حقوق بشر، اصطلاحی است که جایگاه والایی نزد دولت‌ها و مردم پیدا کرده و مصادیق مختلفی را به خود اختصاص داده است. از مهم‌ترین مصادیق حقوق بشر می‌توان با عنوان "حریم خصوصی" یاد کرد.
اهمیت و محافظت از حریم خصوصی، دغدغه‌ای تاریخی برای بشر بوده و هست که البته در عصر حاضر قوت بیشتری پیدا کرده است؛ چراکه در گذشته افراد به شکل امروزی نگرانی خاصی در مورد حریم خصوصی خود نداشتند و صرفاً داشتن خانه و سرپناهی برای خود را حریم مطمئنی تلقی می‌کردند و نگرانی اصلی آنها این بود که این سرپناه فیزیکی آسیبی نبیند.
با گذشت زمان مخصوصاً با تحولات اجتماعی و همچنین ورود تکنولوژی به زندگی‌ها و افزایش رشد شهرنشینی و بالاتر رفتن سطح دانش و اطلاعات انسان‌ها، نوع نگرانی مردم تغییر کرد و کم کم حس امنیت و داشتن حریم خصوصی برای آنها معنای دیگری پیدا کرد و آنچه که در آغاز نزول قرآن، در آموزه‌های اسلام، در بیان آیات قران کریم، سنت پیامبر و ائمه‌اطهار (ع)، در حیطه حریم خصوصی مطرح شده بود، بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
علاوه بر وحی و نقل، حفظ حریم خصوصی افراد از طریق عقل نیز قابل دفاع است. هر عقل سلیمی تجاوز به امور پنهانی افراد را نمی پذیرد و آن را ظلمی در حق افراد دانسته و با آن مخالف است.
بنابر اهمیتی که حریم خصوصی در علم حقوق، فقه اسلامی و همچنین عقل سلیم دارد، هریک از اندیشمندان حقوقی و عالمان دینی، سعی در بیان تعریفی از حریم خصوصی دارند و سکوت را در برابر آن روا نمیدانند. آنها از حریم شخصی افراد، به عنوان یکی از حقوق اساسی انسان‌ها حمایت کرده و تعاریفی را ارائه داده‌اند که البته این تعاریف شاید دقیق و بدون اشکال نباشد؛ چون این مطلب طبیعی است که در علوم نظری و اعتباری تعریف بدون اشکال و ایراد غیرممکن است. اما اگر بخواهیم تعریفی کلی از "حریم خصوصی" ارائه دهیم باید بگوییم؛ "حریم خصوصی، محدوده‌ای از امور متعلّق به فرد است که شرعاً، نوعاً و یا عرفاً یا با خواست و اراده عقلایی و یا اعلام فرد، دیگران از دست یابی به اطلاعات مربوط را ندارند."
رفتارهایی مخل آزادی و امنیت اجتماعی
در این میان نکته مهم تبیین معنای صحیح از خصوصی بودن حریم افراد، مشخص کردن چارچوب، بایدها، نبایدها و معیارهای حریم خصوصی است. چراکه شاهد هستیم در این حیطه افراد در بسیاری از موارد بدون توجه به حد و حدود صحیح از حریم خصوصی، رفتارهایی را مرتکب می‌شوند که نه تنها در حریم خصوصیشان نبوده، بلکه مخل آزادی و امنیت اجتماعی می‌باشد.
دایره و محدوده "حریم خصوصی" امروز وسعت پیدا کرده، به‌طوری‌که از زندگی‌های شخصی و آپارتمان‌نشینی، شهرنشینی و ارتباطات اجتماعی فراتر رفته و شاهد هستیم حتی در حیطه دین و تقیدات دینی و الزاماتی چون نوع پوشش و موارد این چنینی و همچنین در شبکه‌های مجازی برای خود جایگاهی پیدا کرده است.
آبرویی که از خانه کعبه باارزش‌تر است
حجت‌الاسلام محمدرضا اُخروی مدرس حوزه و دانشگاه و مشاور مذهبی کمیته امداد در مصاحبه با «تبیان»، در تبیین معنای "حریم خصوصی" گفت: ما یک حریم شخصی به لحاظ شخصیتی و یک حریم شخصی در وادی ملک و جایگاه داریم. در حریم شخصی - شخصیتیِ افراد، کسی حق دخالت و ورود به زندگی و کارهای خصوصی دیگران را نداشته و نمی‌تواند در این حریم و محدوده سرک بکشد؛ مثل کنکاو کردن‌های امروزی که متأسفانه شاهد هستیم. مخصوصاً در محیط مجازی باب شده که به بسیاری از سلایق زندگی مردم سرک می‌کشند و اطلاعات آن ها را آشکار می‌کنند.
وی دراین‌باره به قسمتی از کلام امیرالمؤمنین (ع) در خطبه نهج‌البلاغه پیرامون حریم خصوصی اشاره کرد که بر اساس آن آبروی انسان‌ها مصداقی از حریم خصوصی معرفی شده، به‌طوری‌که از خانه کعبه هم باارزش‌تر است.
زمانی می‌توانیم بگوییم که فلان مکان یا جایگاه حریم خصوصی ما است که در معرض دید بینایی و شنوایی دیگران قرار نداشته باشد. بنابراین اگر مکان یا وسیله نقلیه و شخصی فرد که ملک و در مالکیت او باشد اما از بیرون در معرض دید قرار داشته باشد، این را نمی‌توان حریم خصوصی دانست هرچند ملک خصوصی است.
اخروی درباره ارتباط حریم خصوصی و شبکه‌های مجازی چون اینستاگرام و.. ادامه داد؛ در تعریف فقهی، جایگاهی که به‌طورمعمول در معرض بینایی و شنوایی دیگران نباشد، جزء حریم خصوصی به‌حساب می‌آید. وقتی این تعریف را در حیطه فضای مجازی، چون صفحات اینستاگرام وارد می‌کنیم، می‌بینیم که عده‌ای برای صفحات خودشان قفلی را گذاشته‌اند، به‌طوری‌که به زبان امروزی هرکسی نمی‌تواند آنها را فالو کند و به صفحه شخصی آنها وارد شود؛ در این حالت می‌توان گفت که این صفحه برای فرد حریم خصوصی است و هرکسی به این موضوع نمی‌تواند ورود پیدا کند مگر با اجازه صاحب صفحه. و این همان نکته‌ای است که در آیات قرآن کریم به آن اشاره شده است؛ هرگاه که می‌خواهید به خانه‌های غیر خودتان وارد شوید، از صاحب‌خانه اجازه بگیرید؛ "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّیٰ تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَیٰ أَهْلِهَا ۚ ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ" (27/ نور)
بنابراین فضای مجازی و صفحات شخصی افراد، تا زمانی حریم خصوصی تلقی می‌شوند که توسط همگان امکان دسترسی به آن نباشد و اگر کسی صفحه‌اش را قفل یا خصوصی نکرد، به طوری که همگان امکان دستیابی به صفحه او را داشته باشند، این دیگر مشمول تعریف حریم خصوصی نمی‌شود.
نکته دیگری که در منابع دینی به آن اشاره شده این است که هرگاه به کسی اجازه ورود به حریم شخصی داده شد، فراموش نکند که الْمَجالِسُ بِالْامانَةِ. بدین معنا که وقتی اجازه ورود به حریم خصوصی کسی را پیدا کردی بدان که باید امانتدار باشی.
هر‌آنچه ملک خصوصی است، حریم خصوصی نیست
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه میان ملک خصوصی و حریم خصوصی تفاوت وجود دارد، گفت؛ ما باید این را خیلی دقت کنیم که ملک خصوصی با حریم خصوصی متفاوت است. به‌طوری‌که بعضی خلط بین حریم خصوصی و ملک خصوصی وارد کرده و این دو برایشان مشتبه می‌شود و آن‌هم به این دلیل که گمان می‌کنند هر آنچه که ملک خصوصی است، حریم خصوصی هم هست، درحالی‌که این‌چنین نیست.
حریم خصوصی جایگاهی است که در معرض و مرآی دیگران نباشد. لباسی که من به تن می‌کنم یک ظاهر دارد که این حریم خصوصی نیست و یک باطن دارد که جیب آن بوده و جیب حریم خصوصی است. وسیله نقلیه ملک خصوصی است که تا مادامی‌که در معرض و مرآی دیگران است تنها ملک خصوصی است و حریم خصوصی به‌حساب نمی‌آید مگر اینکه شیشه‌ها دودی بوده یا پرده‌ای انداخته شود که داخل ماشین پیدا نباشد که البته این امر به لحاظ قانونی پذیرفته نیست. بنابراین ماشین و وسیله نقلیه حریم خصوصی نیست.
حجاب و پوشش در جامعه حریم خصوصی نیست
نکته دیگری که در بحث حریم خصوصی باید مورد توجه قرار گیرد این است که نباید از تأثیر و تأثراتی که رفتار انسان ها در جامعه بر یکدیگر دارند غافل بود. به تعبیر دیگر برای اینکه بتوان موقعیت و حالتی را حریم خصوصی دانست، باید به این نکته توجه شود که آیا این رفتار و عملکرد و حتی اموری که از آن به عنوان امور شخصی یاد می شود در افراد و جامعه تأثیر می گذارد یا خیر. اگر تأثیرگذار نیست پس حریم خصوصی بوده، اما اگر تأثیرگذار باشد به طوری که باعث تعرض به آزادی، اختیار و حق انتخاب بقیه افراد جامعه شود، از تعریف حریم خصوصی بیرون خواهد رفت.
مثلاً تا وقتی که پوشش افراد در محیطی خالی از افراد جامعه باشد، این پوشش بخشی از حریم خصوصی فرد محسوب می شود، اما با وارد شدن به حوزه ی عمومی مردم و در معرض دید عموم قرار گرفتن، از دایره حریم خصوصی خارج است. بنابراین حجاب و نوع پوشش افراد در جامعه اجتماعی که افراد با یکدیگر در ارتباط هستند از این مصداق خارج نیست؛ چراکه تبدیل جامعه به محیطی برای عرضه و خودنمایی، تأثیر مستقیم بر افزایش جرایم، مزاحمتهای خیابانی و از بین رفتن شاکله و پایه‌های خانواده‌ها خواهد داشت.
تبیان
