نماز یکی از ارکانی است که دین اسلام بر روی آن بنا شده است، خداوند متعال می‌فرماید: (إِنَّ الصَّلَاةَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا)، همانا نماز در وقت‌های معین بر مؤمنان واجب گشته است.
نماز خواندن هم مثل دیگر واجبات دینی دارای بخش‌ها و مراحل مختلفی است که بایستی به خوبی ادا شوند. در این بین اذان و اقامه بعنوان نخستین مراحل نماز از اهمیت بالایی بر خوردار هستند.
مسلمانان برای اینکه نماز بخوانند بایستی اذان و وقت آن را بدانند. این یعنی بعد از اذان گفتن باید نماز خواند. پخش اذان در رسانه‌ها و مساجد کشور‌های مسلمان در اوقات شرعی صورت می‌گیرد. به همین خاطر عده‌ای از مسلمانان پس از اتمام آن شروع به گفتن اقامه نموده و نماز می‌خوانند. ولی بعضی هم با توجه علاقه خود می‌خواهند قبل از آغاز نماز خودشان اذان و اقامه را بخوانند و بعد از آن نمازشان را به جا بیاورند. در این مطلب در مواردی که گفتن اذان یا اقامه برای نمازگزار ساقط می‌شود ذکر شده است.
در چه جا‌هایی نمازگزار نباید اذان یا اقامه بگوید؟
مراجع معظم تقلید در این زمینه می‌گویند:برای مرد و زن، مستحب مؤکّد است قبل از نماز‌های یومیّه (نماز‌های واجبی که در هر روز خوانده می‌شود) اذان و اقامه بگویند. [ ۱]با این حال، در بعضی موارد، گفتن اذان و اقامه- و در بعضی موارد فقط اذان- برای نماز ساقط است.
الف) مواردی که اذان و اقامه ساقط است:
√ کسی که در نماز جماعت شرکت می‌کند: هنگامی که براى نماز جماعتى اذان و اقامه گفته می‌شود، براى همه کافى است، پس کسى که با آن جماعت نماز مى خواند، نباید [ ۲]براى نماز خود اذان و اقامه بگوید، هرچند اذان و اقامه را نشنیده و یا موقع گفتن آن در جماعت حاضر نباشد. [ ۳]√ کسی که بعد از نماز جماعت رسیده، و می‌خواهد نماز بخواند:هنگامی که نماز جماعت برپا می‌شود و فرد بعد از اتمام نماز میرسد، تا وقتى جمعیت متفرق نشده و تعدادی نمازگزار مشغول تعقیبات هستند، اگر انسان بخواهد فرادا یا با جماعت دیگرى نماز بخواند، نباید [ ۴]اذان و اقامه بگوید. البته این در صورتى است که براى نماز جماعت اول اذان و اقامه گفته شده و هر دو نماز در یک مکان باشد. [ ۵]√ کسى که اذان و اقامۀ دیگرى را می‌شنود، در صورتى که بین آن اذان و اقامه و نمازى که مى خواهد بخواند زیاد فاصله نشود، مى تواند براى نماز خود اذان و اقامه نگوید. [ ۶]
ب) مواردی که فقط اذان ساقط است:
درصورتی که نمازگزار نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را بدون فاصله یا با فاصلۀ کمی از هم بخواند، [ ۷]اذان نماز دوم ساقط مى شود؛ بنابراین در مواردی که سفارش شده نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا پشت سر هم خوانده شود، اذان نماز برای نماز دوم ساقط می‌شود و آن موارد عبارت اند از:
√ نماز عصر روز جمعه،
√ نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذى حجه است.
√ نماز عشای شب عید قربان، براى کسى که در مشعر الحرام است.
√ نماز عصر و عشای زن مستحاضه،
√ نماز عصر و عشاى کسى که نمى تواند از بیرون آمدن ادرار و مدفوع خوددارى کند. [ ۸]لازم به ذکر است، ساقط شدن اذان یا اقامه در اغلب موارد مذکور به این معنا است که گفتن اذان و اقامه مشروع نبوده و باید ترک شود؛ بنابراین فرد با گفتن عمدی آن مرتکب گناه می‌شود. ولی در برخی موارد، مراد از ساقط شدن آن است که گفتن اذان یا اقامه استحباب ندارد. پس باتوجه به اختلاف نظر مراجع تقلید، از بیان آن صرف نظر نموده و در این زمینه میتوانید به کتاب‌های فقهی، از جمله آنچه در پی نوشت ذکر شده است مراجعه نمایید.
به چه علت اذان و اقامه با یکدیگر تفاوت دارند؟
همان طور که گفتیم اذان اعلام وقت نماز به شمار میرود و نشانه‌ای برای اگاهی از اوقات شرعی است. ولی اقامه مقدمه‌ای برای آغاز ارکان نماز است. به این ترتیب مسلمانان با شنیدن اذان برای اقامه نماز و با خواندن اقامه برای ادای نماز آماده می‌شوند.
اصلی‌ترین عبارت مشخص برای تفاوت اذان و اقامه نیز همین قد قامت الصلاه است. بر اساس دستورات اسلام هم ما بین این دو اندکی فاصله زمانی ایجاد گردیده تا مسلمانان بتوانند خود را به نماز جماعت برسانند. به طور کلی نیز اقامه نماز برای نماز جماعت به همین دلیل به جا آورده می‌شود، ولی در نماز فرادی نیز خواندن اقامه مستحب به شمار میرود.
منبع: بیتوته
