ارائه یک تحلیل جامع و واقع‌بینانه از تحولات سوریه و چشم انداز آن ایجاب می‌کند تحولات این کشور در هر سه سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی بررسی شود و در عین حال، ارزیابی دقیق از موقعیت و توانایی هر یک از نیروهای رقیب و در‌گیر در هر سه سطح ارائه کرد.
اگر از این منظر به تحولات داخلی سوریه در روزها و هفته‌های اخیر نگاه شود، مشخص می‌شود که از سطح و عمق درگیری‌ها و ناآرامي‌ها تا حدودی کاسته شده است به گونه‌ای که درگیری‌ها عمدتاً به مناطق روستایی و دور افتاده کشیده شده است و در عین حال به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته از سوی کشورهای غربی و همپیمانان منطقه‌ای آنها اپوزيسیون سوریه دچار انشعاب و چند‌دستگی‌شده و با کنار کشیدن لائیک‌ها و روشنفکران، عملاً سلفی‌ها و اخوانی‌ها در صحنه باقی مانده‌اند که همین مسئله به نظر می‌رسد دل‌نگرانی حامیان صهیونیستی اپوزيسیون را از اینکه آلترناتیو حکومت بشار، پاگیری یک نظام مذهبی تندرو باشد بر‌انگیخته است، هر چند که این حمایت‌ها از سوی حامیان غربی و عربی اپوزيسیون همچنان ادامه و حتی به نوعی افزایش یافته است.
تحول دیگری که در عرصه داخلی جلب توجه می‌کند، افزایش و گسترش تلاش‌های دولت برای پیشبرد فرآیند اصلاحات است و در این جهت از روز دوشنبه نشست‌های مقدماتی گفت‌وگوهای فراگیر ملی در همه استان‌های این کشور آغاز شده و قرار است پس از دو هفته، نشست مرکزی این کمیته‌ها نیز برگزار شود و همه خواسته‌ها و مطالبات را جمع‌بندی کند و برای اجرا به دولت ارائه دهد.
برگزاری این نشست ها به این مفهوم است که دولت نمی‌خواهد اصلاحات فرمایشی را از بالا به پایین القاي کند بلکه در تلاش است از ماهیت درخواست‌ها و مطالبات مطلع شود و درعین حال ابتکار تهیه آن را به خود مخالفان و مردم دهد تا حرف و حدیثی باقی نماند. در مجموع اقدامات دولت سوریه حاکی از این است که به موازتی که دولت این کشور ابتکار عمل را در عرصه امنیتی به‌دست می‌گیرد و نگرانی‌هاي موجود در‌خصوص پروژه براندازی را پشت‌سر می‌گذارد، گام‌های ملموس‌تری را برای اجرای اصلاحات بر‌می‌دارد. اما در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، صف‌بندی‌های گذشته کماکان به قوت خود باقی است، به‌گونه‌ای که در یک طرف اعضا و حامیان محور مقاومت از دولت سوریه به عنوان یکی از دو ستون اصلی محور مقاومت حمایت می‌کنند، اما در عین حال بر لزوم گفت‌وگوی دولت و مخالفان و حل مسالمت‌آمیز بحران تأکید دارند.
گرچه روسیه و چین عضو محور مقاومت نیستند، اما به لحاظ منافع و سیاست‌های منطقه‌ای خاص خود عملاً در کنار این محور هستند و از تلاش‌های غرب علیه سوریه حمایت نمی‌کنند. در طرف دیگر؛ غرب و همپیمانان عرب آنها به‌خصوص عربستان و قطر قرار دارند که به‌رغم اتخاذ گام‌های ملموس و عملی از سوی دولت سوریه در مسیر اصلاحات همچنان برای اهداف بر اندازانه تلاش می‌کنند و مصداق این حرکت را به وضوح می توان در اظهارات اخیر شیخ حمدبن خلیفه امیر قطر و جفری فیلتمن معاون وزیر امور خارجه امریکا مشاهده کرد که هر دو در اقدامی مداخله‌جویانه و تحریک‌آمیز خواستار ادامه اعتراضات مردم سوریه شده و در عین حال بر سرنگونی حکومت بشار تأکید و تصریح کرده‌اند. با این حال به‌نظر نمی‌رسد رایزنی‌های جاری اتحادیه عرب در سوریه بر‌خلاف لیبی اهداف براندازانه را دنبال کند. این طرح از چهار بند: الف- توقف سرکوب و بازگشت ارتش به پادگان ب- آزادی زندانیان سیاسی و بازداشت شدگان ج- آغاز اصلاحات سیاسی د- برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در پایان دوره ریاستی بشار یعنی سال ۲۰۰۷ تشکیل‌یافته است و به گونه‌اي تنظیم شده است که خواسته‌های هر دو طرف را به نوعی تامین کند. در مجموع از آنچه گفته شد مشخص مي‌شود که تبیین چشم‌انداز روند تحولات سوریه تابعی از متغیرهای چند‌گانه در عرصه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی است و همین امر فرصت‌های زیادی را در جهت مدیریت اوضاع و مقابله با طرح‌های براندازانه فراهم می‌کند که باید با دقت و ظرافت از این فرصت‌ها استفاده شود .
اگر از این منظر به تحولات داخلی سوریه در روزها و هفته‌های اخیر نگاه شود، مشخص می‌شود که از سطح و عمق درگیری‌ها و ناآرامي‌ها تا حدودی کاسته شده است به گونه‌ای که درگیری‌ها عمدتاً به مناطق روستایی و دور افتاده کشیده شده است و در عین حال به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته از سوی کشورهای غربی و همپیمانان منطقه‌ای آنها اپوزيسیون سوریه دچار انشعاب و چند‌دستگی‌شده و با کنار کشیدن لائیک‌ها و روشنفکران، عملاً سلفی‌ها و اخوانی‌ها در صحنه باقی مانده‌اند که همین مسئله به نظر می‌رسد دل‌نگرانی حامیان صهیونیستی اپوزيسیون را از اینکه آلترناتیو حکومت بشار، پاگیری یک نظام مذهبی تندرو باشد بر‌انگیخته است، هر چند که این حمایت‌ها از سوی حامیان غربی و عربی اپوزيسیون همچنان ادامه و حتی به نوعی افزایش یافته است.
تحول دیگری که در عرصه داخلی جلب توجه می‌کند، افزایش و گسترش تلاش‌های دولت برای پیشبرد فرآیند اصلاحات است و در این جهت از روز دوشنبه نشست‌های مقدماتی گفت‌وگوهای فراگیر ملی در همه استان‌های این کشور آغاز شده و قرار است پس از دو هفته، نشست مرکزی این کمیته‌ها نیز برگزار شود و همه خواسته‌ها و مطالبات را جمع‌بندی کند و برای اجرا به دولت ارائه دهد.
برگزاری این نشست ها به این مفهوم است که دولت نمی‌خواهد اصلاحات فرمایشی را از بالا به پایین القاي کند بلکه در تلاش است از ماهیت درخواست‌ها و مطالبات مطلع شود و درعین حال ابتکار تهیه آن را به خود مخالفان و مردم دهد تا حرف و حدیثی باقی نماند. در مجموع اقدامات دولت سوریه حاکی از این است که به موازتی که دولت این کشور ابتکار عمل را در عرصه امنیتی به‌دست می‌گیرد و نگرانی‌هاي موجود در‌خصوص پروژه براندازی را پشت‌سر می‌گذارد، گام‌های ملموس‌تری را برای اجرای اصلاحات بر‌می‌دارد. اما در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، صف‌بندی‌های گذشته کماکان به قوت خود باقی است، به‌گونه‌ای که در یک طرف اعضا و حامیان محور مقاومت از دولت سوریه به عنوان یکی از دو ستون اصلی محور مقاومت حمایت می‌کنند، اما در عین حال بر لزوم گفت‌وگوی دولت و مخالفان و حل مسالمت‌آمیز بحران تأکید دارند.
گرچه روسیه و چین عضو محور مقاومت نیستند، اما به لحاظ منافع و سیاست‌های منطقه‌ای خاص خود عملاً در کنار این محور هستند و از تلاش‌های غرب علیه سوریه حمایت نمی‌کنند. در طرف دیگر؛ غرب و همپیمانان عرب آنها به‌خصوص عربستان و قطر قرار دارند که به‌رغم اتخاذ گام‌های ملموس و عملی از سوی دولت سوریه در مسیر اصلاحات همچنان برای اهداف بر اندازانه تلاش می‌کنند و مصداق این حرکت را به وضوح می توان در اظهارات اخیر شیخ حمدبن خلیفه امیر قطر و جفری فیلتمن معاون وزیر امور خارجه امریکا مشاهده کرد که هر دو در اقدامی مداخله‌جویانه و تحریک‌آمیز خواستار ادامه اعتراضات مردم سوریه شده و در عین حال بر سرنگونی حکومت بشار تأکید و تصریح کرده‌اند. با این حال به‌نظر نمی‌رسد رایزنی‌های جاری اتحادیه عرب در سوریه بر‌خلاف لیبی اهداف براندازانه را دنبال کند. این طرح از چهار بند: الف- توقف سرکوب و بازگشت ارتش به پادگان ب- آزادی زندانیان سیاسی و بازداشت شدگان ج- آغاز اصلاحات سیاسی د- برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در پایان دوره ریاستی بشار یعنی سال ۲۰۰۷ تشکیل‌یافته است و به گونه‌اي تنظیم شده است که خواسته‌های هر دو طرف را به نوعی تامین کند. در مجموع از آنچه گفته شد مشخص مي‌شود که تبیین چشم‌انداز روند تحولات سوریه تابعی از متغیرهای چند‌گانه در عرصه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی است و همین امر فرصت‌های زیادی را در جهت مدیریت اوضاع و مقابله با طرح‌های براندازانه فراهم می‌کند که باید با دقت و ظرافت از این فرصت‌ها استفاده شود .
احمد کاظم زاده
