبه جای دارد. این در حالی است که شیخ مفید و دیگران فرزندان دختر امام کاظم(ع) حداقل 18 تن بوده‌اند و فاطمه در بین این همه بانوی مکرمه سرآمد بوده است.(1)
حاج شیخ عباس قمی درباره دختران موسی بن جعفر می‌نویسد: «برحسب آنچه به ما رسیده، افضل آنها سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی(ع) معروف به حضرت معصومه است».(2)
اما شیخ محمدتقی تستری در «قاموسی الرجال» فضیلت وی را نه تنها در بین دختران، بلکه پسران حضرت غیر از امام رضا(ع) بی‌نظیر می‌داند و می‌نویسد: «در میان فرزندان امام کاظم(ع) با آن همه کثرتشان، بعد از امام رضا(ع) کسی هم شأن حضرت معصومه(س) نیست»(3).
بی‌گمان این نحوه اظهار نظرها و نگرش به شخصیت فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) بر برداشت‌هایی استوار است که از متن روایات وارده از ائمه به دست آمده است. روایاتی که مقام‌هایی را برای فاطمه معصومه(س) برشمرده‌اند، مقامی که نظیر آن را برای دیگر برادران و خواهران وی ذکر نکرده‌اند و به این ترتیب نام فاطمه معصومه(س) را در شمار زنان برتر جهان قرار داده‌اند.
*چه خصوصیاتی باعث می‌شود که حضرت فاطمه معصومه(س) از سایر امامزادگان جدا شود؟
1 . شرافت خانوادگی: تأثیر شخصیت پدر و مادر در روح و جسم فرزندان را نمی توان انکار کرد. این تأثیرپذیری در وجود فاطمه معصومه(س) از برجستگی خاصی برخوردار است. اواز هر دو طرف (پدر و مادر) فضایلی را به ارث برد که تنها برادرش علی بن موسی الرضا(ع) آنها را به صورت کامل در خود جمع کرده بود و به نظر می‌رسد بتوان سر برتری شخصیت والای فاطمه معصومه(س) بر دیگر فرزندان حضرت موسی بن جعفر(ع) را در همین نکته یافت که فاطمه معصومه(س) مانند برادرش از هر دو طرف پاکیزه‌ترین خصال و ویژگی‌ها را به ارث برد با وجود بانوان دیگری در خاندان امام کاظم(ع) گویی «نجمه» ستاره پر نور بانوان امام کاظم است که به سان پرفروغ ترین ستاره‌ها می‌درخشد و به راستی که تمام فروغش را به دو پاکیزه گوهرش، علی بن موسی الرضا(ع) و فاطمه معصومه(س) منتقل کرد.(4) مطالعه سیره ائمه گواهی می‌دهد که طهارت و پاکی مادر شرط اساسی برای گزینش مادران امامان بوده است و سعادتی که نصیب فاطمه معصومه(س) شده این بود که مادرش، مادر امام رضا(ع) نیز بود، لذا از هر آلودگی در هر اندازه‌اش به دور ماند.(5)
2. شفاعت گسترده: بالاترین جایگاه شفاعت از آن رسول گرامی اسلام است،(6) اما دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم شفاعت گسترده‌ای دارند که بسیار وسیع و جهانشمول است و می‌تواند همه اهالی محشر را فرا گیرد: 1-خاتون محشر، صدیقه اطهر، حضرت زهرا(س) 2-شفیعه روز جزا حضرت فاطمه معصومه(س)
در مورد شفاعت گسترده حضرت فاطمه زهرا(س) طبق احادیث منقول از اهل سنت و شیعه هیچ شکی نیست. اما در مورد حضرت معصومه(س) از جهت گستردگی شفاعت، هیچ کس ـ حداقل هیچ بانویی ـ به شفیعه محشر معصومه نمی‌رسد، که امام جعفر صادق(ع) در این رابطه می‌فرماید: «تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم» با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند.(7)
3- ویژگی‌های دیگر: مثل عصمت، محدثه بودن، ورود زیارتنامه مخصوص و ... باعث شده که حضرت معصومه(س) از دیگر امامزادگان و برادران و خواهران پیشی گیرد(8) و همچون ستاره‌ای درخشان در این آسمان بدرخشد و صاحب شأن و مقام خاصی بشود، همان طوری که امام رضا(ع) در فقره‌ای از زیارتنامه آن حضرت می فرماید: «فان للک عند الله شانا من الشان»(9)؛ تو در محضر الهی شأن و منزلت وصف‌ناپذیری داری که بر خاک‌نشینان این عالم قابل تصور نیست و تنها خدا و پیامبر و اوصیاء طاهرینش بر آن واقفند.
4- ویژگی و امتیاز منحصر به فرد: دیگر اینکه زیارت آن حضرت است که ثواب آن پاداش و جایزه بزرگی دارد: متن دقیق روایات استحباب زیارت و پاداش آن برای استفاده بیشتر مخاطبین ذکر می‌شود: حضرت معصومه(س) تنها امامزاده‌ای است که امامان معصوم به زیارت آن حضرت تأکید کرده و پاداش زیارت آن حضرت را معادل با بهشت دانسته‌اند: «بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِی تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِی وَ کَانَ هَذَا الْکَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ یُولَدَ الْکَاظِمُ عَلَیْهِ‌السَّلَامُ»(10)؛ امام صادق(ع) قبل از تولد امام کاظم(ع) ضمن تبیین جایگاه قم و قداست آن به جهت دفن فاطمه معصومه در آن؛ پاداش زیارت این بانو را ورود به بهشت معرفی کرد.
«عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ زِیَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع بِقُمَّ فَقَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ»؛ سعد اشعری که از بزرگان قم بوده و از علمای بزرگ و صاحب‌نام که از اصحاب بزرگوار ائمه است از امام رضا(ع) درباره زیارت قبر فاطمه معصومه در قم سؤال کرد، امام(ع) فرمود پاداش آن بهشت است، «عَنِ ابْنِ الرِّضَا ع قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ»(11)؛ امام جواد(ع) فرمود: هر کس قبر عمه‌ام را در قم زیارت کند پادش او بهشت است، زیارت با معرفت و با حفظ جوانب و لوازم زیارت و شروط مخصوص آن مانند دیگر زیارات که اجتناب از محرمات و مراقبت از واجبات و رعایت حقوق‌الناس از مهمترین شرایط قبولی زیارت و حفظ ثواب آن است.
5- موقعیتی و برتری جایگاه شهر مقدس قم و قداست و برکات آن از وجود حضرت معصومه(س) است، یکی از برکات حضور حضرت معصومه(س) در ایران و قرار گرفتن قبر شریفش در حوزه سترگ قم است که در سایه این بانوی کریمه صدها دانشمند و عالم بزرگ تربیت یافته و در تولید علوم الهی و گسترش آن کوشیده‌اند، اهل قم باید قدرشناسی کنند از حرم این بانوی بزرگ که نام آنها به جهت قبر این بانو در معراج نبوی گفته شده است و آیاتی از قرآن در شأن این شهر مقدس توسط امام معصوم تفسیر شده است:
5-1.«وَ رَوَى بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِاللَّهِ ع جَالِساً إِذْ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ مَنْ هَؤُلَاءِ فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ»؛
5-2.شهر قم به جهت وجود قبر فاطمه معصومه(س) حرم همه اهل بیت است: «وَ رُوِیَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ أَنَّهُمْ دَخَلُوا عَلَى أَبِی عَبْدِاللَّهِ ع وَ قَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ فَقَالَ مَرْحَباً بِإِخْوَانِنَا مِنْ أَهْلِ قُمَّ فَقَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ فَأَعَادَ الْکَلَامَ قَالُوا ذَلِکَ مِرَاراً وَ أَجَابَهُمْ بِمِثْلِ مَا أَجَابَ بِهِ أَوَّلًا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ إِنَّ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ إِنَّ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِی تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِی وَ کَانَ هَذَا الْکَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ یُولَدَ الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ»(12)؛ جمعی از اهل ری که از شیعیان بودند، در محضر امام صادق مشرف بودند و خود را معرفی کردند که ما از اهل ری هستیم، امام شروع کرد از تمجید اهل قم و به آفرین گفتن به آنان و ذکر ویژگی‌های آن و آن را حرم اهل بیت شمرد و علت آن را قبر شریف حضرت معصومه معرفی کرد، اهل قم باید بدانند که امام صادق(ع) قرن‌ها پیش به آنان آفرین گفته و تشویقشان کرده است، باید این رتبه استثنائی را قدر دانست.
5-3.«لولا القمیین لضاع الدین»؛ اگر اهل قم نبودند و زحمات طاقت فرسا و وسیع آنان در راه نشر علوم و فرهنگ اهل بیت نبود؛ دین خدا از بین می‌رفت، این روایت درباره هیچ گروه جمعیتی دیده نشده است، منظور از اهل قم، علما و بزرگان و محدثین و مردم متدین قم هستند که علما با قلم، بیان، عمل و مردم و تجار و بازاریان و کسبه با عمل و اطاعت از فرامین شریعت دین را زنده داشته اند، بدون شک و تردید همه اینها از برکات و امتیازات وجود با برکت حضرت معصومه(س) هست.
6-ویژگی مهم دیگر حضرت معصومه این است که کراماتی که از آن حضرت و قبر شریفش به همه مسلمانان و علاقه‌مندان اهل بیت و اهل علم و مراجع عظام رسیده که بی‌مانند است که همه اهل دل آشنا هستند و همه مردم این نورانیت را با جان و دل احساس کرده‌اند، معروف است ملاصدرای بزرگ که در کهک قم در تبعید به سر می‌برد، در نوشتن اسفار وقتی با مشکلات و غوامض فلسفی گیر می‌کرد، با استعانت از معنویت و نورانیت حرم کریمه اهل بیت این مشکلات علمی را حل می‌کرد، همه مراجع خاطراتی شبیه آن را دارند، همه طلبه‌ها و دانشجویان از این خاطرات زیاد دارند که اگر نوشته شود بی‌تردید به ده‌ها مجلد می‌رسد.
*پی‌نوشت‌ها:
1-صدوق، عیون الاخبار، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ج 1، ص 14؛ شیخ مفید، الارشاد، دارالمفید، ج 2، ص 244.
2-شیخ عباس قمی، منتهی الامال، انتشارات هجرت، ج 2، ص 273.
3-ر.ک: مجله کوثر، شماره 33، شخصیت حضرت معصومه.
4-کلینی، اصول کافی، چاپ مکتبة الصدوق، تهران، ج 1، ص 477.
5-طبرسی، اعلام الوری، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ص 302.
6-سوره بقره، آیه 256.
7-سفینة البحار، شیخ عباس قمی، کتابخانه سنائی، تهران، ج 2، ص 376.
8-طبق حدیثی از امام رضا(ع) لقب حضرت به حضرت فاطمه دادند و این دلالت بر عصمت و پاکی آن حضرت دارد. طبق نقل علامه امینی در الغدیر، حضرت معصومه(س) ناقل حدیث از اجداد خود بوده است از این روی به وی محدثه می‌گویند.(علامه امینی، الغدیر، ج 1، ص196)
9-علامه مجلسی، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ج 102، ص 266.
10-بحارالأنوار،ج:57،ص:217
11-شیخ حر وسائل الشیعه،ج 14،ص576
12-بحارالأنوار،ج: 57،ص: 217
