با نزدیک شدن به روزهای خردادماه که از دیرباز به ایام امتحانات معروف است، حالا دل نگرانی‌های دانش آموزان نیز کم کم آغاز می‌شود. خصوصاً اینکه قرار است از ۲۷ اردیبهشت ماه مدارس برای رفع اشکال دانش آموزان بازگشایی شوند و وزیر آموزش و پرورش نیز آب پاکی را روی دست معلمان و دانش آموزان ریخت که باید صد در صد محتوای آموزش ی با همین شکل و شمایل آموزش مجازی تدریس شود و در سال تحصیلی آینده فرصتی برای بازگشت و جبران آنچه احتمالاً با این شیوه یاد گرفته نشده است، نیست. گرچه همین روزهای پیش از رسیدن ۲۷ اردیبهشت پویش «به مدرسه نمی رویم» توسط جمعی از دانش آموزان در فضای مجازی به راه افتاده است، اما آموزش و پرورش با اصرار این فرصت بازگشایی مدارس را فراهم کرده است تا دیگر برای سال تحصیلی بعد بهانه‌ای نماند و علیرغم تعطیلات گسترده سال تحصیلی ۹۸-۹۹، برگی از درس‌ها برای سال تحصیلی ۹۹-۱۴۰۰ نماند. شاید یکی از دلایل این اصرار این باشد که از همان روزهای آغاز آموزش و پرورش امکان آموزش مجازی را مهیا کرد و دیگر دلیل این باشد که با شرایط شیوع کرونا و هشدارها بابت ترکیب این شیوع با شیوع انفلوآنزا در کشور، سال تحصیلی آتی به قدر کافی تحت فشار تعطیلات پیش بینی می‌شود و نمی‌تواند باری از سال قبل را نیز به دوش بکشد.
وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده است تصمیمی برای بازگشایی زودتر مدارس قبل از مهر گرفته نشده است.
ارزشیابی خالص برای دانش آموزان ابتدایی
اما از باب امتحانات پایان سال تحصیلی خیال دانش آموزان مقطع ابتدایی می‌تواند راحت باشد که حالا چند سالی است روش ارزشیابی جایگزین امتحانات شده است و پایه ششم که تا سال پیش امتحانات هماهنگ برایش برگزار می‌شود امسال امتحاناتش حذف شد و خیلی زود اعلام شد که آنها نیز ارزشیابی دریافت می‌کنند.
در دوره ابتدایی برای ارزیابی دقیق کلاس اولی‌ها که شاید بیشترین نگرانی برای یادگیری مجازی و جایگزینی اش با روش حضوری را دارد، قرار است اطمینان حاصل شود که دانش آموزان تمام حروف الفبا را به خوبی فرا گرفته اند و مهارت‌های پایه خواندن و نوشتن را کسب کرده اند. ارزشیابی شفاهی و کتبی این موضوع توسط معلم مربوط انجام می‌شود و نظارت و تأیید آن با مدیر مدرسه خواهد بود. قرار است اگر به هر دلیل دانش‌آموز پایه اول در یادگیری حروف و مهارت‌های مورد نظر خواندن و نوشتن شایستگی لازم را کسب نکرده باشد، باید برنامه مشخصی برای تحقق این امر توسط معلم در همین مدت بازگشایی مدارس ارائه شود.
در خصوص نحوه ارزشیابی برای سایر پایه‌های تحصیلی قرار است شورای مدرسه تصمیم‌گیری کند که نیاز به آموزش حضوری در فرصت باقیمانده هست یا نه.
بدون شک ارزشیابی آسانی در پیش نخواهد بود خصوصاً برای معلمانی که تعداد دانش آموزانشان از سقف ۳۵ دانش آموز هم بالا می‌زند. ارزیابی اینکه دانش آموزان توانسته اند از فرصت‌های آموزش مجازی بهره ببرند در یک سمت ماجرا و ارزیابی میزان بهره مندی و یادگیری آنها سوی دیگر ماجراست. اینها در حالی است که آموزش‌های مجازی به جز آموزش تلویزیونی که در اختیار اکثریت دانش آموزان بوده است، توسط معلمان دوره ابتدایی به طور یکسانی پیگیری شده باشد. در این روزها مدام درباره ایثار معلمان می‌خوانیم اما نمی‌توان کتمان کرد که شماری از دانش آموزان نیز به هر دلیل ممکن است در این ایام جز همان آموزش‌های تلویزیونی، آموزش دیگری دریافت نکرده باشند و بخشی از تقصیر نه به گردن نبود امکانات لازم برای استفاده از آموزش مجازی که به گردن عدم پیگیری‌های آموزگاران باشد.
در پایه اول دبستان ۵ کتاب درسی، در پایه دوم دبستان ۷ کتاب درسی، در پایه سوم، چهارم و پنجم دبستان هر کدام ۸ کتاب درسی و در پایه ششم دبستان ۱۰ کتاب درسی در آموزش حضوری تدریس می‌شد.
بیشتر عناوین مهم کتاب‌های درسی در شش پایه اول دروس ریاضی، ادبیات فارسی و نگارش و علوم تجربی و هدیه‌های آسمانی و مطالعات اجتماعی است که در برنامه تلویزیونی نیز بر آنها تمرکز شده است. شاید مشکل ارزیابی را تنها بتوان در دروس پایه ششم دانست که دو درس تفکر و پژوهش و کار و فناوری که قاعدتاً باید نمره‌هایی در ارزشیابی پایان سال داشته باشند، با اما و اگر همراه خواهند بود چرا که جایی نیز میان آموزش‌ها نداشتند.
در هر صورت به دلیل آنکه تا پایه ششم بیشتر بار مسئولیت آموزشی به دوش یک معلم سر کلاس است، شاید بتوان امیدوار بود سال تحصیلی آتی اگر ضعفی در عملکرد تحصیلی دانش آموزی وجود داشته باشد، توسط معلمان دوره بعد رفع شوند و البته گزینه معلم خصوصی نیز احتمالاً سال آینده بازار داغ‌تری به خود خواهد گرفت تا جبران مافات شود.
آنچه با حذف آزمون پایه ششم و سپردن ارزیابی به معلمان احتمالاً مشکل آفرین خواهد شد، ثبت نام دانش آموزان در پایه هفتم است که برای بسیاری از مدارس همچنان ملاک نمره یک جدا کننده اولیه برای دانش آموزان بود و از آنجایی که هنوز ارزیابی در پایه‌های دبستان از اعتبار و روایی بالایی برخوردار نیست و حتی گاه نظر مدیران مدرسه می‌تواند تعیین کننده این ارزیابی باشد، می‌توان گفت این دردسر که بدون رفتن سر کلاس پایه بالاتر عملاً نمی‌توان ارزیابی دقیقی از میزان یادگیری سال تحصیلی قبلی به دست آورد، همچنان همراه دبستانی‌ها خواهد بود.
ارزیابی‌های دوره متوسطه اول و اما و اگرهای آزمون حضوری پایه نهم
حکایت دانش آموزان به دوران متوسطه که می رسند دیگر حکایت یک معلم و چند عنوان محدود کتاب درسی نیست.
۱۴ عنوان کتاب درسی به طور مجزا در پایه هفتم و هشتم (کتاب زبان انگلیسی و کتاب کار زبان انگلیسی یک عنوان محسوب شده اند) و ۱۳ عنوان کتاب درسی در پایه نهم طراحی شده است. هرچند باز هم در میان عناوین دروس در آموزش مجازی علوم و ریاضی و نگارش و فارسی و در مرتبه بعد زبان انگلیسی و عربی و مطالعات اجتماعی تقریباً ۹۰ درصد توجه‌ها را به خود معطوف کرده اند و دروسی مثل فرهنگ و هنر، کار و فناوری، تفکر و سبک زندگی و…سهم بسیار ناچیزی در این آموزش‌ها داشتند، اما واقعیت این است که در زمان آموزش‌های حضوری نیز ترتیب اهمیت دروس به همین شکل است و در حالت عادی نیز درسی مانند تفکر و سبک زندگی سهم خود را به تدریس باقی دروس می‌داد یا عملاً از موارد تدریس در مدارس حذف می‌شد و فقط به چند سوال و جواب ساده بسنده می‌شود.
در متوسطه اول وزیر آموزش و پرورش پیشتر اعلام کرده است به دلیل اهمیت برگزاری آزمون حضوری در پایه نهم و تأثیر نمرات این پایه بر هدایت تحصیلی، تصمیم گرفته شده است در این پایه امتحانات به صورت حضوری برگزار شود، و در دو پایه دیگر ارزشیابی‌ها به عهده معلمان گذاشته شده است.
ظاهراً برگزاری امتحانات در پایه نهم به صورت حضوری تصمیمی درون سازمانی است و مشخص نیست آیا ستاد ملی مبارزه با کرونا درباره آن نظری خواهد داد و در صورت نظر دادن آیا آن را تأیید خواهد کرد؟ خصوصاً اینکه در حال حاضر با بازگشایی مدارس صرفاً به صورت اختیاری و برای رفع اشکالات موافقت شده است. آیا این ستاد با اجبار حضور دانش آموزان در مدارس برای شرکت در امتحانات چندین درس که احتمالاً منجر به حضور اجباری دانش آموزان در مدرسه به مدت حداقل ۱۰ روز خواهد شد، موافقت خواهد کرد؟
ظاهراً برگزاری امتحانات در پایه نهم به صورت حضوری تصمیمی درون سازمانی است و مشخص نیست آیا ستاد ملی مبارزه با کرونا درباره آن نظری خواهد داد و در صورت نظر دادن آیا آن را تأیید خواهد کرد؟ خصوصاً اینکه در حال حاضر با بازگشایی مدارس صرفاً به صورت اختیاری و برای رفع اشکالات موافقت شده است. آیا این ستاد با اجبار حضور دانش آموزان در مدارس برای شرکت در امتحانات چندین درس که احتمالاً منجر به حضور اجباری دانش آموزان در مدرسه به مدت حداقل ۱۰ روز خواهد شد، موافقت خواهد کرد؟ هر چند طبق بخشنامه وزارت آموزش و پرورش «با توجه به تأثیر نمرات دروس پایه نهم در فرایند هدایت تحصیلی دانش‌آموزان، ارزشیابی پایانی نوبت دوم (خردادماه) به شیوه حضوری در سطح مدرسه برگزار می‌شود. لازم به ذکر است امتحانات پایه نهم در خردادماه ۱۳۹۹ به صورت هماهنگ استانی برگزار نخواهد شد.»
آنطور که آموزش و پرورش اعلام کرده است «ارزشیابی پایانی (تراکمی) نوبت دوم (خردادماه) در پایه‌های هفتم و هشتم دوره اول متوسطه و پایه‌های دهم و یازدهم دوره دوم متوسطه شاخه نظری به شیوه غیرحضوری برگزار می‌شود و مسؤولیت ارزشیابی پیشرفت تحصیلی تربیتی دانش‌آموزان به عهده معلمان و مدیران مدارس خواهد بود. معلمان می‌توانند برای اطمینان از تحقق اهداف دروس، بر اساس مستندات و شواهد جمع‌آوری‌شده از مشارکت دانش‌آموز در فعالیت‌های آموزشی تربیتی داخل و خارج از کلاس درس و مدرسه، آموزش‌های مجازی، نتایج ارزشیابی حضوری، ارزشیابی غیرحضوری و برون خط (آفلاین) و برخط (آنلاین)»، ابتکارات و خلاقیت‌ها در موقت‌های یادگیری، پژوهش‌های دانش‌آموزی مرتبط با دروس، خلاصه‌نویسی، نتایج ارزشیابی‌های تکوینی (مستمر) نوبت اول و دوم و پایانی (تراکمی) نوبت اول و سایر شیوه‌های ارزشیابی، نمره دانش‌آموز را تعیین و به مدیر مدرسه ارائه نماید. این نمره در ستون ارزشیابی تکوینی مستمر و پایانی (تراکمی) نوبت دوم (خردادماه) ثبت و با رعایت مقررات، اعلام نتیجه خواهد شد.»
هنوز آنچه در ابهام است این است که آیا امتحانات پایه نهم به صورت منطقه‌ای برگزار خواهد شد یا به صورت مدرسه‌ای. اگر امتحانات به صورت مدرسه‌ای برگزار شود به نظر نمی‌رسد میزان دخالت معلم در نمره‌ها فرقی با ارزیابی مدلی که در پایه هفتم و هشتم منظور شده است، داشته باشد و در نهایت نمی‌توان آنطور که آموزش و پرورش می‌گوید بر نمرات حاصل شده اطمینانی را داشت که گفت هدایت تحصیلی بر مبنای آن نمرات می‌تواند ملاک قابل اطمینان تری نسبت به وقتی باشد که اجازه دهیم در پایه نهم نیز به همان شیوه ارزیابی دو پایه دیگر متوسطه نمرات منظور شود. ناگفته پیداست که در شکلی که طراحی سوالات و تصحیح اوراق امتحانی صفر تا صد به عهده معلم باشد عملاً برگزاری امتحانات حضوری تنها هزینه اضافه مالی و سلامتی دارد و هیچ کارکرد مشخصی ندارد. پیش از این بارها معلمان مقطع متوسطه در گفتگو با مهر درباره اعمال نظر مدیران مدارس برای دادن نمرات مشخص به دانش آموزان گفته بودند و اینکه حتی برای بالا بردن میانگین معدل مدرسه این اتفاق رایج است و حتی پیشتر درباره اینکه چرا هدایت تحصیلی کنونی که در عمل متکی به نمرات دانش آموزان است، خود یک بی عدالتی آشکار است میان دانش آموزان مدل‌های مختلف مدرسه و اینکه نمرات اعتبار و پایایی لازم را برای اینکه سرنوشت آینده افراد را با آن تعیین کرد ندارد، در حالیکه به راحتی می‌توان در مدرسه نمره دانش آموزی را بالا و پایین کرد و انکار اینکه چنین اتفاقی در مدارس رخ می‌دهد، چشم بستن بر معایبی واضح است.
اما در شرایط کنونی شیوع کرونا که باید به حداقل‌ها رضایت داد و در فرصت مغتنمی به جبران عقب ماندگی‌ها رسید، اینکه اصرار داشته باشیم با برگزاری آزمونی حضوری و تقریباً فرمالیته بر ضعف‌های هدایت تحصیلی سال بعد پوشش بگذاریم، کاری آموزشی به نظر نمی‌رسد. ضمن اینکه ممکن است والدین همچنان برای فرستادن دانش آموزان سر امتحانات مقاومت کنند و در یک عمل انجام شده آموزش و پرورش مجبور به عقب نشینی شود.
نکته مهمتر اما در این میان میزان ارزیابی واقعی تعمیق یادگیری دروس در مقطع متوسطه است. از آنجایی که سال هاست ردی در دوران متوسطه معنایی ندارد و دانش آموزان می‌توانند به سطح بالاتر تحصیلی بروند در حالیکه دروسی را پاس نکرده اند و همزمان با تحصیل در سال بالاتر آن دروس را نیز بگذرانند، شاید آنچنان نگرانی هم برای دانش آموزان متوسطه وجود ندارد جز اینکه چه باری از سال تحصیلی فعلی را با خود به سال بعد می‌برند.
تکلیف دانش آموزان فنی حرفه ای و کاردانش چیست؟
بنا به اعلام آموزش و پرورش «ارزشیابی دروس عمومی، شایستگی‌های غیر فنی و پایه فنی، مطابق بند ۱۶ به عهده معلمان و مدیران است. بدیهی است در دروس پایه فنی و شایستگی‌های غیرفنی حصول اطمینان از آموزش حضوری، غیر حضوری (مجازی) از پودمان‌های باقیمانده با معلمان مربوط خواهد بود.»
همچنین «تکمیل فرایند آموزش و ارزشیابی دروس شایستگی‌های فنی شاخه فنی و حرفه‌ای و آموزش و آزمون استانداردهای مهارت شاخه کاردانش (داخل و خارج از هنرستان)، از تاریخ ۲۷ اردیبهشت لغایت ۱۵ مردادماه با اولویت دروس پایه دوازدهم به صورت تراکمی و با برنامه‌ریزی و سازماندهی هنرآموزان و شرایط حضور آنها، پس از تصویب در شورای مدرسه و با هماهنگی اداره آموزش وپرورش منطقه انجام می‌شود. نمرات دروس شایستگی‌های فنی و استانداردهای آموزش مهارت به صورت «جاری»، در خردادماه لحاظ و پس از اتمام ارزشیابی در کارنامه خردادماه هنرجویان ثبت می‌شود. در صورت عدم امکان ارائه دروس کارآموزی / کارورزی هنرجویان پایه یازدهم در تابستان سال جاری، این دروس در تابستان سال آینده (۱۴۰۰) ارائه خواهد شد. در خصوص آن دسته از هنرجویان پایه دوازدهم که درس کارآموزی / کارورزی خود را باید در تابستان ۱۳۹۹ بگذرانند با برنامه‌ریزی و تصویب شورای کارآموزی یا کارورزی هنرستان‌ها و تأیید کمیته کارآموزی یا کارورزی اداره منطقه، اقدام مقتضی به عمل آید.
همچنین «سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی تربیتی داوطلبان آزاد و دانش‌آموزان مدارس بزرگسالان، ایثارگران و آموزش از راه دور برابر ضوابط مندرج در آئین‌نامه‌های مربوط به شیوه حضوری انجام می‌شود.»
دانش آموزان پایه دوازدهم همچنان پر استرس ترین دانش آموزان
آنچه در این دستورالعمل برای پایه دوازدهمی‌ها مشخص شده است این است که «با توجه به بخشنامه شماره ۴۶۰/۱۲۰ مورخ ۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی، امتحانات نهایی پایه دوازدهم از تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۹۹ آغاز می‌شود. بر اساس تصمیم ستاد ملی مدیریت و کنترل کرونا خدمات حضوری به دانش‌آموزان پایه دوازدهم تا دهم خردادماه ارائه خواهد شد.»
ظاهراً ستاد ملی مبارزه با کرونا که با برگزاری آزمون دکترا با حضور ۱۷۷ هزار داوطلب در کل کشور و آزمون کارشناسی ارشد نیز با ۶۵۹ هزار و ۱۹۳ داوطلب در کل کشور در خردادماه مخالفت کرد، حال با آزمون‌های حضوری و سراسری ۶۷۰ هزار دانش آموز در پایه دوازدهم آن هم نه برای شرکت در یک آزمون ۵ ساعته بلکه برای حضور مداوم و چندباره سر جلسات آزمون در این ماه موافقت کرده است
ظاهراً ستاد ملی مبارزه با کرونا که با برگزاری آزمون دکترا با حضور ۱۷۷ هزار داوطلب در کل کشور و آزمون کارشناسی ارشد نیز با ۶۵۹ هزار و ۱۹۳ داوطلب در کل کشور در خردادماه مخالفت کرد، حال با آزمون‌های حضوری و سراسری ۶۷۰ هزار دانش آموز در پایه دوازدهم (۵۵۰ هزار دانش‌آموز پایه دوازدهم و ۱۲۰ هزار نفر که به صورت تک درس یا برای آزمون تعدادی از دروس در امتحانات نهایی امسال شرکت می‌کنند) آن هم نه برای شرکت در یک آزمون ۵ ساعته بلکه برای حضور مداوم و چندباره سر جلسات آزمون در این ماه موافقت کرده است و دلیلی برای تعویق آن نمی بیند؛ در حالیکه آزمون سراسری به آخر مرداد موکول شده است.
در هر صورت دانش آموزان پایه دوازدهمی برای رسیدن به چنین جایی که آزمون آنها از ۸۰ درصد محتوای آموزش داده شده تا پیش از تعطیلات به دلیل شیوع کرونا باشد، راه درازی طی کردند. در روزهای اول سال مسئولان آموزش و پرورش اصرار داشتند که هیچ یک از محتواهای درسی حذف و یا به سال آینده منتقل نمی‌شود اما دانش آموزان پایه دوازدهم گلاسه داشتند. خبرگزاری مهر در گزارشی با عنوان مهمترین گلایه‌های دانش‌آموزان پایه دوازدهم چیست به این مهم پرداخت و در گزارش‌های دیگری با عناوین فاصله تصمیمات ستادآموزش و پرورش تا اجرا در مدارس چالش برانگیز است و دانش‌آموزان، نگران از پیام‌های متناقض مسئولان این موضوع را پی گرفت تا با بیان مشکلات ۱۵ میلیون دانش آموز و یک میلیون معلم، کمکی برای اتخاذ تصمیمات بهتر آموزش و پرورش باشد. در نهایت خسرو ساکی رئیس مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزش ی آموزش و پرورش در ۱۵ اردیبهشت به تشریح نحوه طراحی سوالات امتحانات نهایی پرداخت و اعلام کرد «ما ۱۶ نمره سوالات را از آن محتوای ۸۰ درصد آماده می‌کنیم و برای ۴ نمره باقیمانده به دو صورت عمل می‌کنیم. یک مدل از همان ۸۰ درصد سوال خواهد بود و یک مدل از ۲۰ درصد آموزش داده شده به صورت مجازی تا اگر دانش آموزی بر تمام محتوای کتاب درسی تسلط دارد آن ۴ نمره مربوط به سوالات ۲۰ درصد را پاسخ دهد و در غیر این صورت از سوالات مربوط به ۸۰ درصد محتوای کتاب‌های درسی.»
در نهایت مطابق این بخشنامه «ارزشیابی از دانش‌آموزان متقاضی تغییر رشته در پایه دهم و یازدهم، مطابق بخشنامه‌های ارسال‌شده به شیوه حضوری انجام خواهد شد.» و «دستورالعمل برگزاری آزمون ورودی مدارس دوره دوم متوسطه نمونه دولتی، تهیه و متعاقباً ابلاغ می‌شود.»
سال تحصیلی رو به اتمام است. تقریباً تکلیف اکثر پایه‌های تحصیلی مشخص شده است. نحوه امتحانات، چگونگی طراحی سوالات و…
هنوز تکلیف پروتکل‌های برگزاری امتحانات حضوری مشخص نیست
بنا به گفته‌های وزیر آموزش و پرورش در هیچ مقطعی به جز پایه دوازدهم حذفی از کتاب‌های درسی صورت نمی‌گیرد. در پایه دوازدهم قرار بر این است که چه کنکور و چه امتحانات نهایی از ۸۰ درصد کتاب‌های درسی انجام شود که در میزان پوشش محتوای کتب درسی پایه دوازدهم در کنکور ۹۹ اعلام شد می‌توانید میزان این پوشش را دقیق‌تر بخوانید.
آنچه هنوز برای برگزاری امتحانات حضوری دو پایه نهم و دوازدهم مشخص نیست، چگونگی اجرای پروتکل‌های بهداشتی برگزاری این آزمون هاست. آموزش و پرورش در حالی مدارس را از ۲۷ اردیبهشت باز می‌کند که تنها پروتکل‌هایی که اعلام کرده است این است که مدارس تا پنجشنبه ضد عفونی می‌شوند و دانش آموزان نیز به همراه خود ماسک و دستکش برای حضور در مدارس داشته باشند. جز این هیچ پروتکلی برای زمان حضور دانش آموزان، تعیین تکلیف دانش آموزانی که بدون ماسک و دستکش مراجعه می‌کنند و اینکه آیا آموزش و پرورش ملزم به در اختیار قرار دادن این موارد به دانش آموزان هست یا خیر، تب سنجی از دانش آموزان هنگام ورود به مدرسه گرفته می‌شود یا خیر، در صورت همراهی اولیا چه اتفاقی در مدرسه رخ خواهد داد و چگونگی رعایت پروتکل‌ها توسط معلمان و مدیر مدرسه و نحوه نظارت بر این مراقبت‌ها در مدارسی که مراقبین بهداشت ندارند (که شمارشان بسیار است) و… اعلام نکرده است.
حال درباره پروتکل‌های بهداشتی آزمون‌های حضوری نه ستاد ملی مبارزه با کرونا و نه آموزش و پرورش سخنی تا این لحظه نگفته اند جز اینکه: سلامتی دانش آموزان برای آنها در اولویت است.
