اظهارات ریچارد نفیو، معمار تحریم های ایران در دولت اوباما که به تازگی در قالب یک کتاب تحت عنوان «هنر تحریم» منتشر شده است و خلاصه ای از آن در صفحات 7 روز پنج شنبه و امروز منعکس شد روشن کننده درس های واضحی برای ما مردم و همچنین مسئولان است.
روزنامه خراسان نوشت: اما آن چه مهم است این است که شناخت رویکرد تحریم کنندگان آمریکایی و به ویژه رویکرد ها ی روانی و حتی گاه غیر اقتصادی برای پیشبرد اهداف تحریم ها می تواند ابزار های توانمندی به ما برای مقابله با آن ها بدهد .این کتاب نشان می دهد که سازو کار تحریم تا چه میزان در آمریکا، رشد یافته و به صورت فعال عمل می کند.
این سازو کار دقیقاً به مثابه یک اتاق فرماندهی و اتاق جنگ، نه در وزارت دفاع، بلکه در دل مجموعه تصمیم گیری اقتصادی آمریکا قرار گرفته است. کار اصلی این اتاق استفاده از سازوکارهای اقتصادی و کاملاً نرم، برای اثرگذاری بر نقاط ضعف اقتصادی کشورهای مخالف است تا با این کشورها نه از طریق سخت و مستقیم بلکه به طور غیر مستقیم و از درون، مقابله کند و رفتار آن ها را به زعم خود تغییر دهد.
نفیو در بخش هایی از این کتاب به وضوح بر ضعف و ناکارآمدی تحریم ها در بخش هایی که انگیزه ، توان و اراده جمعی ایرانیان بر استقامت در مقابل تحریم ها بوده است اشاره می کند .
بر این اساس می توان گفت حال که دشمنی دشمن از نحوه تفکر او درباره داشته های مادی و معنوی ایرانیان، بیش از پیش آشکار شده، راه مقابله متناسب با این اقدامات نیز همان گونه که خود «نفیو» بیان کرده است و مورد مداقه تیم تحریمی آمریکا قرار داشته و دارد، «استقامت» است. این راهبرد می بایست در سطح خرد توسط تک تک مردم و در سطح کلان توسط مسئولان مورد توجه قرار گیرد.
شاید ما ایرانی ها از آن جا که خودمان را باور نداریم یا بعضی مفاهیم برای ما کلیشه شده است، با مشاهده کلمه «استقامت» یاد صحبت های تکراری شده بیفتیم اما حقیقت این است که در ادبیات تحریم، آمریکایی ها، رفتار ما ایرانی ها را در مقابل تحریم، صرفاً از منظر این عینک می سنجند. تعریف آن ها از استقامت هم طبق متون تئوریزه شده آن ها این است: «قاطعیت روان شناختی در کشور هدف برای انکار پیروزی کشور تحریم کننده و همچنین ادامه دادن به مسیری است که برای خود انتخاب کرده است».
بنا بر این استقامت نه تنها در حوزه ترتیبات اقتصادی برای بهبود وضعیت شاخص های اقتصادی معنا پیدا می کند، بلکه تا حوزه ابعاد روان شناختی و باورمندی مردم نیز گسترش می یابد. وقتی از این منظر به موضوع تحریم ها نگاه می کنیم، تجربه های پیشین راهنمای خوبی برای فردایی هستند که احتمال بازگشت تحریم ها قوت گرفته است.
تجربیاتی از دوران تحریم
تجربه سالیان تحریم که در کتاب یادشده آمده، به خوبی گویای این نکته است که سیاست گذاران تحریم ایران در آمریکا تا چه حد تک تک وقایع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران را به دقت زیر نظر دارند.
به عنوان مثال در این کتاب به نقش یاس و ناامیدی از یک نوسان مقطعی مانند گرانی مرغ در بازار که به دلیل سوء مدیریت اقتصادی مسئولان به وجود آمد ،اشاره و تاکید شده است که این میزان یاس عمومی در هیچ یک از برنامه های تحریمی قبلی دیده نشده بود به اذعان آمریکایی ها این یأس توانست برای افزایش حس فشار و نبود آسایش در درون ایران کمک کند. از این رو باید بیان کرد که در سطوح خرد، دقت در رفتار مصرفی، پرهیز از روی آوردن هراس گونه به بازارها، اعتماد به بیان واقعیاتی که مسئولان در خصوص وقایع اقتصادی اظهار می کنند (البته صداقت مسئولان در بیان واقعیات نیز در این زمینه مهم محسوب می شود)، و در حد کلان تدابیر درست مسئولان و پیش بینی های آنان برای حل مشکلات پیش رو شرط غلبه و برآوردن نفع جمعی همه ما ایرانیان است.
این کتاب همچنین در خصوص تحریم های ایران به نکات دیگری اشاره کرده است که شاید اگر آن ها را از زبان مسئولان و سیاست گذاران داخلی می شنیدیم، کلیشه ای می دانستیم. به عنوان مثال به صراحت ذکر شده که آمریکا واردات کالاهای تجملی را برای تهی کردن منابع ارزی کشور و ترویج حس نابرابری باز گذاشت. یا این که این کشور برای انتشار ویروس یاس و بیان نارضایتی عمومی از وضع اقتصادی کشور، حتی ورود فناوری های ارتباطی مرتبط با فضای مجازی به کشور را تسهیل کرد تا مردم از این طریق به مقایسه شرایط خود با جهان پرداخته و اصطلاحا احساس درد بیشتری از تحریم ها داشته باشند . طبق اظهارات ذکر شده در این کتاب، آمریکایی ها به شدت محتاج این هستند که چارچوب ذهنی مردم کشور تحریم شونده و حاکمیت آن ها را در هنگامی که تحریم ها را تجربه می کنند به دست بیاورند و آن را ارزیابی کنند. بر این اساس، آن ها هنگامی که متوجه شوند، درد تحریم در ناحیه ای احساس شده است، فشار بر آن نقطه را تا تغییر رفتار کشور تحریم شونده ادامه می دهند وبالعکس.
محتوای منتشر شده در خصوص نرم افزار تحریم ها (کتاب هنر تحریم) همچنین گویای این واقعیت است که سیاست های تحریمی بر خلاف آن چه که شاید تاکنون در کشور ما جریان داشته، در گروه های مختلف جمعیتی، اجتماعی، در زمان های مختلف و در حوزه های سخت افزاری و نرم افزاری گوناگون متفاوت است که پاسخ به آن ها از منظر دفاعی مستلزم چابکی دولت و نهادهای تصمیم گیر و نگاه سیستمی آن ها به مسائل است. ظرافت کار ضد تحریم ها تا آن جاست که سیاستمداران زین پس باید ضمن حفاظت از ثبات و آرامش در فضای بازارها و توجه به کارایی نهادها، به زمینه سازی تقویت فضای اعتماد و آرامش در بین مردم بپردازند. در این زمینه، مبارزه ایجابی و بیش از پیش دولت با فساد و ناهنجاری های اقتصادی، رفتارهای واقعاً مردمی و نه پوپولیستی تظاهرگرایانه مسئولان در زی فردی و اجتماعی و نیز تقویت بنیان ها و انسجام فرهنگ دینی از جمله راهبردهایی است که در این زمینه مفید به شمار می آید.
جمع بندی
در خاتمه باید عرض کرد که همان گونه که دشمن در طراحی نقشه های شوم خود، مبتنی بر یک سیاست سیستمی، در پی اعمال مجموعه ای هماهنگ از ضربات برای وارد ساختن درد به مردم و تغییر رفتار و انتخاب های آن هاست، به همان میزان،ضرورت تدبیر سیستمی، چابک و هماهنگ در درون دولت بیش از پیش احساس می شود. شاید هر کدام از خوانندگان محترم که این کتاب را هم ملاحظه کرده باشند، با نگارنده این یادداشت متفق القول باشند که می توان راهکار عمومی، بومی و مردمی در مقابل همه اقدامات خباثت آمیز دشمن در حوزه تحریم ها را در خلقیات حسن اجتماعی و فردی طبق آن چه در تعالیم ادیان توحیدی آمده، یافت. موضوعی که اساساً بهترین مدل پیشرفت و توسعه پایدار کشور به شمار می رود.
