چندی است که اروپایی‌ها از تشدید تلاش‌ها برای حفظ برجام و تهیه مقدمات مربوط به ایجاد کانال ویژه مالی SPV در راستای تضمین منافع اقتصادی ایران از این توافق، سخن می‌گویند و در همین راستا «ماجا کوچیجانکیک»، سخنگوی اتحادیه اروپا در مسائل خارجی روز جمعه 18 آبان 1397 و بعد از اجرایی شدن دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران گفت که «تلاش‌ها برای حفظ توافق هسته‌ای ایران یا برجام و همچنین برای [حفظ] روابط تجاری و اقتصادی با ایران، به خصوص اقدامات مربوط به ایجاد کانال ویژه مالی در هفته‌های گذشته تشدید شده است.»
به گزارش فارس این سخنگوی اتحادیه اروپا در این باره اظهار داشت: «یکی از اقدامات کلیدی از جانب ما فعال کردن قوانین مسدودساز تحریمی بود که در ماه آگوست آن را به روزرسانی کردیم. این یکی از اقداماتی است که انجام شده و از نظر ما تجارت با ایران مشروع باقی مانده است.»
علیرغم آنکه پیش از این از سوی مقامات ایرانی و همچنین اروپایی عنوان شده بود که بخش‌هایی از این سازوکار ویژه مالی (Special Purpose Vehicle) تا قبل از دور دوم تحریم‌های آمریکا اجرایی خواهد شد، ولی هیچ تحولی در عرصه عمل رخ نداد و این دوران هم سپری شد. مقامات ایران و اروپا در حال حاضر عنوان می‌کنند که این روند زمانبر است.
در همین خصوص سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران 14 آبان ماه 1397 و پس از اجرایی شدن دور دوم تحریم‌های آمریکا در برنامه «تیتر امشب» شبکه خبر با اشاره به تأکید وزرای خارجه 1+4 و نماینده اتحادیه اروپا در نیویورک مبنی بر اینکه سازوکار ویژه مالی SPV را برای ایران برقرار خواهند کرد که اجازه می‌دهد دریافت و پرداخت‌های ایران و اروپا بدون سر و کار داشتن با سیستم مالی آمریکا انجام شود، عنوان کرد: سیستم کاملا پیچیده است، انتظار داشتیم خیلی زودتر از این به سرانجام برسد.
وی با یادآوری این نکته که این سازوکار ویژه مالی الان مراحل پایانی را طی می‌کند، گفت که ساز و کار مزبور مسائل و نکات عدیده فنی و حقوقی دارد که باید حل و فصل شوند و باید به لحاظ حقوقی در اروپا ثبت شود که مسائلی دارد و طراحی‌های آن در حال انجام است.
عراقچی خاطرنشان کرد که ممکن است عملیاتی شدن این سازوکار ویژه مالی مدت دیگری طول بکشد، ولی اطمینان داریم این سازوکار عملی خواهد شد.
معاون سیاسی وزیر خارجه ایران همچنین یادآور شد که در مرحله دوم این طرح، کشورهای غیر اروپایی هم می‌توانند به آن ملحق شوند. خیلی از کشورها به ما گفته‌اند منتظرند این سیستم راه بیفتد، خریداران نفت ما گفتند منتظرند از این سیستم برای پرداخت‌های ایران استفاده کنند.
حال با توجه به پیچیدگی این سیستم و مسائل عدیده فنی و حقوقی و ساختار اتحادیه اروپا و 28 کشور ناهمگون و فشارهای رو به تزاید آمریکا برای بی اثر کردن راهکارهای مقابله با تحریم‌ها، آیا می‌توان امیدی به این سازوکار داشت؟
*از خروج ترامپ از برجام تا سازوکار ویژه مالی اروپا
سه شنبه شب 18 اردیبهشت ماه سال جاری (1397) بود که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در اظهاراتی خروج این کشور از برجام را اعلام و پس از آن سندی را برای بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران امضا کرد و گفت که بالاترین سطح تحریم‌های اقتصادی علیه ایران بعد از دوره‌های 90 و 180 روزه اعمال خواهد شد. دور اول تحریم های مزبور در مرداد ماه وارد فاز اجرایی شد و ترامپ شامگاه دوشنبه 15 مرداد ماه با امضای فرمانی رسما دستور اجرای اولین بسته تحریم‌ها علیه ایران را صادر کرد و مقام‌های دولت ترامپ جمعه 11 آبان ماه نیز اعلام کردند که دور دوم تحریم‌ها از روز دوشنبه (پنجم نوامبر) 14 آبان ماه به اجرا درخواهد آمد.
این اظهارات ترامپ در همان شب واکنش حسن روحانی را در پی داشت و دقایقی بعد از سخنرانی ترامپ، رئیس جمهوری ایران به وزارت خارجه دستور داد که ظرف چند هفته با مذاکرات با کشورهای اروپایی و روسیه و چین، رایزنی‌ها، هماهنگی‌های لازم و مذاکرات لازم را انجام دهند.
وی خاطرنشان کرد که اگر در پایان این مهلت و زمان کوتاه ما به این نتیجه رسیدیم که با همکاری پنج کشور (1+4) می‌توانیم همه آنچه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم.
روحانی یادآور شد: اگر ببینیم منافع ما تضمین نخواهد شد، به زودی با مردم ایران صحبت خواهم کرد و تصمیمات نظام را در آن شرایط به اطلاع مردم می‌رسانم.
پس از آن بود که گفت‌وگوها در سطوح کارشناسی، در چارچوب کمیسیون مشترک برجام و همچنین در سطح وزرای خارجه کلید خورد.
شنبه شب 22 اردیبهشت ماه بود که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه بعد از دستور رئیس جمهور راهی سفر شد. مقصد اول این سفر پکن بود و وزیر خارجه ایران 23 اردیبهشت با «وانگ یی» همتای چینی خود درباره برجام بدون آمریکا به گفت وگو نشست و از آنجا رهسپار مسکو شد تا با «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه در این خصوص به گفت وگو بپردازد. ظریف دوشنبه 24 اردیبهشت با لاوروف دیدار و از آنجا به بروکسل سفر و 25 اردیبهشت در نشستی با حضور وزرای خارجه 3 کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) و با حضور فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مقر اتحادیه اروپا در بروکسل پایتخت بلژیک شرکت کرد.
وزیر خارجه ایران قبل از حضور در این نشست در جمع خبرنگاران عنوان کرد: مزایای اقتصادی کاملا روشنی در برجام مشخص شده اند که مردم ایران باید دریافت کنند تا تعادلی که در برجام ایجاد و به دقت درباره آن مذاکره شده پابرجا بماند.
وی خاطرنشان کرد: باید ببینیم که آیا اعضای باقی مانده برجام می‌توانند آن منافع را برای ایران فراهم آورند. داریم روندی را آغاز می‌کنیم. روندی که باید بسیار فشرده باشد. وقت زیادی نداریم.
رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بیان کرد: باید در چارچوب زمانی ای که رئیس جمهور [روحانی] تعیین کرد، که چند هفته است، به نوعی از تضمین برسیم که این منافع می تواند برای ایران تضمین شوند. می‌خواهیم ببینیم که آیا اراده سیاسی‌ای که از سوی دیگر اعضای برجام ابراز شده می‌تواند به اقدامات مشخصی تبدیل شود یا نه. خواهیم دید.
در پایان این نشست بیانیه‌ای 9 بندی از سوی موگرینی قرائت شد که در آن با اشاره به حفظ و تعمیق روابط اقتصادی با ایران، بر ادامه فروش نفت، گاز و محصولات پتروشیمی، مبادلات بانکی با ایران، همکاری‌ها در زمینه حمل و نقل، ایجاد خطوط اعتباری ویژه در زمینه‌های مالی، بانکی، بیمه ای و تجاری با هدف تسهیل همکاری‌های اقتصادی و مالی از جمله از طریق حمایت عملی از سرمایه‌گذاری تجاری، تکمیل و اجرای تفاهمنامه ها و قراردادهای بیشتر بین شرکت‌های اروپایی و ایران، سرمایه‌گذاری بیشتر در ایران، حمایت از فعالان اقتصادی اروپا در ایران و ... تأکید شد.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین خاطرنشان کرد: «ما با هم بر اراده خود برای اجرای مداوم تمام بخش‌های برجام همراه با حسن نیت و در فضایی خوب تأکید دوباره کرده و توافق کردیم که به رایزنی‌های فشرده در تمام سطوح و همچنین با دیگر اعضای باقی مانده کمیسیون مشترک برجام ادامه دهیم.»
پس از آن رایزنی‌ها در سطوح مختلف از جمله در سطح کارشناسی و نشست کمیسیون مشترک در سطح معاونان آغاز شد و در نهایت وزرای خارجه ایران و پنج کشور به همراه «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای اولین بار در چارچوب نخستین کمیسیون مشترک برجام جمعه 15 تیر ماه 1397 در شهر وین پایتخت اتریش گردهم آمدند و درباره برجام بدون آمریکا و حفظ این توافق به گفت‌وگو نشستند.
*بسته‌ای مایوس کننده
برگزاری این نشست در حالی بود که روز چهارشنبه 13 تیر ماه بسته پیشنهادی اروپا به ایران بعد از حدود دو ماه به جمهوری اسلامی ارائه شد و آنگونه که از اظهارات حسن روحانی در تماس‌های تلفنی صدراعظم آلمان و رئیس جمهور فرانسه برآمد، این بسته نتوانسته بود خواسته‌های ایران را تأمین کند به نحوی که روحانی آن را مایوس کننده خواند و گفت که بسته مزبور دربرگیرنده همه خواسته‌های ایران نیست.
پس از این نیز رایزنی‌ها در سطوح مختلف کماکان ادامه یافت.
*معطل بسته اروپایی نمانید
پس از آن بود که حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی 30 تیر ماه 1397 در دیدار سفیران، کارداران و مسئولان وزارت امور خارجه، فعال کردن ظرفیت‌های استفاده نشده یا کم استفاده شده در کشور را مهم دانستند و افزودند: مذاکرات با اروپایی ها قطع نشود، اما نباید معطل بسته اروپایی ماند، بلکه باید کارهای فراوان لازم در داخل کشور را دنبال کرد.
*اعلام رسمی سازوکار ویژه مالی در نیویورک
در نهایت بامداد سوم مهر ماه 1397 و در حاشیه هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک بود که وزرای خارجه ایران و 1+4 به همراه موگرینی نشستی را برگزار و در پایان بیانیه ای 12 بندی از سوی موگرینی و ظریف قرائت شد.
در این بیانیه حاضران در نشست بر تعهد خود برای حفظ و ادامه برجام تاکید کردند.
موگرینی اعلام کرد که اتحادیه اروپا به تعهداتش در برجام و همچنین ایجاد کانالی برای ادامه صادرات نفتی ایران و همچنین تجارت با ایران متعهد است.
موگرینی در ادامه گفت که کانال ویژه پرداخت برای انجام تجارت با ایران به صادرات نفت، مبادله بانکی و صادرات کمک خواهد کرد.
به گزارش فارس، در این بیانیه 12 بندی حاضران پیگیری اقدامات مشخص و موثر برای تضمین کانال های پرداخت با ایران و تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی را مجددا مورد تایید قرار دادند. مقامات شرکت کننده در این نشست از پیشنهادات عملی برای حفظ و توسعه کانال های پرداخت و به طور مشخص ابتکار تاسیس یک «سازوکار ویژه» SPV برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران، که فعالان اقتصادی را در تعقیب تجارت مشروع با ایران مساعدت کرده و به آنها اطمینان مجدد می‌دهد، استقبال کرده و بر اراده قوی خود برای حمایت از فعالیت بیشتر برای عملیاتی کردن این «سازوکار ویژه» در کنار تداوم تعامل با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی تأکید کردند. (جزییات بیشتر)
به گزارش فارس، موگرینی پیش از این نشست هم در دیداری که با ظریف داشت، بر ادامه حمایت اروپا از برجام تاکید کرد و گفت راه حل‌های عملیاتی اروپا برای تامین خواسته های ایران در حال تدوین نهایی است و به زودی اجرایی خواهد شد.
در این مدت عنوان شد که بخشی از این سازوکار مالی تا قبل از 13 آبان و اجرای مرحله دوم تحریم های آمریکا وارد فاز عملیاتی خواهد شد، ولی با گذشت شش ماه از فرصتی که حسن روحانی به اروپا داد، ولی هنوز خبری از این کانال مالی نیست.
در این مدت بارها اظهارنظراتی از سوی مقامات ایرانی و همچنین طرف‌های اروپایی درباره اینکه به زودی و ظرف چند روز آینده این سازوکار فعالیتش را آغاز می‌کند، مطرح شد از جمله اینکه خانم «آنتیه لیندرتسه» مدیر سیاسی وزارت خارجه آلمان 25 مهر ماه در دیدار با عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران تصریح کرد: «تلاش داریم ظرف روزهای آینده در مشورت با طرف ایرانی سازوکارها (سازوکار ویژه مالی) را نهایی کرده و با توجه به اولویت‌ها، بخش هایی از آن را وارد فاز عملیاتی کنیم.»
خبرگزاری «رویترز» دوم آبان ماه 1397 در همین خصوص به نقل از منابع دیپلماتیک گزارش داد که ساز و کار مالی اتحادیه اروپا برای معاملات تجاری با ایران تا 13 آبان ماه آماده خواهد شد و در عین حال بیان کرد که آماده شدن این ساز و کار مالی تا 13 آبان به صورت نمادین است و تا اوایل سال 2019 عملیاتی نخواهد شد.
یک دیپلمات اتحادیه اروپا به رویترز گفت: «ما داریم تلاش می‌کنیم تا این ساز و کار مالی ویژه قبل از 4 نوامبر آماده شود و کاملا مطمئن هستیم که می‌توانیم آن را انجام دهیم. این مکانیسم فورا عملیاتی نخواهد شد؛ مقداری زمان خواهد برد و ممکن است چند ماه به طول بینجامد.»
وی افزود: مقر فیزیکی دفتر این مکانیسم و دیگر مسائل فنی آن هنوز مشخص نشده و در حال کار روی آن هستیم.
«ولادیمیر چیزف» سفیر روسیه در اتحادیه اروپا نیز روز پنجشنبه سوم آبان ماه گفت که «اتحادیه اروپا در نظر دارد تا از روسیه و چین دعوت کند تا به سازوکار ویژه مالی بپیوندند تا بتوانند تحریم‌های آمریکا را دور بزنند.»
*همتی چه گفت؟
در همین خصوص «عبدالناصر همتی» رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جمعه چهارم آبان ماه در صفحه اینستاگرامش نوشت: «جزئیات کانال مالی اروپا برای انجام تجارت بین ایران و اتحادیه اروپا در نشست هفته گذشته در بروکسل مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت. ایجاد کانال مالی بر این درک مشترک مبتنی است که شرکت‌ها و فعالان اقتصادی ایرانی و اروپایی علی رغم خروج یکجانبه ایالات متحده آمریکا از برجام تمایل به برقراری و تداوم روابط تجاری با یکدیگر دارند.»
وی افزود: «در این راستا به منظور رفع مشکلات مربوط به انجام پرداخت‌های مالی، ایجاد کانال مالی اروپا در دستور کار طرفین قرار گرفته است. کانال مزبور این امکان را برای صادرکنندگان اروپایی و ایرانی فراهم خواهد کرد که ارز حاصل از صادرات خود را دریافت کنند.»
همتی خاطرنشان کرد: «کانال مذکور کارکرد نوعی پیمان پولی دوجانبه بین ایران و اتحادیه اروپا را ایفا خواهد کرد. هر دو طرف بر تسریع در عملیاتی شدن این فرایند تاکید دارند. انتظار می‌رود به زودی جزئیات و نحوه استفاده از کانال مزبور نهایی شده و به اطلاع عموم هموطنان و فعالان اقتصادی رسانده شود.»
ظریف وزیر خارجه ایران هم سه روز بعد یعنی هفتم آبان 1397 در بدو ورود به استانبول به منظور شرکت در ششمین نشست سه جانبه وزرای خارجه ایران، ترکیه و آذربایجان در جمع خبرنگاران گفت: «سازوکارهایی که اتحادیه اروپا در نظر داشته، در همین چند روزه عملیاتی خواهد شد، ممکن است تا زمانی که بشود از این سازوکارها استفاده کرد مقدار دیگری طول بکشد، به خاطر فشارهای آمریکا و کارشکنی‌هایی که آمریکایی‌ها در تمامی مراحل این کار داشتند، برخی اقدامات زمان بیشتری برده است.»
اما این انتظارات کماکان برآورده نشد و دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران هم مجددا در 14 آبان ماه احیا شد، در حالی که از کانال ویژه مالی خبری نبود.
مقام های دولت آمریکا روز جمعه 11 آبان ماه در مراسمی در جمع خبرنگاران بازگشت تمامی تحریم‌ها علیه ایران که در پی برجام لغو شده بودند را اعلام کردند. این تحریم‌ها از روز دوشنبه 14 آبان در بخش‌های کشتیرانی، مالی و انرژی ایران احیا شد.
در همین خصوص محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران جمعه شب ۱۱ آبان با «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان، «والستروم» وزیر امور خارجه سوئد و «هانتر ساموئلسون» وزیر امور خارجه دانمارک تلفنی در خصوص اقدام آمریکا در اعمال مجدد تحریم‌های آن کشور و تلاش های اروپا برای مقابله با این اقدامات با مقامات اروپایی رایزنی و تبادل نظر کرد.
خانم موگرینی و وزرای خارجه اروپایی با تاکید چند باره بر تعهد خود به برجام و تلاش برای حفظ کانال‌های مالی با ایران و تداوم صادرات نفت و گاز کشورمان، بر اهمیت تعهد وزرای دارایی علاوه بر وزرای خارجه سه کشور اروپایی و سایر اعضاء برای اجرایی کردن سازوکار ویژه مالی اروپا تاکید کرده و اعلام کردند این سازوکار ظرف روزهای آتی رسما ثبت و آغاز به کار خواهد کرد.
ظریف همچنین با «جرمی هانت» وزیر خارجه انگلیس نیز تلفنی گفت وگو کرد.وزیر امور خارجه انگلیس در این گفت‌وگو ضمن تاکید بر پایبندی انگلیس و سایر اعضای برجام به این توافق لزوم اتخاذ و اجرای فوری سازوکارهای ویژه اروپا را برای تدوام همکاری های اقتصادی با ایران مورد تاکید قرار داد.
وزیر خارجه ایران همچنین با همتای نروژی خود نیز در این زمینه گفت وگو کرد.
چهارشنبه 16 آبان ماه نیز کارشناسان ایرانی در وین با کارشناسان سه کشور (فرانسه،انگلیس و آلمان) و اتحادیه اروپا جلسه داشتند و آنگونه که عراقچی در این باره گفت: «در این نشست ابعاد مختلف این ساز و کار (spv) بررسی شد.»
محمدجواد ظریف و ژان ایو لودریان وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و فرانسه 19 آبان ماه تلفنی گفت‌وگو کردند. لودریان وزیر امور خارجه فرانسه بر عزم پاریس و سایر کشورهای اروپایی در بهره‌مندی ایران از مزایای اقتصادی برجام و ایجاد ساز و کارهای ویژه تاکید کرد.
چهارشنبه 23 آبان ماه «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود که در سخنانی در گروه بحران در بروکسل ضمن تأکید مجدد از برجام، بیان کرد که ««اروپا توافق هسته‌ای با ایران را حفظ می‌کند و این کار را نه به دلیل منافع اقتصادی بلکه به دلایل امنیتی انجام می‌دهد.» ولی به نظر می‌رسد مقامات اروپایی صرفا به اظهارنظر سیاسی بسنده کرده و در عمل اقدامی صورت نداده‌اند.
*ظریف: اروپایی‌ها تا حالا نتوانستند به تعهداتشان عمل کنند
در همین خصوص محمدجواد ظریف 19 آبان ماه 1397 در گفت وگو با برنامه پارک شهر رادیو تهران گفت: اروپایی‌ها در اعلام نظر سیاسی در برابر بزرگ ترین متحد خودشان ایستاده اند و ما انزوای آمریکا را کاملا درک کرده و می‌بینیم و عصبانیت مقامات آمریکایی از این انزوا را مشاهده می کنیم. اینکه اروپایی ها تا حالا نتوانستند به تعهداتشان عمل کنند، یک واقعیت است، ولی این به اصل فواید برجام برای ایران و به صلح و امنیت بین‌المللی خدشه‌ای وارد نمی‌کند.
رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین اظهار داشت: ما نه در تماس روزانه بلکه در تماس ساعتی با اروپایی‌ها هستیم و به آنها فشار می‌آوریم و نتیجه تلاش‌ها را به مقامات عالی کشور گزارش می دهیم. سیاست ها و امکانات مختلفی داریم، فشارهای ما کارآمد بوده و توانستیم برای اروپا که روابط فراآتلانتیکی بسیار برای آن مهم است تا این حد همراه کنیم، در ادامه این کار را ادامه می‌دهیم و از ابزارهای متفاوتی استفاده خواهیم کرد از ابزارهای داخل و خارج برجام، این کارها هم اکنون انجام می‌شود، تماس‌هایی که داشتیم، اسنادی که در این زمینه منتشر کردیم و اقدامات مشابهی که انجام دادیم و باید در حوزه دیپلماتیک برخی کارها با فشارهای پشت پرده ادامه یابد.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران همچنین در گفت وگویی با روزنامه «العربی الجدید» گفت که اروپایی‌ها برای حفظ برجام هر چند در محافل سیاسی «تعهداتی را که اعلام کردند، به طور جدی در محافل سیاسی انجام دادند... اما در عرصه اجرا و عمل، موانعی بر سر راهشان قرار گرفت و می‌دانیم که دولت‌های اروپایی هنوز آمادگی اجرای تعهد سیاسی را همزمان با دادن بهای اقتصادی [برای حفظ توافق برجام] ندارند. آنها گمان می‌کنند می‌توانند دستاوردها را بدون دادن بها [تاوان] حفظ کنند».
* ایران تاکنون صبوری به خرج داده/دیگران تعلل می کنند
سید کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی و وزیر خارجه اسبق ایران نیز که هفته گذشته سفری به دو کشور اتریش و فرانسه داشت، در مجمع اروپایی در اتریش طی اظهاراتی یادآور شد: متاسفانه سازوکارهای چندگانه‌ای که توسط اتحادیه اروپا در حال شکل گیری است با کندی روبروست، ولی به دلایل زیر ضروری است هر چه سریع‌تر اجرایی شود.
وی گفت که در صورت عدم تحقق این سازوکار ضرر و زیان‌های فراوانی ایجاد و در درجه اول منطقه خاورمیانه و اروپا و سپس جهان خسارت خواهند دید.
به گزارش فارس، خرازی شکست این توافق را موجب بی اعتباری اروپا نیز خواند.
وی همچنین در پاریس در دیدار با «دومینیک دو ویلپن» نخست وزیر پیشین فرانسه تصریح کرد: لازم است اروپا هر چه سریع تر به تعهد خود عمل کند و تعهد به برجام، نشان خوبی است که آیا می‌توان برای ابتکارات دیگر به اروپا اعتماد کرد یا خیر.
رئیس شورای راهبردی همچنین در گفت وگویی با شبکه خبری فرانس 24 نیز عنوان کرد که اروپایی‌ها قول داده بودند که مکانیسم‌هایشان در آینده اجرایی خواهد شد، برای همین به آنها اعتماد کرده‌ایم.
خرازی در پاسخ به این سؤال که آیا ضرب الاجلی وجود دارد؟ آیا صبر ایرانی ها رو به پایان است؟ عنوان کرد: تاکنون ایران صبوری به خرج داده و همچنان در توافق باقیمانده است؛ ایران نیست که باید مورد سؤال قرار گیرد، زیرا همچنان طرف این توافق است. دیگران هستند که باید پاسخ دهند چرا تعلل می‌کنند.
از سوی دیگر سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران روز سه شنبه 22 آبان ماه 1397 میزبان «آندره هاسپلز» همتای هلندی خود در تهران بود و اگرچه معاون سیاسی وزیر خارجه هلند در این دیدار گفت که «کشورش هم در ظرفیت ملی و هم به عنوان عضو اتحادیه اروپا و عضو غیر دایم شورای امنیت از برجام حمایت و اجرایی شدن مکانیسم مبادلات بانکی و بهره مندی ایران از منافع برجام را با جدیت دنبال می‌کند.» ولی با توجه به تعلل‌ها و دست دست کردن‌های اروپا به نظر می‌رسد هنوز مقامات اروپایی به این باور نرسیده‌اند که صبر ایران هم حدی دارد.
*سناریوسازی‌ها علیه ایران
البته در این مدت و همزمان با همراهی اروپا با ایران در حفظ برجام، شاهد سناریوسازی‌هایی علیه ایران در اروپا بودیم که از فرانسه آغاز و به دانمارک ختم شد، گرچه نمی توان منکر دست های پشت پرده رژیم صهیونیستی و چند متحد آمریکا در منطقه در این سناریوسازی‌ها شد، ولی برخی کشورهای اروپایی هم به ایجاد فضای منفی علیه ایران در اروپا دامن زده‌اند.
*تمهیدات مورد نیاز کانال ویژه مالی/اتریش پا پس کشید/لوکزامبورگ هم نپذیرفت
«ناتالی لوازو» وزیر مسئول در امور اروپا اخیر طی اظهاراتی در سنای فرانسه عنوان کرد: «هدف مکانیسم مالی ویژه اروپا (spv) در کوتاه مدت، تسهیل معاملات مالی برای شرکت‌هایی است که مایل به ادامه تجارت با ایران هستند. در بلندمدت، این مکانیسم به دنبال ایجاد ابزاری برای حاکمیت اقتصادی اتحادیه اروپایی است.»
به گزارش فارس، از جمله مقدماتی که باید در این زمینه فراهم شود محل استقرار این سازوکار ویژه مالی است، در این مدت از چند کشور نام برده شده از جمله اتریش، بلژیک و لوکزامبورگ.
برخی از کارشناسان معتقدند که در این زمینه نمی‌توان روی کشورهای اروپای شرقی حساب ویژه‌ای باز کرد، آن هم به خاطر مراودات آنها با آمریکا و اینکه این کشورها از ترس روسیه به دامان آمریکا پناه برده‌اند و آمریکا را دایه مهربان‌تر از مادر برای خود می‌دانند، آنگونه که شاهد مخالفت لهستان با اقدام اتحادیه اروپا در محکوم کردن خروج یکجانبه آمریکا از برجام بودیم.
در همین زمینه پایگاه آمریکایی «بلومبرگ» گزارش داده بود که کشورهای عضو اتحادیه اروپا، اتریش را بهترین گزینه برای میزبانی کانال ویژه می‌دانند، البته اتریش اشتیاق چندانی برای میزبانی ساختار جدید ندارد. بلژیک، لوکزامبورگ و فرانسه هم به عنوان میزبان‌های احتمالی شناسایی شده‌اند. بلژیک و لوکزامبورگ این موضوع را نپذیرفته‌اند، فرانسه هم چشم امیدش به اتریش است.
در این خصوص اظهارات سخنگوی وزارت خارجه اتریش آب پاکی را روی دست فرانسه ریخت و در همین خصوص «پیتر گوشل باوئر» سخنگوی وزارت خارجه اتریش روز چهارشنبه 23 آبان ماه به خبرگزاری اتریش گفت: «از ما پرسیده شده که آیا اتریش آمادگی دارد این سامانه را میزبانی کند. این درخواست کاملا مورد بررسی قرار گرفته و با دیگر وزارتخانه‌ها و موسسات مالی مانند بانک مرکزی هم مطرح شد و نتیجه بررسی این است که همچنان پرسش‌هایی وجود دارد که هم اکنون برای آن پاسخی وجود ندارد و به همین دلیل ما به این نتیجه رسیدیم که الان در شرایطی نیستیم که میزبان سامانه SPV باشیم».
گوشل باوئر بیان کرد: «پرسش‌ها شامل مسائل فنی زیادی در ارتباط با کارایی این سامانه است و اتریش اصولا از این سامانه حمایت می کند، اما طبیعتا باید به منظور دستیابی به هدف خود طراحی شود».
از سوی دیگر، گاردین هم پنجم آبان ماه خبر داده بود که اروپایی‌ها «طی چند ماه، مکانیسم دور زدن تحریم‌های ضدایرانی آمریکا را احتمالاً در فرانسه یا آلمان راه اندازی می‌کنند.» البته عنوان شد که انگلیس به رغم حمایت شفاهی جدی از برجام، به دلیل عدم انتخاب یورو به عنوان واحد پول ملی خود و همچنین به خاطر تبعات حقوقی برگزیت، مجبور به کناره گیری از کاندیداتوری میزبانی مکانیسم مالی ضدتحریمی اروپا شده است.
آنگونه که بلومبرگ نوشت: «مذاکرات برای راه اندازی این مکانیسم کند پیش می‌رود و هیچ کشوری مشتاق به میزبانی مکانیسم جدید نیست.»
خبرگزاری رویترز 24 آبان ماه در گزارشی نوشت بعد از اینکه اتریش میزبانی کانال ویژه مالی اروپا را رد کرد، تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) به دنبال فشار بر لوگزامبورک هستند تا میزبانی کانال مالی ایران و اروپا را بپذیرد. در همین زمینه «آسلبورن»، وزیر امور خارجه لوگزامبورگ اعلام کرد که از این کشور برای میزبانی کانال مبادله مالی ایران و اروپا درخواست رسمی به عمل نیامده است.
آسلبورن درباره گزارش اخیر رویترز مبنی بر قصد کشورهای اروپایی برای وادار کردن لوکزامبورگ به پذیرفتن میزبانی این ساختار ویژه به «لاورنس نورمن»، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال گفت: «از ما هیچگاه رسماً انجام این کار خواسته نشده و ما هم هیچگاه با انجام آن موافقت نکرده‌ایم.»
از سوی دیگر «چچیلیا مالمستروم» کمیسیونر اتحادیه اروپا روز چهارشنبه هفته گذشته درباره راه اندازی این مکانیسم گفته بود: «این مکانیسم روی کاغذ ایده مناسبی به نظر می رسد.»
*اروپا دست بجنباند
اروپا چاره‌ای جز تعجیل در انجام تعهداتش ندارد، بدیهی‌ست که صبر ایران حدی دارد. از سوی دیگر، آمریکایی‌ها هنوز دست از کار نکشیده‌اند و با قلدری تمام کماکان به دنبال بی اثر کردن این سازوکار هستند. «سیگال ماندلکر» معاون وزیر خزانه داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی 22 آبان ماه در لندن و درباره ساز و کار مالی ویژه اروپا گفت: «به نظر من خبر بزرگ‌تر در اروپا این است که شرکت‌ها دسته دسته در حال خروج از ایران هستند. من اصلا هیچ نگرانی درباره ساز و کار ویژه ندارم و معتقدم که ما مکانیسم‌های بیشتری خواهیم یافت که از طریق آنها بتوانیم با هم کار کنیم».
او با استقبال از اقدام «سوئیفت» در قطع ارتباط بانک‌های ایران با این سامانه بانکی گفت: «ما معتقدیم که سوئیفت تصمیم درستی در قطع ارتباط با این نهادها اتخاذ کرده است. ما در نظر داریم که به صورت سفت و سخت تحریم‌هایمان را اجرا کنیم و این پیامی است که به صورت واضح و رسا به سراسر اروپا و به بخش خصوصی ارسال می‌کنیم. اگر کسانی تصمیم به عدم تبعیت از تحریم‌ها بگیرند در آن صورت شاهد اقدام ما خواهند بود».
«ناثان سلز» هماهنگ کننده امور مبارزه با «تروریسم» در وزارت خارجه آمریکا نیز روز سه شنبه 22 آبان ماه تأکید کرد که دولت این کشور از تمامی ابزارهایی که در اختیار دارد برای قطع ارتباط ایران با نظام مالی دنیا استفاده می‌کند.
در این خصوص «برایان هوک»، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران روز پنجشنبه 24 آبان ماه به بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی درباره هرگونه مبادله با ایران، در شرایط باز اعمال تحریم‌ها علیه تهران هشدار داد.
«هوک» این اظهارات را در واکنش به گزارش روز چهارشنبه 23 آبان ماه رویترز که عنوان کرده بود طرح جدید اتحادیه اروپا برای ادامه تجارت با ایران با توجه به اینکه هیچ کشور اتحادیه اروپا میزبانی اجرای این طرح را به دلیل ترس از اقدام‌های تنبیهی آمریکا نپذیرفت، تقریبا ناکام مانده است، عنوان کرد.
نماینده ویژه دولت آمریکا روز پنجشنبه گفت اینکه کشورهای اروپایی از بیم تحریم‌های آمریکا از قبول میزبانی کانال ویژه مبادلات مالی با ایران خودداری می کنند «جای تعجب ندارد. بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی می‌دانند که ما تحریم‌ها علیه این حکومت بی‌رحم و خشن را قاطعانه اجرای خواهیم کرد.»
در این میان، مسئولان دستگاه دیپلماسی هم باید در ملاقات‌ها با مقامات اروپایی با آنها اتمام حجت کنند که صبر ایران حدی دارد. البته آنگونه که پیش از این عراقچی اعلام کرد نشستی در سطح وزرای خارجه ایران و 1+4 در دستور کار قرار دارد و در صورتی که این نشست تنظیم و نهایی شود، باید به صراحت نارضایتی ایران از شرایط کنونی به اروپایی‌ها منتقل شود.
عراقچی 18 آبان 1397 در گفت وگو با باشگاه خبرنگاران عنوان کرد: امیدوار هستیم در آینده بسیار نزدیک این سازوکار اعلام و در اروپا رسما ثبت شود و بعد از آن به تدریج عملیاتی خواهد شد، البته اینکه اروپایی‌ها بسیار آهسته تر از تصور ما حرکت کردند یک واقعیت است، همچنین اینکه مواضع سیاسی آنها بسیار خوب بوده هم یک واقعیت است و موضوع دیگر به این باز می‌گردد که هنوز به راهکارهای عملیاتی نرسیده‌اند و انتظارات ما را برآورده نکرده‌اند.
برخی از صاحبنظران هم عنوان می‌کنند که این سازوکار ویژه مالی راهکاری برای اروپا به منظور رها شدن از سلطه دلار بر مراودات مالی است، آنگونه که مقامات اروپایی نیز در اظهارنظرهای متعدد از چیرگی دلار بر اقتصاد اروپا انتقاد کرده‌اند و البته باید یادآور شد که خلاصی از چنبره دلار بر اقتصاد اروپا کار ساده‌ای نیست، در همین راستا «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه 21 آبان 1397 در گفت وگو با «فرید زکریا» در شبکه سی.ان.ان گفت: «ما تاکنون نتوانسته‌ایم یورو را به اندازه دلار تقویت کنیم. ما سال‌های گذشته اقدامات خوبی صورت داده‌ایم، اما هنوز کافی نیست. می‌خواهم در همکاری بسیار نزدیک با نهادهای مالی، در سطح اروپا و با تمام شرکا این قابلیت را ایجاد کنیم که وابستگی کمتری به دلار آمریکا داشته باشیم».
البته در این مدت اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه دولت آلمان برای حمایت از شرکت‌های دارای مراوده با ایران، نزدیک به یک میلیارد یورو ضمانت نامه اعتباری اعطا کرده است. روزنامه «جروزالم پست» سه شنبه شب 15 آبان 1397 این خبر را به نقل از «خبرگزاری رسمی آلمان» منتشر کرد و نوشت: دولت آلمان تحریم‌های اعمال شده آمریکا علیه ایران در روز دوشنبه 14 آبان را با پرداخت 911 میلیون یورو ضمانت نامه صادراتی به 58 شرکت و تداوم حمایت از آنها به چالش کشید.
*آیا بالاخره SPV کلید می خورد یا روی کاغذ باقی می‌ماند؟
با توجه به طولانی شدن روند عملیاتی شدن سازوکار spv این سؤال مطرح می شود که آیا این روند به زودی جامه عمل خواهد پوشید یا فقط طرحی است که روی کاغذ باقی خواهد ماند؟
گرچه به نظر می رسد با توجه به 28 عضو و ساختار پیچیده اتحادیه اروپا، دستیابی به یک تصمیم واحد دشوار است و این سازوکار به این زودی به بار نخواهد نشست و اگر حتی نهایی شود، شیوه کارکرد و میزان کارآمدی آن، در هاله‌ای از ابهام است.
