در حالی که بسیاری از کشورها برنامه خاصی در این زمینه ندارند و ترجیح می‌دهند زائران با پرداخت وجوهی به شرکتهای خصوصی عربستان، بازدید از مراکز تاریخی مدینه را انجام دهند اما بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت برای زائران ایرانی برنامه‌های منسجم و پرمعنایی اجرا می‌کند.
کارگزاران و دست‌اندرکاران اعزام حجاج ایرانی در اجرای رهنمودهای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی برای بهره‌گیری حداکثری از فیوضات اخلاقی، روحی و معنوی حج تلاش کرده‌اند تا در مدت اقامت زائران در مدینه منوره، به شناخت و آگاهی هر چه بیشتر آنان از تاریخ صدر اسلام کمک کنند.
بر همین اساس، بیشترین میزان حضور زایران در مدت اقامت ۶ روزه آنان در حج ۹۸ در مدینه، به حضور آنان در مسجدالنبی و زیارت مرقد پیامبر (ص) و قبرستان بقیع اختصاص یافته است تا آنان فرصت کافی برای دعا و نیایش داشته باشند.
مسجدالنبی که به مسجد نبوی یا مسجد پیغمبر (ص) نیز شهرت دارد، یکی از سه مسجد مهم مسلمانان درکنار مسجدالحرام و مسجدالاقصی است و نگین شهر مدینه به شمار می‌رود. این مسجد در نخستین سال هجرت پیامبر از مکه به مدینه به دست خود ایشان و با همکاری مهاجرین و انصار بنا نهاده شد و به نوعی، مبدا تاریخ اسلام به شمار می‌رود. در آن زمان، این شهر یثرب نام داشت اما به احترام پیامبر به مدینه النبی (شهر پیامبر) تغییر نام داد.
آرامگاه پیامبر که در اصل، خانه آن حضرت بود و زمانی در همسایگی مسجد قرار داشت، اکنون با گنبدی سبز بخشی از مسجدالنبی است و همین امر، بر اهمیت آن برای مسلمانان بیش از پیش افزوده است.
وجود روضه نبوی که فاصله میان آرامگاه پیامبر و خانه او است، منبر امام صادق (ع) و ستون‌های معروفی نظیر ستون مخلقه (محل نماز پیامبر)، ستون توبه، ستون مهاجران، ستون محرس(منسوب به حضرت علی (ع)، ستون وفود، ستون تهجد، ستون حنانه و مقام جبرئیل در خانه امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) در مسجدالنبی از دیگر ویژگی‌هایی است که مسلمانان را برای زیارت و عبادت به سوی نگین مدینه می‌کشاند.
این مسجد که در زمان حضرت محمد(ص) حدود یکهزار مترمربع وسعت داشت، در طول زمان گسترش یافته است به گونه‌ای که اکنون بیش از ۹۸ هزار مترمربع، زیربنا و ۲۳۵ هزارمترمربع، فضای صحن دارد.
اهمیت این مسجد که دومین مکان مقدس مسلمانان در خاک عربستان پس از کعبه و مسجدالحرام در مکه مکرمه به شمار می‌رود، موجب شده است تا زائران و حاجیان، بیشترین وقت و زمان خود را برای عبادت در مسجدالنبی به سر ببرند و در نمازهای جماعت صبح تا عشاء شرکت کنند.
نمازهای جماعت این مسجد به دلیل حضور مسلمانان از کشورهای مختلف و نژادهای گوناگون جلوه‌های زیبایی از وحدت و یکپارچگی امت اسلام را به نمایش می‌گذارد و همه نگاه‌ها را به سوی خود جلب می‌کند.
از آنجا که در شهرهای مقدس مکه و مدینه، ورود کفار و غیرمسلمانان ممنوع است، در مسجدالنبی و اطراف آن کسی جز مسلمانان وجود ندارد اما مسلمانان یادشده، پیروان مذاهب مختلف را تشکیل می‌دهند.
مجموعه این ویژگی‌ها باعث شده است که مسجد نبوی به عنوان نخستین مسجد اسلام که امروزه خانه و مرقد پیامبر (ره) را نیز در خود جای داده و قبرستان بقیع که قبور چهارتن از ائمه اطهار (ع) و احتمالاً، حضرت زهرا (س)، بسیاری از فرزندان اهل بیت و یاران و اصحاب پیامبر را در دل خود دارد، به مهمترین مرکز زیارتی و عبادت زائران ایرانی در مدینه منوره تبدیل شود، به گونه‌ای که آنان در مدت اقامت در مدینه، هر روز و شب برای زیارت و انجام فرایض دینی به مسجدالنبی می‌روند.
قبرستان بقیع در کنار مسجدالنبی واقع شده است. در این مکان، بسیاری از اهل بیت و صحابه پیامبر از جمله چهارتن از ائمه معصوم (ع) شامل امام حسن مجتبی، امام سجاد، امام محمد باقر و امام جعفر صادق (علیهم السلام) دفن شده اند.
قبر سه تن از دختران پیامبر، همسران ایشان، فاطمه بنت اسد مادر حضرت علی (ع)، اسماعیل فرزند بزرگ امام صادق (ع) و چند تن از عمه ها و عموهای پیامبر در بقیع قرار دارد.
محل دفن حضرت زهرا (س) دختر پیامبر، همسر امام علی (ع) و مادر ائمه معصوم شیعه اگرچه در مدینه واقع است اما مشخص نیست دقیقا در قبرستان بقیع، خانه ایشان یا جای دیگری است.
حضور در قبرستان بقی محدودیت دارد. بازدید از این قبرستان، هر روز صبح و عصر به مدت حدود دو ساعت برای مردان امکان پذیر است اما بانوان نمی توانند در آن وارد شوند و حداکثر می توانند از پشت دیوارها، ائمه بقیع را زیارت کنند. با وجود این شرایط، زائران ایرانی تلاش می کنند در مدت اقامت در مدینه چندبار از قبرستان بقیع دیدن کنند.
زیارت دوره در مدینه
اما، اینها همه مراکز دینی مدینه نیست که زائران به آنجا می روند و عبادت می کنند. یکی از برنامه های مهم بعثه مقام معظم رهبری برای حجاج ایرانی هنگام اقامت در مدینه منوره، انجام «زیارت دوره » است.
به گفته «ناصر حویزاوی» رییس ستاد حج و زیارت در مدینه منوره، زیارت دوره شامل بازدید و زیارت مقبره شهدای احد، مسجد قبلتین (ذوقبلتین)، منطقه خندق، مساجد سبعه (هفتگانه) و مسجد قبا است.
کاروانهای ایرانی در زیارت دوره، با محل غزوه های معروف احد و خندق، ورود پیامبر به مدینه از طریق مسجد قبا، جایی که قبله مسلمانان از بیت المقدس به سوی مکه تغییر کرد (مسجد ذوقبلتین) و دیگر رویدادهای مهم صدر اسلام آشنایی می شوند.
نذر آب در مقبره شهدای احد و حضرت حمزه سیدالشهدا، نذر شیرینی بویژه خرما در مسجد قبا و انجام نماز و آداب مخصوص زیارت این مکانها از جمله جلوه های زیبایی است که هنگام زیارت دوره می توان مشاهده کرد.
یکی از مسئولان فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری در این باره به خبرنگار ستاد خبری حج گفت: در مدت اقامت پنج روزه حجاج ایرانی در مدینه، به گونه ای برنامه ریزی شده است که آنان بتوانند بیشترین بهره معنوی را از این سفر ببرند.
به گفته وی، روز اول و دوم اقامت حجاج بطور کامل به زیارت مسجدالنبی و قبرستان بقیع اختصاص دارد، در روز سوم آنها به صورت کاروانی با اتوبوس به زیارت دوره می روند و هنگام بازدید از هر مکان، ضمن زیارت، با جزییات تاریخی و رویدادهای مهم آن آشنا می شوند. روز چهارم تدارک لازم برای تحویل بار و سفر به مکه را می بینند و روز پنجم، احرام پوشیده به مسجد شجره می روند و شب هنگام به سوی مکه حرکت می‌کنند.
محفل انس و معرفت
زائران ایرانی در کنار بازدید و حضور در مراکز زیارتی و تاریخی مدینه، در جلسات «انس و معرفت» نیز شرکت می کنند.
جلسات انس و معرفت در هتل های محل اقامت زائران برگزار می شود و قرائت قرآن توسط قاریان ممتاز، اجرای تواشیح - که امسال توسط گروه «طاها» صورت می گیرد-، سخنرانی روحانیون شاخص و آشنایی با تاریخ دیروز و امروز مدینه با عنوان «مدینه شناسی» از بخش های مختلف آن است.
بعثه مقام معظم رهبری به گونه ای برنامه ریزی کرده است که همه اعضای کاروانهای ایرانی بتوانند لااقل یک بار میزبان محافل انس و معرفت باشند.
مراسم دعای کمیل زائران ایرانی در مکه و مدینه نیز شهرت فراوانی دارد. این مراسم با حضور گسترده زائران شب های جمعه در هتل های مختلف برگزار می شود.
در حالی این برنامه ها به همت بعثه مقام معظم رهبری و با همکاری سازمان حج و زیارت برای زائران و حجاج ایرانی طراحی و اجرا می شود که حجاج بسیاری از کشورها برای آشنایی با اماکن تاریخی مدینه ناچارند به صورت فردی و با استفاده از برنامه های «گشت تور» شرکتهای خصوصی عربستان، به دیدن آثار تاریخی شهر پیامبر بروند.
یکی از این شرکتها، برای تور دو ساعته خود مبلغ ۸۰ ریال سعودی (حدود ۲۸۰ هزار تومان) کرایه تعیین کرده و نوشته است که بازدیدکنندگان در جریان این تور، از محل غزوه احد، مسجد قبلتین، محل غزوه خندق، مسجد قبا، میدان قبا، موزه راه آهن حجاز و دو مرکز تجاری در مدینه دیدن می کنند، ضمن آنکه با اتوبوس، مسجدالنبی و قبرستان بقیع را از بیرون یک دور کامل می زنند.
نکته جالب درباره مدینه و آثار تاریخی اش این است که با توجه به اعتقادات مذهبی در عربستان، ساختمان و نشانه ای از گذشته در هیچیک از اماکن و مراکز یادشده وجود ندارد بلکه محل جغرافیایی آن باقی مانده و مساجد و بناهای جدیدی در این مکانها ایجاد شده است.
مسجدالنبی بطور کامل بازسازی شده، از آرامگاه پیامبر فقط یک نشانه مانده، بقیع هیچ اثر برجسته ای از ائمه و سایر درگذشتگان ندارد و محل غزوه‌های احد و خندق، مسجد قبلتین و ... کاملا بازسازی شده و ساختمانهای بزرگ و جدیدی را در خود جای داده است.
با همه اینها، مدینه چنان جاذبه‌ای برای مسلمانان و شیعیان دارد که تقریبا همه آنها دوست دارند روزهای زیادی را در این شهر بگذرانند و هنگام وداع، دلی اندوهبار، نگاهی پر حسرت و چشمانی اشکبار دارند.
