روزهای سختی بر مؤمنین و عاشقان اهل بیت علیهم‌السلام و مردم عزیز ایران می‌گذرد. بعد از تعطیلی هیئات، نماز جمعه و جماعات، در روزهای اخیر شاهد تعطیلی مشاهد مشرفه نیز هستیم. آنچه که در بی‌پناهی‌ها و سختی‌ها ملجاء و پناه ما بود، به خاطر مبارزه با ویروس منحوس کرونا تعطیل شده و امکان برخورداری از اجتماعات و اماکن معنوی وجود ندارد. امیدوارم به زودی زود شرّ این ویروس و بلا از سر همه جامعه بشریت خصوصاً ملت شریف ایران کم شود و آرامش به زندگی همگان برگردد.
همه می‌دانیم که شیعه امیر المؤمنین علیه السلام به مدد و یاری اهل بیت علیهم‌السلام بن بست ندارد و مطمئنیم به زودی، با عزم ملی و با دعا و تضرع و پناه بردن به ساحت اهل بیت علیهم‌السلام روزگار عافیت خواهد رسید؛ ان‌شاءالله.
امّا همانطور که اشاره شد، تعطیلی اجتماعات و اماکن مقدسه برای مؤمنین سخت است و برای برخی از آنها شبهه‌هایی ایجاد کرده است: مگر روضه اهل بیت، شفا نمی‌دهد؛ مگر ما با حضور در مجالس با کسب معنویت و قوی شدن برای عبور از سختی‌ها، انرژی بیشتری برای مبارزه پیدا نمی‌کنیم؟ پس چرا این روزها فیض شرکت در مجالس را از ما گرفته‌اند؟ مگر هر کس بیمار می‌شد، به پنجره فولاد امام (ع) رضا پناه نمی‌آورد؛ مگر حرم اهل بیت شفاخانه نیست؛ پس چرا حرم‌ها را تعطیل کرده‌اند؟
این روزها سوالاتی از این قبیل، ذهن جامعه ایمانی را به خود مشغول کرده است.
عقل‌گرایی؛ افتخار شیعه
قبل از پرداختن به پاسخ، ذکر این نکته ضروری است که از زمان اهل بیت علیهم‌السلام، شیعه مفتخر به عقل‌گرایی بوده و بعد از عصر حضور اهل بیت علیهم‌السلام هم «عقل» در کنار «نقل» یکی از منابع رسیدن به احکام شرعی بوده و هست. جایگاه عقل در معارف اسلامی هم جایگاه بی‌بدیلی است. اصول دین ما «باید» عقلی پذیرفته شود تا پشتوانه ورود ما به اسلام باشد. همچنین جایگاه عقل در روایات به شدّت برجسته و مورد تأکید است تا جایی که اصول کافی که از معتبرترین منابع حدیثی ماست، بحث خود را با «کتاب العقل و الجهل» شروع می‌کند.
حفظ جان واجب است؛ ضرر به خود و دیگران، حرام
در بخش دیگری از مقدمه پاسخ، به دو حکم شرعی اشاره می‌کنیم: «حفظ جان خود و دیگران، واجب است». «ضرر زدن به خود و دیگران حرام است». این دو مورد، دو حکم از احکام شرعی اسلام است که تقریباً همه با آن آشنا هستیم. حفظ جان چنان اهمیت دارد که اگر با دیگر واجبات یا حرام‌ها در تزاحم بود، حفظ جان اولویت دارد؛ تا جایی که خوردن مردار که حرام است، در حال اضطرار برای حفظ جان، واجب می‌شود [۱]. در مورد ضرر هم این حدیث یا ترجمه آن به گوش اکثر ما خورده است: « لَا ضَرَرَ وَ لَا إِضْرَارَ فِی الْإِسْلَام؛ ضرر دیدن و ضرر رساندن در اسلام نیست» [۲]. پرهیز از ضرر دیدن یا ضرر رساندن در اسلام چنان مهم است که اگر کسی برای نماز که ستون دین است آب برایش ضرر داشته باشد، یا جان خود یا دیگران به خطر بیفتد، نباید وضو بگیرد و به جای آن باید تیمم کند. اساساً اگر وضو برایش ضرر داشته باشد، تیمم بر او واجب است و با وضو نمازش صحیح نیست [۳].
نکته دیگر قابل ذکر اینکه چنانچه فعلی بر انسان واجب بود، مقدمه آن هم واجب است. به عنوان مثل نماز صبح واجب است و چون وضو مقدمه صحّت نماز است، وضو گرفتن برای نماز صبح هم واجب است. چون انسان حفظ جانش واجب است و چون ضرر رساندن به دیگران هم حرام است، لذا کاری که مقدمة حفظ جان اوست نیز بر او واجب است و کاری که جان خودش یا دیگران را به خطر می اندازد هم حرام است. در بحث این روزها اینگونه باید گفت: به گفته پزشکان و اهل فن، ویروس کرونا بسیار سریع انتشار پیدا می‌کند. شرکت در اجتماعات باعث انتشار بیشتر و سریع‌تر این ویروس می‌شود. حال چون حفظ جان خود و دیگران واجب است و چون مبتلا شدن یا مبتلا کردن دیگران به این ویروس، نوعی ضرر زدن به خود یا دیگران است، اجتناب از شرکت در اجتماعات به نوعی مقدمه حفظ جان و پرهیز از ضرر زدن به دیگران است. لذا انسان نباید در اجتماعات شرکت کند تا خدای نکرده خطر جانی متوجه خودش یا دیگران نکند.
می‌بینیم تشکیل اجتماعات در همه کشورهایی که این ویروس وارد شده است، ممنوع است. این کار به عنوان یکی از راهکارهای قطعی پیشگیری از ابتلا به این ویروس شناخته شده است. تا جایی که اجتماعات فرهنگی، ورزشی، مدارس و دانشگاه‌ها و... در سراسر مناطقی که خطر ابتلا در آنها وجود دارد، تعطیل شده است.
مگر حرم دار الشفا نیست؛ پس چرا تعطیل شد؟
حال به مسأله ذهنی این روزهای مؤمنین می‌پردازیم: آیا اجتماعات مذهبی و معنوی و نیز حرم امامان معصوم و امام زادگان نباید از این مسأله مستثی می‌شد؟ آیا آنجاها که دارالشفاست، نباید باز می‌ماند؟ چه نیازی به تعطیلی این اجتماعات و مکان‌ها بود؟
باید گفت هر چند ما هم این اجتماعات و مکان‌های مقدس را دار الشفا می‌دانیم امّا از لحاظ ضرورت تعطیلی تفاوتی بین این اجتماعات و دیگر اجتماعات و مکان‌ها نمی‌بینیم. چه اینکه در روایات آمده است: امام صادق (ع) فرمود: «أَبَى اللَّهُ أَنْ یُجْرِیَ الْأَشْیَاءَ إِلَّا بِأَسْبَابِ؛ خدا خوددارى و امتناع فرموده که کارها را بدون اسباب فراهم آورد» [۴]. این سنّت قطعی الهی است که هر کاری سبب خاص خودش را داشته باشد و چون سبب فراهم شد، آن کار هم اتفاق بیفتد. ممکن است کسی بگوید که حرم‌ها از این قاعده استثنا هستند؛ چرا که مریض‌ها به حرم می‌روند و شفا می‌بینند؛ پس در حرم‌ها و هیئات اتفاقی برای کسی نمی‌افتد. جواب این است که شفا یافتن مریض‌ها در حرم خرق عادت و استثناست، نه انتشار ویروس خطرناکی که قاعده هر اجتماع است. روال عادی حرم و روضه اهل بیت علیهم‌السلام این نیست که هر مریضی شفا پیدا کند. هر مریضی که خود اهل بیت علیهم‌السلام صلاح بدانند شفا کرامت می‌کنند. پس قواعد اجتماعات در حرم و هیئات هم حاکم است و استثنایی وجود ندارد.
چرا در زیارت اربعین خیلی‌ها مریض می‌شوند؟
برای جا افتادن بهتر مسأله از یک مثال استفاده می‌کنیم. بسیاری از مؤمنین در زیارت اربعین و همایش بزرگ اسلامی پیاده‌روی یوم الاربعین شرکت داشته‌اند. در مورد اهمّیت زیارت اربعین همین بس که امام حسن عسکری علیه السلام، زیارت اربعین را یکی از علامات پنجگانة مؤمن می‌داند [۵]. با این حال در این راه مقدس و در آن مکان مقدس، کمتر کسی است که نداند بسیاری از شرکت کنندگان در زیارت اربعین، مریض می‌شوند و به نوعی از آنفولانزا یا دیگر مریضی‌های مُسری دچار می‌شوند. آیا شکّی در مقدس بودن این سفر، مقدس بودن این راه و مقدس بودن کربلا وجود دارد؟ مگر قرار نبود این مکان‌ها و این اجتماعات دار الشفاء باشد، پس چرا بسیاری از زائران اربعین مریض می‌شوند تا جایی که خیلی‌ها این مریضی را از نشانه‌های این سفر و ملزومات آن می‌دانند؟
نگارنده از سال ۹۱ توفیق شرکت در این سفر را داشته و در این چند سال به جز یک سال تقریباً بقیه سال‌ها دچار آنفولانزا شده و هر بار بین ده روز تا دو هفته به سختی درگیر این مریضی بوده است. قصد مقایسه این اجتماع عظیم با اجتماع در حرم امام رضا علیه السلام یا اجتماع در یک هیأت چند صد نفری یا چند هزار نفری را ندارم. مطلب این است که می‌شود جایی مقدس باشد، راهی مقدس باشد، سفری مقدس باشد، اجتماعی مقدس باشد امّا طبیعت هم کار خودش را انجام دهد و اجتماع باعث سرایت مریضی از یک فرد یا افراد مریض به دیگران بشود. ما در مورد اباعبدالله الحسین علیه السلام داریم که خداوند شفا را در تربت مقدس ایشان قرار داده است [۶]. امّا با این وجود مریض شدن گویا بخشی اجتناب ناپذیر این سفر قدسی است. علّت این اتفاق هم دو چیز است: ۱. اجتماع انسانی و قرار گرفتن انسان‌های مریض در کنار انسان‌های سالم ۲. عدم رعایت نکات بهداشتی از سوی برخی از افراد.
عقل‌گرایی شیعی حکم می‌کند حالت عادی را برای زندگی خود و دیگران لحاظ کنیم.
در مورد هیئات و حرم‌های مطهر هم این دو علّت در این روزها غیر قابل اجتناب است. بدون تردید انسان‌های ناقل این ویروس بدون آگاهی از اینکه مبتلا به کرونا هستند، وارد حرم و هیأت می‌شوند و بدون تردید هم رعایت نکات بهداشتی برای همگان میسّر نیست. پس ناخواسته طبیعت هم کار خودش را می‌کند و زنجیره کرونا ادامه خواهد یافت. بله البته ممکن است که اذن خدا بر اعجازی صورت بگیرد و این اتفاق هم نیفتد، امّا ما وظیفه داریم بر حسب عقل‌گرایی شیعی حالت عادی را برای زندگی خود و شیعیان دیگر لحاظ کنیم. عقل گرایی افتخار شیعه و سیره اهل بیت علیهم‌السلام و مورد تأکید و تأیید فقهاست. تأکید مراجع عظام تقلید بر تعطیلی حرم‌ها و پیروی از دستورات پزشکی و پروتکل‌های وزارت بهداشت را از این منظر نگاه کنید.
در اینجا مثالی از سیره رسول گرامی اسلام ذکر می‌کنیم: روزی یک جذامی برای بیعت با پیامبر (ص) دستش را دراز کرد. پیامبر با او دست ندادند و فرمودند: دستت را بکش، بیعتت قبول است [۷]. پس پیامبر (ص) هم بنا را بر قواعد عادی بیعت گذاشتند و با او دست ندادند. هر چند در روایات داریم امام حسن یا امام حسین علیهما السلام با جذامیان هم‌غذا شده‌اند که آن از بابت خرق عادت و نشان دادن معجزه است که این هم مثل شفا یافتن مریضان در حرم، از استثنائات است.
تعطیلی حرم‌ها انگیزه سفر به کانون‌های بحران کرونا را کم کرد
از جنبه دیگری هم می‌توان به خصوص به تعطیلی اخیر چند حرم پرداخت: تعطیلی حرم امام رضا علیه السلام و حضرت معصومه سلام الله علیها و جناب شاه عبدالعظیم حسنی و جناب شاه چراغ در شرایطی رقم خورد که بیم آن می‌رفت مردم ولایتمدار ایران به انگیزه زیارت به استان‌های خراسان رضوی، قم، تهران و شیراز سفر کنند. استان‌هایی که این روزها یا کانون بحران کرونا هستند یا در وضعیت قرمز قرار دارند و تردّد در این استان‌ها بدون شک، مشکل سرایت و اپیدمی این ویروس را چند برابر می‌کرد. بسیاری از مقامات بهداشتی دولت محترم هم در این روزها تأکید داشته‌اند امکانات هر شهر یا استانی برای اهالی خود آن شهر و استان است و اگر جمعیّت میهمان به این شهرها وارد شود، امکانات بهداشتی و درمانی کفاف میهمانان را نمی‌دهد. اتفاقی که همین چند روز پیش برای استان مازندران افتاد و افزایش دو میلیونی جمعیت مسافر به این استان هم آن استان را به یکی از کانون‌های بحران کرونا تبدیل کرد و هم امکانات بهداشتی و درمانی آن استان با کمبود مواجه شد.
ما هرچه داریم از اهل بیت علیهم‌السلام است و در این بحران هم امید داریم با التجاء به ساحت مقدس اهل بیت و عمل به این فرمان قرآنیِ «و ابتغوا الیه الوسیلة» [۸] با توسل به اهل بیت علیهم‌السلام از خداوند متعال بخواهیم شرّ این ویروس منحوس را از سر جامعه ما بلکه از همه جوامع بشری کم کند؛ امّا شرکت نکردن در اجتماعات و تعطیلی اماکن مذهبی وظیفه فردی ماست. همچنین وظیفه اجتماعی مسئولین محترم امر و تولیت محترم این مشاهد شریفه این است تا با تعطیل کردن این اماکن به پاره شدن زنجیره ابتلا به این ویروسِ به شدّت مُسری و بی‌رحم کمک کنند. هرچند برخی دیگر از هم‌وطنان ما به این وظیفه فردی یا اجتماعی خود عمل نکنند امّا عقل شیعی ما حکم می‌کند که مؤمنین و مذهبی‌ها در این موارد پیش قدم باشند.
به امید بهبودی همه عزیزانی که از این بیماری رنج می‌برند و به امید کم شدن شرّ این ویروس منحوس از ایران اسلامی.
(قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ؛ ﺑﮕﻮ: ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺟﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﺧﺪﺍ ﻟﺎﺯم ﻭ ﻣﻘﺮّﺭ ﻛﺮﺩه، ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺭﺳﻴﺪ، ﺍﻭ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻭ ﻳﺎﺭ ﻣﺎﺳﺖ ﻭ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺧﺪﺍ ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ. توبه/ آیه ۵۱)
مهدی تدیّنی
طلبه حوزه علمیه قم
پی‌نوشت‌ها:
[۱] (جواهر الکلام، نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، دار إحیاء التراث العربی، ج ۳۶، ص۴۲۶-۴۲۷).
[۲] (من لا یحضره الفقه، ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۴ ص۳۳۴)
[۳] (http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=26864)
[۴] (الکافی ( ط- الإسلامیة)، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، ج ۱ ص ۱۸۳)
[۵] (وسائل الشیعة، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، موسسه آل البیت علیهم السلام، ج ۱۴، ص ۴۷۸)
[۶] (الأمالی ( للطوسی)، طوسى، محمد بن الحسن، دارالثقافه، النص ص ۳۱۷)
[۷] (بحار الأنوار ( ط- بیروت)، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، دار إحیاء التراث العربی، ج ۶۲، ص ۸۲-۸۳)
[۸] (مائده آیه ۳۵)
