رخداد مسمومیت قارچی بهار ۹۷؛ حادثه‌های مرگباری بود که نه از طریق تصادف یا سقوط و یا غرق شدگی - برای مسافران و گردشگران رخ داده باشد؛ بلکه در رویدادی کم تکرار - علت این مرگ‌ها قارچ بوده است! بطوریکه تا غروب دوشنبه ۳۱ اردیبهشت ۱۰۱۷ نفر به بیمارستان‌ها مراجعه کردند که از این تعداد ۱۱۶ نفر در بیمارستان بستری شدند و متأسفانه ۱۵ نفر جان خود را از دست دادند.
به گزارش تسنیم در این زمینه برای واکاوی بیشتر این رویداد تلخ و تاسف بار که می‌طلبید برخی نهاد‌های مسؤل در حوزه طبیعت از جمله سازمان محیط زیست و. قبل از وقوع این حوادث که به زعم کارشناسان امر یکی از دلایل مهم آن بارندگی زیاد و رویش این قارچ‌ها بود، مردم نسبت به استفاده نکردن خوراکی این قارچ‌ها حداقل از نظر آگاهی رسانی مطلع و به آنان هشدار داده می‌شد.
جزئیات عامل مسمومیت‌های قارچی
در این راستا سازمان غذا و دارو در راستای پیشگیری از مسمومیت با قارچ‌های سمی، گونه قارچی Amanita virosa را عامل مسمومیت‌های اخیر معرفی کرد.
ستاد اطلاع رسانی دارو‌ها و سموم سازمان غذا و دارو عنوان کرد: با توجه به علائم گزارش شده، قارچ عامل مسمومیت هموطنانمان از جنس و گونه Amanita virosa است که تا حدودی به قارچ‌های خوراکی شباهت داشته و می‌تواند در کنار آنها در محل رویش وجود داشته باشد.
همچنین در ادامه این اطلاعیه، ستاد اطلاع رسانی دارو‌ها و سموم به بیان نکات حائز اهمیت در پیشگیری و مقابله با مسمومیت‌های قارچی به شرح ذیل پرداخته است:
۱. از مصرف قارچ‌های خودرو مخصوصا قارچ‌هایی که در کنار تنها درختان (علی الخصوص درختان خشک شده) می‌رویند و یا قارچ‌های جمع آوری شده توسط افراد عادی و یا قارچ‌هایی که به صورت فله‌ای عرضه می‌شوند، خودداری کنید. تنها قارچ‌هایی را که توسط مراکز مجاز و در بسته بندی‌های دارای مجوز‌های سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و پزشکی هستند، مصرف کنند.
۲. شناسایی انواع خوراکی قارچ از انواع سمی تنها بر اساس خصوصیات ظاهری مانند شکل، رنگ، بو، قوام و مزه مشکل بوده و تنها توسط متخصصان و کارشناسان مجرب قارچ شناسی و گیاه شناسی امکان پذیر است؛ بنابراین به توصیه‌های برخی از افراد عادی در تشخیص انواع سمی از انواع خوراکی قارچ توجه نکنید.
۳. مصرف قارچ‌ها توسط پرندگان و سایر جانوران اهلی و وحشی نشان دهنده غیرسمی بودن قارچ برای انسان نیست.
۴. برخی از روش‌ها و معیار‌های سنتی مانند: تغییر رنگ قاشق نقره در اثر تماس با قارچ، یا وجود حشرات دراطراف قارچ و محل رویش قارچ معیار علمی و صحیحی برای تشخیص عدم سمیت قارچ در همه موارد نیست.
۵. هرگز قارچ‌ها را به صورت خام و به مقدار زیاد مصرف نکنید.
۶. برخی از سموم موجود در قارچ‌ها مقاوم به گرما بوده و فرآیند‌های آماه سازی غذا مانند:کباب کردن، آب پز کردن، سرخ کردن، بخار پز کردن قادر به تخریب کامل مواد سمی موجود در قارچ نیستند.
۷. در صورت بروز علایم و نشانه‌های گوارشی (تهوع، استفراغ و اسهال) به صورت تاخیری (۱۲-۵ ساعت پس از مصرف خوراکی قارچ)، هر چه سریعتر بیمار را به مرکز درمانی تخصصی سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها منتقل کنید.
در مواردی که علائم گوارشی بصورت تاخیری (با فاصله بیش از ۶ ساعت از مصرف قارچ) رخ دهد این دسته از قارچ‌ها سمیت به مراتب بیشتری دارند و علت اصلی نارسایی حاد کبدی و مرگ تعدادی از هموطنانمان نیز همین مسئله بوده است.
۸. انتقال سریع بیمار مسموم به یک مرکز درمانی تخصصی مسمومیت‌ها امکان درمان موفقیت آمیز را افزایش می‌دهد و هر گونه تاخیر در این امر سبب افزایش احتمال شکست درمان و حتی مرگ بیمار می‌شود؛ بنابراین با مشاهده علایم و نشانه‌های بالینی اولیه به ویژه از نوع تاخیری در فردی با سابقه مصرف خوراکی قارچ، از هرگونه خوددرمانی و درمان علامتی پرهیز کرده و بیمار را در اسرع وقت به بیمارستان منتقل کنند.
۹. در صورت امکان، نمونه باقی مانده قارچ مصرف شده توسط بیمار را برای شناسایی کادر پزشکی در بیمارستان به همراه داشته باشید.
نکات اورژانسی درخصوص مسمومیت با قارچ
همچنین پیرحسین کولیوند ــ رئیس پدافند غیرعامل وزارت بهداشت در خصوص مسمومیت وسیع هموطنان با استفاده از قارچ خوراکی به نکات مهمی اشاره کرد.
کولیوند با اشاره به بارندگی‌های اخیر گفت: قارچ‌های بسیاری سر از خاک بیرون آوردند که برخی از آنها سمی بوده و متأسفانه مصرف این قارچ‌ها باعث مسمومیت تعدادی از هموطنان در استان‌های مختلف کشور شده است که هموطنان گرامی باید به نکات زیر توجه کنند:
با توجه به فصل بهار و بارندگی‌های اخیر و رشد انواع قارچ‌ها در طبیعت و بروز مسمومیت در تعدادی از هموطنان در استان‌های مختلف بر اثر مصرف قارچ‌های سمی، ستاد پدافند غیرعامل وزارت بهداشت توصیه می‌کند هشدار‌های زیر را جدی بگیرید.
۱ ــ اگر سلامتی خود را دوست دارید نه‌تن‌ها باید از خوردن قارچ‌های وحشی و ناآشنا خودداری کنند، بلکه به آنها دست هم نزنید، زیرا خطر مسمومیت از طریق پوست نیز در برخی گونه‌های قارچ‌ها وجود دارد.
۲ ــ تشخیص سمی یا خوراکی بودن قارچ کار سادهای نیست و تنها راه دقیق از طریق آزمایشگاه امکانپذیر است بنابراین به هیچ عنوان نباید آن را در زیر زبان آزمایش کنید.
۳ ــ تنها از قارچ‌هایی که در فروشگاههای معتبر و در بستهبندیهای بهداشتی عرضه می‌شوند استفاده کنید.
۴ ــ در صورت مصرف قارچ خودرو و یا قارچ‌هایی که از افراد متفرقه خریداری کردهاید و مشاهده علائمی شبیه مسمومیت مانند درد شکم، تهوع، استفراغ و سرگیجه، سریعاً به مراکز درمانی مراجعه کنید.
۵ ــ در صورت حضور در طبیعت مراقب کودکان و تماس آنها با قارچ‌ها و گیاهان باشید.
۶ ــ بهداشت فردی را رعایت نموده و در صورت لمس قارچ، دستها را با آب و صابون بشویید.
۷ ــ در صورت مشاهده علائم مسمومیت و وجود تهوع و استفراغ و اسهال، آب و مایعات فراوان مصرف نموده و سریعاً به نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه کنید
چرا مسمومیت با قارچ زیاد شد
در این زمینه دکتر کامبیز سلطانی‌نژاد - دبیر انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های با تشریح مسمومیت با قارچ در ۵ استان غربی کشور به دلایل و همچنین علائم این‌گونه مسمومیت‌های مرگبار پرداخت و گفت: این‌گونه قارچ‌ها بر اثر پختن، کبابی و یا آب‌پز کردن، باز هم سمی می‌مانند و مواد سمی آنها تخریب نمی‌شود.
سلطانی‌نژاد با بیان اینکه هر سال با فرارسیدن فصول بهار و پاییز، تعدادی از گونه‌های سمی قارچ در برخی نقاط کشور شروع به روییدن می‌کند، اظهار داشت: قارچ‌های سمی از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به قارچ‌های خوراکی دارند و تشخیص آنها، توسط افراد عادی میسر نیست، به همین دلیل امسال با تعداد زیادی از این‌گونه مسمومیت‌ها در کشورمان مواجه شدیم.
وی درخصوص تشخیص قارچ‌های سمی و خوراکی عنوان کرد: در جهان بیش از ۵ هزار گونه قارچ وجود دارد که حدود ۱۰۰ گونه از آن برای انسان سمی است.
وی افزود: در ایران، هر سال با فرارسیدن فصول بهار و پاییز، با رویش تعدادی از گونه‌های سمی قارچ در برخی نقاط کشور مواجه هستیم، امسال نیز با توجه به شرایط خاص آب‌وهوایی، مخصوصاً بارندگی‌های اخیر و شرایط محیطی مانند نور و دمای هوا، رویش و تکثیر قارچ‌های سمی در استان‌های غربی افزایش یافت و باعث شد افرادی که علاقه‌مند به چیدن و مصرف قارچ از دل طبیعت هستند و درخصوص عوارض مسمومیت‌ها اطلاعی ندارند، دچار مسمومیت شوند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی کشور با بیان اینکه روش تشخیص قارچ سمی و گونه‌های خوراکی آن به‌طرق کاملاً علمی و تخصصی توسط متخصصان میسر است، عنوان کرد: قارچ‌های سمی از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به قارچ‌های خوراکی دارند و تشخیص آنها، توسط افراد عادی میسر نیست، به همین دلیل امسال با تعداد زیادی از این‌گونه مسمومیت‌ها در کشورمان مواجه شدیم.
وی با اشاره به اینکه بهترین راه، پیشگیری از مسمومیت با قارچ‌های سمی است، تصریح کرد: مردم باید توجه کنند که به هیچ وجه، قارچ‌های خودرویی را که در دشت‌ها و جنگل‌ها می‌روید نچینند و مصرف نکنند، چراکه این‌گونه قارچ‌ها، بر اثر پختن، کبابی و یا آب‌پز کردن، بازهم سمی می‌مانند و مواد سمی آنها تخریب نمی‌شود.
دبیر انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران توصیه کرد: مردم در اقصی نقاط کشور، مخصوصاً در استان‌های غربی، مانند کرمانشاه، کردستان، همدان، قزوین و آذربایجان غربی که دارای بیشترین آمار مسمومیت‌ها هستند، باید از خرید قارچ‌ها به‌صورت فله‌ای و یا چیدن هر نوع قارچی از دل طبیعت، خودداری کنند.
سلطانی‌نژاد با تأکید بر اینکه مردم باید از قارچ‌های خوراکی بسته‌بندی‌شده و دارای مجوز وزارت بهداشت استفاده کنند، درخصوص علائم و نشانه‌های مسمومیت توسط قارچ‌های سمی، اظهار داشت: ۹۰ درصد مسمومیت‌های شدید توسط قارچ‌ها، به‌دلیل ماده‌ای سمی به‌نام آماتوکسین است که این ماده عمدتاً به‌روی کبد تأثیر مخرب می‌گذارد.
وی افزود: علائم مسمومیت با قارچ، در دو مرحله بروز پیدا می‌کند، مرحله اول، ۶ تا ۱۲ ساعت پس از مصرف قارچ با نشانه‌هایی نظیر تهوع و استفراغ، درد‌های شکمی و احساس ضعف بروز پیدا می‌کند و مرحله دوم ۲۴ ساعت بعد از علائم اولیه، با ضعف، سرگیجه و کاهش سطح هوشیاری خود را نشان می‌دهد که این حالات ناشی از درگیری کبدی و کلیوی در فرد مسموم است که ممکن است او را به مرگ برساند.
دبیر انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران درخصوص درمان مسمومیت شدید با قارچ‌های سمی به وبدا گفت: تنها درمان این‌گونه مسمومیت‌ها پیوند اورژانسی کبد است، بنابراین با مشاهده علائم اولیه مسمومیت، باید فرد را سریعاً به مراکز درمانی ارجاع دهند.
سلطانی‌نژاد با ابراز اینکه "هرساله با ورود به فصل بهار و پاییز شاهد رویش قارچ‌های سمی و مسمومیت‌هایی از این نوع هستیم"، افزود: در سال جاری با تعداد بیشتری از این‌گونه مسمومیت‌ها روبه‌رو شدیم و تقریباً ۷۰۰ نفر در کشور با مصرف قارچ سمی، دچار عارضه و مسمومیت شدند که دلیل آن نیز همان شرایط خاص آب‌وهوایی کشور در نقاط غربی است.
وی درخصوص سایر گیاهان سمی خاطرنشان کرد: ایران به‌دلیل شرایط اقلیمی، دارای گونه‌های متنوع گیاهی بوده و می‌توان گفت: تنوع گیاهی در ایران، مشابه قاره اروپا است، بنابراین انواع و اقسام گیاهان در این کشور رشد و تکثیر پیدا می‌کنند، لذا برخی از این گیاهان ممکن است سمی باشند، بنابراین افراد در برخورد با هر نوع گیاه تزیینی و یا گیاهی که سلامت آن توسط وزارت بهداشت تأیید نشده است، احتیاط کنند و حتی المقدور آنها را از دسترس کودکان دور نگه دارند.
کدام قارچ‌ها باید مصرف شوند
همچنین محمدمهدی گویا - رییس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت درخصوص استفاده از قارچ‌های سمی و ایجاد مسمومیت در افراد اظهار داشت: در دو فصل بهار و پاییز شاهد مسمومیت با قارچ‌های سمی هستیم، این در حالی است که افزایش میزان بارندگی و تعداد بارندگی‌ها و افزایش میزان رطوبت در خاک باعث شده که قارچ‌های خودرو، رشد بیشتری داشته باشند. کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و همدان بیشترین بارندگی را در این زمینه تاکنون داشتند.
وی در ادامه تصریح کرد: مسمومیت با قارچ‌ها به قارچ‌های سمی خودرو مربوط بوده و ارتباطی با قارچ‌های خوراکی ندارد، بر همین اساس، مردم برای پیشگیری از بروز این مسمومیت‌ها باید قارچ‌های بسته‌بندی‌شده‌ای را که دارای تأییدیه وزارت بهداشت است خریداری کنند.
گویا با بیان اینکه قارچ‌هایی که مردم خودشان از کوهستان کنده‌اند و یا از دوره‌گرد‌ها خریداری کرده‌اند می‌توانند باعث مسمومیت در فرد شوند، تأکید کرد: نباید به شکل ظاهری قارچ‌ها اطمینان کرد، چرا که شناسایی قارچ سمی از نوع غیرسمی آن، دشوار است.
رییس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در ادامه افزود: مسمومیت با قارچ در سه مرحله روی می‌دهد؛ در مرحله اول، علائم بیماری شامل تهوع، استفراغ و اسهال حجیم ظرف ۶ ساعت تا سه روز ظاهر می‌شود و این مرحله با یک درمان ساده تمام می‌شود، اما در برخی مواقع علائم بیماری در مرحله دوم بیماری بعد از ۲۴ ساعت و حداکثر تا ۴ روز بروز کرده و زردی، تهوع و اختلال در فعالیت کبد را به‌دنبال دارد و در این شرایط بیمار باید بستری شود. در مرحله سوم این مسمومیت نیز، نارسایی کبدی و کلیوی ایجاد می‌شود، به‌طوری که در برخی مواقع بیمار نیاز به پیوند کبد دارد و در بعضی موارد نیز شاهد فوت بیمار هستیم.
وی با اشاره به تهیه پروتکل مراقبت و درمان این بیماری خاطرنشان کرد: این پروتکل در اختیار مراکز درمانی قرار گرفته است، اگرچه درمان دارویی خاصی برای این مسمومیت وجود ندارد. در حال حاضر بیش از ۸۰۰ نفر بر اثر مصرف قارچ سمی مسموم شده و ۱۱ نفر هم، فوت کردند. از تعداد ۸۰۰ نفر، ۲۲۰ تا ۲۳۰ نفر هم بستری شده و ۳ نفر هم پیوند کبد انجام داده‌اند.
