صراط: بیشتر ما در طول عمرمان دست کم یک بار حالت ضعف و غش را دیده ایم. ممکن است در زمان دیدن یک صحنه ناگوار یا زمانی که در بلندی ایستاده‌اید، یا زمان انجام یک آزمایش خون ساده، این گونه شده باشید تجربه یک احساس ناگواری است لحظه‌ای که پاهای تان سست می شود. چشمان‌تان سیاهی می رود و نای ایستادن روی پاهایتان را ندارید.
به گزارش دکتر سلام،این حالت معمولا با کاهش دمای بدن، کند شدن تنفس و عدم کنترل تعادل همراه است. حتی بعد از اینکه بهتر شدید و چشمان‌تان را باز کردید، گویی مکان و زمان خود را برای لحظاتی گم کرده و احساس سنگینی دارید. می دانید چرا به چنین حالتی دچار می شوید؟
اعصاب سمپاتیک
قلب ما عضوی است که به اغلب تحریکات خارجی و داخلی بدن واکنش نشان می دهد. گاهی اوقات با قرار گرفتن در یک حالت اضطراب و استرس یا وقتی که فعالیت می کنید، تندتر می تپد و گاهی به آرامی به فعالیت خود ادامه می دهد. تمام این تغییرات، برنامه ریزی و تنظیم شده‌اند، چون قلب مسئول خون رسانی به اندام‌های دیگر است و اگر به اندام‌های حساسی چون مغز، مواد غذایی و اکسیژن حتی برای مدت کمی نرسد، بدن دچار اختلالاتی می شود. اندام‌ها معمولا پیام‌هایی را به صورت پالس‌های عصبی و یا مواد هورمونی به قلب می رسانند و میزان فعالیت و پمپاژ خون در لحظات مختلف تنظیم می شود. به طور مثال، زمانی که شما به قصد دفاع از خود با یک شخص یا حیوان گلاویز می شوید، مغز به عنوان فرمانده بدن دستوراتی را برای اندام‌های مختلف می فرستد. ارسال این دستورات از طریق سیستم عصبی ماست. در بدن ما، به جز اعصاب حسی و حرکتی، دو گروه دیگر اعصاب به نام‌های اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک وجود دارند که مسئولیت‌های خاصی را ایفا می کنند. اعصاب سمپاتیک همان اعصاب محرک اندام‌ها در حالت‌های بحرانی و اضطراری بدن است. مغز دستور سمپاتیکی صادر شده را برای مقابله با آن حادثه (درگیر شدن شما با یک شخص یا حیوان در مثالی که ذکر شد) می فرستد. در این حالت، فعالیت قلب بیشتر می شود تا خون بیشتری را به عضلات فعال برساند و در مقابل، خون را از اندام‌های داخلی مثل معده و روده و… به سمت عضلات می برد. همچنین ظرفیت شش‌ها برای رساندن اکسیژن بیشتر به بدن افزایش می یابد و خلاصه همه اندام‌ها با تحریک سمپاتیکی پویاتر شده و همکاری‌های لازم را برای به‌کارگیری تمام توان موجود در بدن و دفاع از خود، انجام می دهند. پس از آنکه حالت بحرانی به پایان می رسد، اعصاب پاراسمپاتیک برای برگرداندن وضع به حالت طبیعی و از بین بردن تحریکات سمپاتیکی، فعال می شوند. در حقیقت اعصاب پاراسمپاتیک، کاهنده اثرات اعصاب سمپاتیک هستند تا در زندگی روزمره بدن ما همیشه وضعیت متعادل داشته باشد.
عصب واگ، نقطه شروع
افرادی با ناراحتی به من مراجعه می کنند و نگران هستند که چرا در بعضی شرایط به صورت ناگهانی دچار غش و ضعف می شوند. به همه این مراجعان و همچنین به شما عزیزانی که پس از شنیدن یک خبر بد، دیدن یک صحنه تصادف دلخراش، انجام فعالیت بدنی به خصوص در محیط گرم، موقعی که زیاد سرپا می ایستید و یا وقتی از شما جهت انجام آزمایش خون، خون‌گیری ساده‌ای می شود، غش می کنید و دچار حالت‌های ضعف که اشاره خواهم کرد می شوید، می گویم شما بیمار نیستید، بلکه این حالت به دلیل عملکرد اعصاب واگ یا همان اعصاب پاراسمپاتیک شماست. یعنی به دلیل تحریک عصب واگ، تنفس شما کند می شود. فشارتان پایین می آید، چشمان شما سیاهی می رود و با سستی عضلات پا، ضعف و بی حالی و غش به شما دست می دهد.
اصلاً نباید بترسید. سریع دراز بکشید و پاهایتان را بالا نگه دارید تا میزان خونی که به قلب و در نهایت مغز شما می رسد افزایش یابد. اگر قرار است از شما خون بگیرند، از پرستار بخواهید تا شما را به حالت خوابانده درآورد. از دیدن صحنه‌هایی که شما را دچار این حالت می کند بپرهیزید، حتی اگر آن صحنه یک آمپول زدن ساده باشد.
ایستادن در برابر غش
همان‌طور که ذکر کردم، عصب واگ یا همان اعصاب پاراسمپاتیک به همه اندام‌ها دستور کاهش فعالیت می دهند. بنابراین در حضور آن تنفس کندتر خواهد شد. ضربان قلب‌تان کم می شود و فشار خون افت پیدا می کند. سستی در عضلات شما هم به وضوح دیده می شود، پس اکیداً توصیه می کنم وقتی دچار این حالت شدید، راه نروید، سریع بنشینید و دراز بکشید و پاهایتان را در یک سطح بالاتر از بدن قرار بدهید تا وضعیت شما اصلاح شود. اگر در محل کار، یا پشت فرمان هستید، اگر روزی را پشت سر گذاشته‌اید که زیاد ایستاده‌اید، بهتر است تا چشم‌تان سیاهی می رود، یک نوشیدنی مطلوب میل کنید تا حالت غش به شما دست ندهد و شما که این سابقه را در خود سراغ دارید، در واقع شرایط را برای آن مهیا نکنید.
غش، نوعی دیگر
بسیار دقت کنید، اگر شما جزو آن دسته افرادی هستید که بدون محرک‌های بیرونی (ترس از یک شی یا موجود، دیدن خون و صحنه دلخراش و…) دچار حالت‌های غش و ضعف می شوید ، مثلاً در حین تماشای یک برنامه تلویزیونی یا پشت میز کار که در این حالت در اصطلاح دچار سنکوپ شده‌اید. حالت سنکوپ معمولاً نشانگر وجود یک بیماری داخلی در بدن است که حتماً باید ریشه‌یابی شود. برخی از اختلالات در سیستم الکتریکی قلب که باعث به وجود آمدن ضربان در قلب هستند و همچنین برخی از بیماری‌های دستگاه عصبی مرکزی می توانند حالت سنکوپ در افراد ایجاد کنند. پس بهتر است هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید و از نظر قلبی و مغزی تحت بررسی دقیق قرار بگیرید و با تشخیص و درمان به موقع، از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کنید. اگر شما در برخورد با افرادی که دچار ضعف و غش شده‌اند قرار گرفته‌اید، ابتدا فرد را در یک سطح صاف بخوابانید و پاهایش را بالاتر از بدنش قرار بدهید. تعداد نبض و فشار خون او را کنترل کنید و تا زمانی که بیمار به حالت طبیعی بازنگشته است، از خوراندن غذا یا نوشیدنی به او خودداری کنید.
طبیعی است، خجالت نکشید
برای شما که خیلی از این حالت ناراحت هستید، یک خاطره تعریف می کنم. به یاد دارم وقتی که دبیرستانی بودم، در مدرسه ما برای آشنایی هر چه بیشتر با عوارض سیگار، یک فیلم نمایش دادند. در آن فیلم با چاقو سینه شخصی را که بر اثر سیگار فوت شده بود، باز کردند و آسیب‌های سیگار را روی بافت ریه نشان دادند. من با دیدن این فیلم و صحنه دلخراش ریه‌های سیاه شده شخص، غش کردم و همه بعد از این جریان به من خندیدند و گفتند: "تو چه طور می خواهی دکتر شوی، آن هم دکتر قلب که حتی نمی توانی یک منظره دلخراش ببینی.”
اگر بپرسید چرا جراحان و نیروهای امداد و پرستاران مثل شما با دیدن خون و … غش نمی کنند، من پاسخ می دهم این افراد پس از گذشت زمان و تکرار یک موضوع یا سوژه، با آن شرایط تطبیق یافته و عادت کرده‌اند. شرایط فیزیکی هر فرد هم خیلی مهم است. اگر شخصی شب قبل نخوابیده باشد و صبح بسیار خسته و ناشتا شروع به کار کند، قطعاً افت فشار خواهد داشت و شاید حالت ضعف به او دست دهد و مجبور شویم به او سُِرم بدهیم. پس موضوعی برای خجالت یا ترس وجود ندارد.
