وقتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در یک کنفرانس مطبوعاتی پیشنهاد کرد پزشکان باید با تزریق مواد ضدعفونی‌کننده و به عبارتی مواد شوینده به بدن بیماران، به دنبال درمان بیماری کووید - ۱۹ باشند، اوستین چیانگ، متخصص گوارش در بیمارستان دانشگاه توماس جفرسون فیلادلفیا، می‌دانست باید به این سخنان ترامپ واکنش نشان بدهد.
به گزارش روزنامه جام جم چیانگ درحالی که گان جراحی و لباس اتاق عمل به تن داشت و یک گوشی معاینه پزشکی دور گردنش افتاده بود، مقابل دوربین نشست و به آن خیره شد و گفت: «من قول می‌دهم ادعا نکنم که می‌دانم چگونه یک کشور را اداره کنم، به‌شرطی که جناب رئیس‌جمهور هم قول بدهد درباره داشتن اطلاعات پزشکی ادعایی نداشته باشد.»
فیلم صحبت‌های چیانگ به فاصله کمی بعد از اظهارات ترامپ منتشر شد و در فضای مجازی بازدید‌های زیادی گرفت. چیانگ از پزشکان و متخصصان نسل جدید است که در پلتفرم‌های نوین فضای مجازی مانند اینستاگرام، تیک‌تاک و یوتیوب فعال است و تخصص پزشکی‌اش به تفکراتش درباره ویروس کرونا اعتبار می‌بخشد. در سه‌ماهه اخیر پس از شیوع ویروس کرونا، پزشکان متخصص زیادی در کشور ما نیز بسیار فعال بوده‌اند. اما ارتباط مستقیم این پزشکان با مردم از طریق فضای مجازی راه خوبی برای آگاه‌سازی عمومی است؟
در حالی که حالا وقت آن شده که پزشکانی که از طریق تلویزیون به شهرت رسیده‌اند، به‌خاطر کم‌اهمیت نشان دادن ویروس کرونا در ابتدای کار رسما عذرخواهی کنند، برخی پزشکان تاثیرگذار در فضای مجازی موقعیت متفاوتی دارند. خیلی از آن‌ها از ابتدا می‌گفتند ویروس کووید - ۱۹ را باید بسیار جدی گرفت.
در بهترین حالت، این موج نو از پزشکان می‌توانند با جالب نشان‌دادن اطلاعات درست در مقابل ادعا‌های نادرست و با تئوری‌های توطئه مربوط به انسان‌ساخت بودن ویروس کرونا یا ادعا‌های مربوط به درمان کرونا از راه‌های عجیب و غریب که به سرعت در فضای مجازی منتشر‌می‌شوند، مقابله کنند.
از نظر برخی، فاصله بین ارائه اطلاعات نادرست از سوی غیرمتخصصان و پزشکانی که اطلاعات درست در اختیار مردم قرار می‌دهند، شکاف عمیقی است که باید پر شود. رنه دی رستا، محقق رصدخانه اینترنت استنفورد که درباره اطلاعات نادرست در زمینه سلامت مطالعه می‌کند، می‌گوید: «کسانی که با ارائه نسخه‌های به‌ظاهر متکی بر روش‌های سنتی و طبیعی، اطلاعات مشکوکی منتشر می‌کنند «پذیرندگان آغازین» شبکه‌های اجتماعی هستند. در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و یوتیوب، پیش از آن‌که بتوانند با ادعا‌های نادرست درمان کرونا مقابله کنند، میزبان صفحاتی با عنوان «راه‌های درمان کرونا در طب سنتی» بوده‌اند. این صفحات میلیون‌ها بازدید گرفته‌اند و زمان جست‌وجو راهکار‌های درمانی کووید - ۱۹ با رتبه‌های بالایی در نخستین پیشنهاد‌های صفحه اول گوگل نمایش داده می‌شوند. این مشکلی است که در ایران در دو سه ماه اخیر بر توسعه شیوه‌های اصولی مقابله با کرونا سایه انداخته است.
دی رستا می‌گوید: مدعیان درمان کرونا با روش‌هایی که نام طب سنتی را بر آن می‌گذارند، برای به فروش رساندن نسخه‌های نامتعارف خود از همان شگرد‌هایی استفاده می‌کنند که صاحبان برند‌های معروف در به‌کارگیری آن‌ها استادند. آن‌ها راهکار‌های درمانی خود را در بسته‌بندی شیکی با رنگ و لعاب علم و دانش ارائه می‌کنند، البته دانشی که اجازه نمی‌دهند شما چیزی از جزئیات آن بدانید! در چنین شرایطی پزشکان متخصص در تلاش برای عقب نماندن از کوران رقابت با مدعیان درمان‌های عجیب برای کرونا هستند!
بیابان تخصص در اینترنت
میخائیل ورشاوسکی، پزشک ساکن نیوجرسی می‌گوید: «نبود پزشکان فعال در شبکه‌های اجتماعی منجر به ظهور گروهی از افراد تأثیرگذار بر این شبکه‌ها شده که کارشان ارائه درمان‌های معجزه‌آسا، چای‌های سم‌زدا و چیز‌هایی از این قبیل است. ورشاوسکی می‌افزاید: «تا همین اواخر، شبکه‌های اجتماعی به برهوتی شبیه بود که کمتر پزشکی حاضر بود در آن فعال باشد. واقعیت این است که پزشکان نمی‌خواستند با فعالیت در این شبکه‌ها، جلف و غیرحرفه‌ای به‌نظر برسند. همین مسأله فضا را برای فعالیت کسانی مهیا می‌کرد که متخصص نبودند و باعث شد گسترش اطلاعات غلط رونق بگیرد.
اما شهرت مجازی پزشکان و پرستاران نیز با خطراتی همراه است و اهمیت شغل آن‌ها این خطرات را افزایش می‌دهد. هر چقدر تعداد بیشتری از پزشکان متخصص برای راهنمایی مردم و مقابله با اطلاعات نادرست در فضای مجازی فعال شوند این خطر وجود دارد که خود آن‌ها به بخشی از مشکل تبدیل شوند! در چنین شرایطی اگر احتیاط لازم صورت نگیرد، همان چیزی که به اوستین چیانگ کمک کرد تا مخاطبان جوان‌تری در تیک‌تاک پیدا کند، می‌تواند اعتماد مخاطبان به پزشکان متخصص را تضعیف کند. مسأله این است که پزشکان برای در ارتباط باقی‌ماندن با مخاطبان خود در شبکه‌های اجتماعی و نیز برای این‌که آدم‌های خشک و نچسب یا ناآشنا با هنجار‌های شبکه‌های اجتماعی به نظر نرسند، باید خود را در این شبکه‌ها آدم‌های جالبی نشان دهند و در عین حال در ورطه رفتار‌های غیراخلاقی هم نیفتند. برای مثال، پزشکانی بوده‌اند که از تیک‌تاک برای تمسخر بیماران خود استفاده کرده‌اند. اما حتی کسانی که نیت خوب و اطلاعات دقیق هم دارند ممکن است با انتقال به یک رسانه جدید، دچار مشکل شوند. پس پزشکان چگونه می‌توانند، بدون این‌که اعتماد عمومی نسبت به آن‌ها کاهش پیدا کند در فضای مجازی حضور فعال داشته باشند؟
مشکل گمراه‌سازی و سوء‌برداشت
جفری ون وینگن، پزشک اهل ایالت میشیگان با هدف کمک به مردم فیلمی را منتشر کرد که فکر می‌کرد مردم جهان باید آن را ببینند! او در حالی که با روپوش پزشکی در آشپزخانه ایستاده بود در مورد نکاتی صحبت کرد که باید هنگام شیوع ویروس کووید - ۱۹ در خرید مواد غذایی رعایت شود. روز بعد فرماندار ایالتی دستور ممنوعیت انتشار چنین ویدئو‌هایی را صادر کرد! این اتفاق در مورد چند پزشک ایرانی که از چهره‌های تأثیرگذار در اینستاگرام فارسی هستند نیز عینا اتفاق افتاد.
درست است که ون وینگن و پزشکان مشابه او در ایران اپیدمیولوژیست یا کارشناس ایمنی مواد غذایی نبودند، اما روش‌های ضدعفونی کردن را به‌خوبی می‌شناسند. بیشتر آن‌ها معمولا گمان می‌کنند آشناسازی مردم با این شیوه‌ها کمک کند آن‌ها بهتر بتوانند جلوی ورود ویروس کرونا را به خانه‌های خود بگیرند.
ون وینگن می‌دانست خطر ابتلا به بیماری از طریق دست زدن به مواد غذایی بسیار کم است (درواقع خطر اصلی هنگام خرید مواد غذایی افرادی هستند که در فروشگاه حضور دارند) با این حال معتقد بود که نباید کوچک‌ترین خطر را هم نادیده گرفت. ویدئوی ۱۳ دقیقه‌ای ون وینگن که مراحل ضدعفونی کردن انواع مختلف مواد غذایی در آن نشان داده شده بود در شبکه‌های اجتماعی و بین مردمی که هراسان به دنبال یافتن کوچک‌ترین راهکار کنترل شیوع ویروس خطرناک بودند در سطح وسیعی به اشتراک گذاشته شد؛ آنقدر که فقط در یوتیوب ۲۵ میلیون بازدیدکننده داشت!
اما این ویدئو از بعضی جهت‌ها، گمراه‌کننده بود. برای مثال نباید آن‌طور که ون وینگن توصیه کرده بود مواد غذایی با آب و صابون شسته شود؛ زیرا باقی ماندن صابون روی آن‌ها و خوردن آن می‌تواند مشکلات گوارشی ایجاد کند. تلاش ون وینگن برای اصلاح این بخش‌ها از ویدئو بی‌نتیجه بود و تنها کاری که توانست بکند حذف کامل فیلم بود. اما وینگن تسلیم نشد و تصمیم گرفت توضیحاتی که در فیلم داده بود را به‌روزرسانی کند.
«پزشکان» برند می‌شوند
مشکل دیگری که در مورد پزشکان تاثیرگذار در فضای مجازی وجود دارد، برند شدن و کسب درآمد است. برخی پزشکان این توانایی را دارند که با تبدیل شدن به یک چهره تاثیرگذار، اطلاعات درست را در قالب‌های جذابی ارائه کنند. اما این پزشکان درعین حال باید مراقب افتادن خود در باتلاق‌های اخلاقی نیز باشند. بسیاری از پزشکان با تبدیل شدن به برند‌های انسانی، شهرت آنلاین کسب می‌کنند. چیانگ می‌گوید: برند شدن می‌تواند افراد را به سمت دیگری سوق دهد؛ به‌عبارت دیگر آخرین چیزی که این افراد به دنبال آن هستند تجاری‌سازی یک ایده یا یک محصول است.
از لحاظ تاریخی، در میان آموزش‌های پزشکی، هیچ‌گاه درمورد برقراری ارتباط با جامعه و بیماران در یک سطح عمومی، آموزشی داده نمی‌شود. به گفته چیانگ خیلی‌ها معمولا درآمد و قدرتی که شهرت آنلاین ایجاد می‌کند را دست‌کم می‌گیرند. در مورد پزشکان و افراد دیگری که زمینه کاری‌شان می‌تواند دستخوش گمراه‌سازی و اطلاعات نادرست قرار بگیرد، به‌طور ویژه خطرات جدی‌تر دیگری نیز وجود دارد. چیانگ می‌گوید برخی از شرکت‌ها خواهند توانست به‌راحتی محتوای اطلاعات پزشکی را از پزشکان متخصص در رسانه‌های اجتماعی سرقت و از آن‌ها برای فروش محصولات خود استفاده کنند.
مبارزه با اطلاعات پزشکی نادرستی که آنلاین منتشر می‌شود می‌تواند کسانی را خشمگین کند که آن اطلاعات را درست می‌دانند. این مسأله می‌تواند امنیت شخصی پزشکانی را به خطر بیندازد که سعی در رد آن‌ها دارند. با این حال پزشکانی همچون چیانگ و ورشاوسکی معتقدند حضور پزشکان در فضای مجازی، ارزش این خطرات را دارد. به‌ویژه اگر وجود چنین پزشکانی به مردم در یافتن اطلاعات دقیق‌تر درمورد سلامت‌شان کمک کند.
از آنجا که این پزشکان هم در فضای مجازی حضور دارند و هم بیماران واقعی را درمان می‌کنند، می‌توانند شاهد تاثیرات اطلاعات غلط روی بیمارانشان باشند. ورشاوسکی در طول یک هفته، پنج بیمار مبتلا به کووید - ۱۹ با علائم خفیف را درمان کرد. همه این بیماران از او درخواست تجویز هیدروکسی کلروکین داشتند! یک درمان احتمالی خطرناک که می‌تواند در برخی از بیماران مشکلات جدی قلبی ایجاد کند. آن‌ها به ورشاوسکی گفتند که توصیه به مصرف این دارو را در تلویزیون و از زبان رئیس‌جمهورشان، دونالد ترامپ شنیده بودند!
وقتی همه توصیه می‌کنند، چرا پزشکان نکنند؟!
دکتر ون وینگن معتقد است اشتباهات او در مقایسه با اشتباهات دیگران، بسیار کوچک است و نمی‌تواند عواقب بسیار بدی به همراه داشته باشد. او با اشاره به توصیه تایید‌نشده و بالقوه خطرناکی که دونالد ترامپ برای تزریق مواد ضدعفونی‌کننده و هیدروکسی کلروکین به بیماران داشته است، می‌گوید: پزشکانی را دیده‌ام که روش‌های خطرناکی مثل درمان با هیدروکسی کلروکین را بررسی کرده و با اشاره به خطرات چنین توصیه‌هایی به ترس عمومی میان مردم دامن زده‌اند.
از سوی دیگر، افرادی که می‌توانند دیدگاه‌های خود در زمینه توصیه‌های پزشکی را در شبکه‌های اجتماعی ارائه کنند نیز لزوما افراد صاحب صلاحیتی نیستند. برای مثال تحلیل‌ها و دیدگاه‌های اریک فیگل‌دینگ، همه‌گیرشناسی که به خاطر توییت‌هایش درباره کووید - ۱۹ دنبال‌کننده‌های زیادی پیدا کرد مورد انتقاد دیگر همکاران متخصصش قرار گرفت.
چالش اصلی این است که مردم هنگام بروز بحران‌های سلامت، چه مربوط به خودشان باشد و چه در ارتباط با تمام دنیا، برای کسب اطلاعات به اینترنت مراجعه می‌کنند. اما بهترین و دقیق‌ترین اطلاعات همیشه نمی‌توانند برای ذهن‌های کنجکاوی که به جست‌وجو در اینترنت می‌پردازند جذاب باشد. به ازای هر ویدئویی که از سوی سازمان جهانی بهداشت در مورد آخرین مطالعات درمورد کروناویروس جدید ارائه می‌شود، فرد یا افرادی وجود دارند که ادعا می‌کنند می‌خواهند چیز‌هایی به شما یاد بدهند که پزشکان نمی‌خواهند شما در موردشان چیزی بدانید!
