صراط: مجله شهرزاد نوشت: در دوران شیرخواری، به علت سرعت بالای رشد در مقایسه با سایر دوران زندگی، تامین انرژی، پروتئین و سایر مواد مغذی اهمیت ویژه‌ای دارد. رژیم غذایی مطلوب در سال اول زندگی شامل تغذیه انحصاری با شیر مادر در ۶ ماه اول (هیچ ماده غذایی دیگر حتی آب توصیه نمی‌شود) و پس از آن، همراه کردن غذاهای کمکی با ترتیب مناسب است.
مشخصات رژیم غذایی شیرخواران به تناسب مرحله تکامل مهارت‌های حرکتی-دهانی تغییر می‌کند. در پایان ماه ششم تغذیه با مواد نرم آبکی شروع می‌شود. مصرف گندم، غلات مخلوط، آب مرکبات و عسل در این سن ممنوع است.
با پوره شروع کنیم
از ۶ تا ۸ ماهگی خوراندن تدریجی پوره‌ها و غذاهای له‌شده از جمله آبمیوه بدون شکر، میوه‌های پخته و پوره‌شده، گوشت پخته و پوره یا نرم‌شده و ماست ساده شروع می‌شود. غذاهای غیرمجاز در این سن، غذاهای دریایی، تخم‌مرغ، گوجه‌فرنگی، رب گوجه‌فرنگی و عسل و ادویه‌جات است.
نون خور شدم
در ماه‌های 9 تا 11، سایر غلات مانند گندم، نان، سیب‌زمینی، ماکارونی و زرده تخم‌مرغ سفت‌شده به رژیم غذایی افزوده می‌شود. سبزی‌های خام، انواع مغز‌ها و دانه‌ها و عسل همچنان غیرمجاز است.
یکساله‌ها تخم مرغ
در پایان ۱۲ ماهگی تخم‌مرغ کامل (۵ عدد در هفته)، آب مرکبات و شیرگاو پاستوریزه به رژیم غذایی کودک اضافه می‌شود.
کره یادت نره
پس از یک سالگی روزانه حدود ۱۰ گرم کره به منظور رشد بهتر و تامین انرژی کافی به غذای کودک افزوده می‌شود. مصرف بادام‌زمینی و بادام هندی تا ۳ سالگی همچنان غیرمجاز است.
چقدر باید بخورم؟
اندازه سهم غذایی که به کودک داده می‌شود اهمیت زیادی دارد. شیرخوار در یک سالگی به اندازه یک‌سوم فرد بزرگسال معمولی غذا می‌خورد. این نسبت تا ۳ سالگی به نصف غذای بزرگسالی افزایش می‌یابد و تا ۶ سالگی به حدود دو‌سوم می‌رسد. به کودکان کم‌سن نباید بشقاب بزرگ غذا داده شود. هرگاه مقدار غذایی که در ظرف کودک قرار داده می‌شود کمتر از غذای والدین باشد این تفکر در او ایجاد می‌شود که این مقدار غذا خورده خواهد شد. در نهایت این استراتژی به کودک کمک می‌کند غذای خود را با موفقیت و شادی میل کند و در صورت سیر نشدن غذای بیشتری طلب کند.
تنوع یادت نره
از آنجا که بسیاری از بیماری‌های دوره بلوغ و سنین بالا‌تر با تغذیه سالم قابل‌درمان یا پیشگیری هستند، والدین باید از همان ابتدا روش تغذیه سالم را به فرزندان بیاموزند. پیشنهادهای تغذیه‌ای کودکان مشابه همان روش‌هایی است که برای افراد بالغ توصیه می‌شود. کودکان باید از رژیم غذایی متنوع استفاده کنند تا انرژی و مواد مغذی لازم را برای رشد و شادابی خود به دست آورند.
چربی‌ها را کنترل کنید
چربی و روغن مصرفی در رژیم غذایی، نباید از ۳۰ درصد انرژی کل رژیم غذایی روزانه تجاوز کند. فقط ۱۰ درصد از انرژی کل رژیم غذایی باید از خوردن چربی‌های اشباع تامین شود. کلسترول مصرفی نباید بیشتر از ۳۰۰ میلی‌گرم در روز باشد. بهتر است بیشتر از کربوهیدرات‌های پیچیده یعنی مواد نشاسته‌ای استفاده شود و از مصرف کربوهیدرات‌های ساده یا تصفیه‌شده مثل قند و شکر تا حد امکان پرهیز شود. خوردن مواد قندی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی برای کودکان مناسب نیست. سبزی‌ها و میوه‌ها به عنوان منبع سرشاری از ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر خام باید به‌طور مرتب مصرف شوند. از مصرف نمک زیاد و مواد خوراکی و تنقلات شور باید خودداری کرد. مصرف چای، قهوه و نوشابه‌های کافئین‌دار هم باید محدود شود.
شیرمادر در ۶ ماه اول زندگی برای رشد روحی و جسمی شیرخواران اهمیت خاصی دارد. ترکیب شیرمادر تامین کننده نیاز شیرخوار از نظر پروتئین، قند، کالری، ویتامین‌ها، املاح و مواد معدنی بوده و از نظر عاطفی بهترین روابط را بین شیرخوار و مادر برقرار می‌کند. در ضمن ترکیبات شیر مادر، شیر خوار را در مقابل بیماری‌های عفونی، ویروسی، عفونت‌های دستگاه تنفسی و دستگاه گوارش مصون می‌دارد. شیرخوار طی مدت تغذیه با شیرمادر نیاز به ماده غذایی دیگری ندارد و تنها تجویز قطره ویتامین A+D از بدو تولد نیاز جسمی او را برطرف می‌کند.
از ۶ ماهگی به بعد شیرخوار علاوه بر شیرمادر برای رشد جسمی به مقدار بیشتری مواد پروتئینی، کالری، املاح و ریزمغذی‌ها احتیاج دارد که به‌صورت غذای سالم پرانرژی و کم‌حجم به‌تدریج برای شیرخوار در نظر گرفته می‌شود و همزمان با تکامل مهارت‌های تغذیه‌ای شیرخوار، به مقدار آن افزوده تا شیرخوار در عین حال که با مزه‌های مختلف آشنا می‌شود به جویدن نیز عادت کند. شروع به موقع تغذیه تکمیلی از نظر رشد جسمی مرحله مهمی در زندگی شیرخوار خواهد بود. تغذیه تکمیلی شیرخواران از پایان ۶ ماهگی شروع می‌شود زیرا شیرخواران علاوه بر شیرمادر به مواد پروتئینی، کالری و ریزمغذی‌ها مانند آهن، روی و سلنیوم نیاز دارند. شیرخواران در 6 تا 8 ماهگی ۷۰ درصد و تا ۱۲ ماهگی ۵۰ درصد و یک تا 2 سالگی ۴۰ درصد کالری مورد نیاز را از شیرمادر دریافت می‌کنند و بقیه انرژی مورد نیاز از غذای تکمیلی دریافت می‌شود.
شروع غذای تکمیلی
غذای کمکی از اولین روزهای ۷ ماهگی با توجه به استقبال شیرخوار از یک تا 2 قاشق مرباخوری فرنی آردبرنج که از شیرمادر، آرد برنج و کمی شکر تهیه شده، شروع می‌شود. برای تهیه فرنی باید ابتدا شیر را جوشانده بعد از سردشدن آرد برنج و شکر و در کودکان کم‌وزن کمی کره اضافه کرد و معمولا صبح و بلافاصله بعد از شیرمادر به شیر خوار داد. حریره بادام شیرین نیز غذای مناسبی است. ۵ عدد بادام را به مدت ۵ ساعت خیس کرده، پوست آن را گرفته و کوبید تا نرم شود. بعد با فرنی آن را مخلوط و به شیرخوار داد.
تعداد قاشق‌های فرنی را باید به تدریج اضافه کرد و تا 5 تا 8 قاشق مرباخوری ادامه داد. چنانچه شیرخوار در روزهای اول غذا را از دهانش بیرون بریزد طبیعی است. اگر کودک مزه فرنی یا حریره بادام را دوست نداشت می‌توان روزهای بعد برای طعم بهتر یک حلقه موز یا سیب نرم به آن اضافه کرد. طی ماه هفتم غذای تکمیلی را به ۳ بار در روز افزایش داده تا شیرخوار مهارت بیشتری در غذاخوردن پیدا کند و از مزه‌های مختلف لذت ببرد. با در نظر گرفتن پایش رشد و وزن کودک، چنانچه رشد وزنی مناسب و در حد طبیعی بود به‌طور متوسط در هر وعده 4 تا 6 قاشق مرباخوری غذا کافی است ولی اگر وزن شیرخوار کمتر از حد طبیعی باشد تا ۸ قاشق مرباخوری بیشتر می‌توان غذا داد.
باید توجه داشت همان‌قدر که وزن کم باعث نگرانی است چاقی کودک نیز مشکل‌آفرین است. در صورت چاقی شیرخوار باید برای کودک رژیم‌غذایی خاص در نظر گرفت و کالری غذا‌ها را کم کرد. غذای کمکی تهیه شده برای شیرخوار باید در هر گرم حدود یک کیلوکالری انرژی داشته باشد. از هفته دوم ماه هفتم می‌توان سوپ گوشت برای شیرخوار در نظر گرفت. ابتدا سوپ سبزیجات (برنج، هویج‌فرنگی، گشنیز و جعفری) و دو روز بعد ماهیچه اضافه کرد و به مدت دو هفته غذا را صاف کرده و بعد مخلوط یا نرم کرده با قوام فرنی به او داد. برای تنوع سوپ می‌توان هر بار یکی از انواع سبزی‌ها، سیب‌زمینی، کدوحلوایی، کرفس، لوبیاسبز و نخودفرنگی را به غذای کودک اضافه کرد. البته بهتر است سبزی‌ها را در اواخر طبخ اضافه کنیم تا عطر و ویتامین‌آن‌ها درغذا باقی بماند.
در اواخر ۷ ماهگی می‌توان از گوشت مرغ نیز هفته‌ای دوبار استفاده کرد. بهتر است بدانید ران مرغ بیشتر از سینه‌مرغ آهن دارد. می‌توان به سوپ کره یا روغن‌زیتون نیز اضافه کرد. از هفته سوم این ماه می‌توان بعد از دادن سوپ 2 تا 3 قاشق مرباخوری ماست شیرین به کودک خوراند. در این هفته علاوه بر سوپ، باید پوره‌سیب‌زمینی و هویج و کدو با کمی آب مرغ یا کره یا روغن‌زیتون به رژیم غذایی اضافه کرد. پوره می‌تواند جایگزین فرنی باشد. باید توجه داشت که به غذای کودک به هیچ عنوان نمک و شکر اضافه نشود. برای مزه دار کردن، در صورت تمایل کودک می‌توان چند قطره آب لیموترش که محتوی ویتامین C است، استفاده کرد.
ماه هشتم
در این ماه می‌توان سوپ گوشت غلیظ‌تر مانند هلیم با انواع سبزی‌ها، سیب‌زمینی و کدو تهیه کرد و به عنوان دسر چند قاشق ماست به کودک داد. چنانچه کودک سوپ را دوست داشت خوراندن آن تا دو برابر نیز مجاز است. زرده تخم‌مرغ پخته و سفت شده را نیز می‌توان ابتدا به اندازه یک نخود با شیرمادر نرم کرد و به شیرخوار داد و روزانه به مقدار آن افزود و ظرف ۱۰ روز یک زرده تخم‌مرغ یک روز در میان یا یک دوم زرده تخم‌مرغ روزانه با حریره بادام به شیرخوار داد. چنانچه کودک از خوردن زرده تخم‌مرغ امتناع کند می‌توان آن را در سوپ رنده کرد. خوراندن تخم‌مرغ به صورت عسلی یا نیمرو توصیه نمی‌شود. در صورت یبوست کودک می‌توان از سوپ‌جو، بلغور، رشته‌فرنگی و روغن‌زیتون استفاده کرد. توام با قطره مولتی ویتامین و آهن می‌توان روزانه پوره میوه‌‌هایی مانند سیب، موز، انبه، زردآلو و در صورت یبوست کودکان پوره هلو، گلابی، آلو و طالبی به کودک داد.
ماه نهم
در این ماه می‌توان آش‌های خوشمزه تهیه کرد و حبوبات به سوپ کودک اضافه کرد ابتدا عدس و ماش و نخودفرنگی که هضم آسان‌تری دارد و در هر وعده یکی از آن‌ها را اضافه می‌کنیم بعد انواع لوبیا‌ها مانند لوبیای قرمز یا سفید به سوپ اضافه می‌کنیم.
ماه‌های دهم تا دوازدهم
به تدریج دندان‌های کودک رویش پیدا می‌کند و در ماه دوازدهم تقریبا شیر خوار شش دندان دارد. کودک در این سن می‌تواند تکه‌هایی از غذا را بکند و به عقب دهان ببرد. از ماه دهم باید دفعات غذا به 4 تا 5 بار افزایش پیدا کرده و انواع مخلوط با گوشت چرخ‌کرده عدس یا هویج یا کره و به عنوان دسر ماست برای کودک در نظر گرفت. در یک سالگی می‌توان شیر پاستوریزه را ابتدا جوشاند و در رژیم‌غذایی کودک در وعده صبحانه و عصر با کیک به عنوان عصرانه در نظر گرفت. خوراندن شیر باید از مقدار کم شروع شود و بهتر است با لیوان به کودک داد.
چنانچه کودک از مزه شیر استقبال نکرد می‌توان شیر را با موز، هویج یا عسل مخلوط و به شیرخوار داد. شیر کاکائو به صورت عادت به علت تغییر رنگ دندان‌‌ها توصیه نمی‌شود. عسل نیز ارزش غذایی خوبی دارد و می‌توان با شیر مخلوط و از یک سالگی به بعد به کودک داد. سفیده تخم‌مرغ را نیز می‌توان طبق تمایل کودک به غذا افزود. تکه‌های نرم هویج و سیب‌زمینی به صورت پوره نرم با کره به عنوان عصرانه و ماکارونی با گوشت چرخ‌کرده و انواع میوه‌های نرم گلابی، هلو، سیب، طلابی، موز در دفعات مختلف برای کودک می‌توان در نظر گرفت.
یک سالگی
از ۱۱ ماهگی به بعد می‌توان غذای خانواده را به شرط آن‌که حاوی پروتئین، کالری و ویتامین‌های کافی بدون ادویه‌جات و نمک باشد، با پشت قاشق نرم و به کودک داد. اضافه کردن نمک یا چربی‌های اشباع‌شده توصیه نمی‌شود. می‌توان در غذای کودک از روغن زیتون حاوی امگا ۳ استفاده کرد. گوشت مرغ و ماهی نیز باید در رژیم غذایی کودکان یک سال به بالا در نظر گرفته شود .به خصوص ماهی به علت وجود چربی‌های غیراشباع امگا ۳ هفته‌ای ۲ بار توصیه می‌شود. بهتر است به ندرت چاشنی به غذای کودک اضافه کرد. کافی است با افزودن نعنا، جعفری، گشنیز، کرفس، کلم بروکلی، آب لیموترش و آب نارنج هنگام پخت، غذای کودک را خوشمزه کنید.
باید‌ها و نباید‌های تغذیه‌ای در کودکان زیر یک سال
در دوران شیرخواری، به علت سرعت بالای رشد در مقایسه با سایر دوران زندگی، تامین انرژی، پروتئین و سایر مواد مغذی اهمیت ویژه‌ای دارد.
