کرونا که آمد شرایط کشور متفاوت شد و شیوع یکباره کرونا باعث شد مسئولان وزارت بهداشت تلاش خود را برای اطلاع‌رسانی شفاف به کار گیرند. طی ۱۱۰ روز از اول اسفند ۱۳۹۸ تا همین چند روز قبل، به جز ایام اولیه که دکتر حریرچی آمار را اعلام می‌کرد، تقریبا هر روز جهانپور راس ساعت ۱۴ جلوی دوربین ظاهر شد و آمار وضعیت شیوع کرونا را در کشور به میلیون‌ها بیننده این بخش پراضطراب خبری ارائه داد.
ناگفته‌های ۱۱۰ روز سخنگو بودن
گفتن ناگفتنی‌ها فصل دارد و اکنون فصل گفتن این حرف‌ها نیست، بسیاری هستند که سینه‌ای مملو از ناگفتنی‌ها دارند که در زمان خود سخن خواهند گفت.
از میانه دی‌ماه که اعلام شد ویروس کرونای جدید پای خود را از مرزهای چین فراتر گذاشت و در کشورهای ژاپن و چین مشاهده شد در وزارت بهداشت شاهد شکل‌گیری ساختارها برای مقابله با کرونایی که در آن زمان احتمال می‌رفت به کشور ما بیاید بودیم. آن زمان ساختاری با عنوان قرارگاه ملی مقابله با کرونا تشکیل شد، با توجه به تجربه قرارگاهی که در حوزه تامین دارو شکل گرفته بود، قرارگاه ملی مقابله با کرونا تشکیل شد.
اوایل بهمن ماه بود که اطلاعیه‌ای درباره کلیات موضوع کرونا به رسانه‌ها اعلام شد. سوم بهمن برنامه رادیویی با موضوع کرونا شروع شد و درباره اینکه کرونا چیست و برای مقابله با این بیماری باید چه کنیم برنامه‌هایی در شبکه خبر در حوزه پیشگیری ساخته شد. ما از همان زمان به صورت جدی در حوزه اطلاع‌رسانی بیماری کرونا، پیشگیری و اینکه کرونا خواهد آمد و اینکه صدای پای کرونا پشت مرزها شنیده می‌شود، اطلاع رسانی کردیم.
به موازات این کار سازماندهی مراکز بیمارستانی و مانورهای اورژانس و تامین اقلام مورد نیاز در دستور کار قرار گرفته بود. به یاد دارم در آن زمان در رسانه‌های خارج از کشور اعلام کردند که در ایران بیمار کرونا وجود دارد و دولت ایران از اعلام این موضوع خودداری می‌کند، در صورتی که ما آن زمان بیمار نداشتیم و آزمایش‌های در دسترس آن زمان از موارد مشکوک نیز نشان می‌داد که هیچ فردی کرونا مثبت نیست.
در آن زمان ساختار آزمایشگاهی منسجمی در کشور برای تشخیص مواردی که خواهد آمد تشکیل شد و امروز بیش از ۱۳۰ آزمایشگاه کار تشخیص قطعی آزمایشگاهی را در شرایط تحریم انجام می‌دهند. به جز چند کشور حاشیه خلیج فارس که کار خرید خدمت انجام داده‌اند در منطقه «اِمرو» هیچ کشوری این ساختاری آزمایشگاهی را ندارد.
گزارش کرونا به وزارت از ۳ استان قبل از قم
در هفته پایانی بهمن از استان‌های قزوین، یزد و اصفهان مواردی گزارش شد که تست موارد مشکوک مثبت نبود تا اینکه روز ۲۹ بهمن گزارشی از ذات‌الریه از شهر قم به ما اعلام شد که پس از انجام تست و تست مجدد سی‌ام بهمن - قبل از ظهر وقتی آقای دکتر نمکی از هیأت دولت برگشتند - مثبت بودن کرونای این دو مورد قطعی شد و در کمترین فاصله زمانی ممکن این خبر از دو خبرگزاری رسمی کشور اعلام شد. پس از ۲ ساعت هر دو مورد جان باختند که این خبر نیز پس از فوت این افراد اعلام شد. معتقدم با اعلام این خبر، همه تحلیل‌های چندهفته‌ای که همه دنیا اعلام می‌کردند که جمهوری اسلامی آمار را به خاطر راهپیمایی و انتخابات اعلام نخواهد کرد، نقش بر آب شد.
هیچ کشوری دو روز قبل انتخابات این موضوع را اعلام نمی‌کند اما ما به صورت شفاف این موضوع را اعلام کردیم. این در حالی بود که هنوز ستاد شکل نگرفته بود و وزارت بهداشت سخنگوی رسمی نداشت و ما بر اساس وظیفه اطلاع‌رسانی این اقدام را انجام دادیم و اطلاعات این بیماری را روزانه اعلام می‌کردیم
قم منشأ بیماری کرونا بود؟
اینکه بخواهیم بگوییم قطعا کرونا یک کانون شیوع داشته و آن هم قم بوده صحیح نیست ولی به هرحال قم هم یکی از آنها بود. کسی نمی‌تواند ساعت دقیق ورود ویروس را اعلام کند. ویروس دوره نهفتگی و کمون دارد و بیمار هم مراورده مستقیم با چین نداشته. بررسی‌ها نشان می‌دهد سه کانون شیوع وجود داشته است اما یکی از آنها قم بوده است.
قم شهر پرترددی است و مراودات زیادی دارد و شهر فعال اقتصادی است. این خطر در عسلویه و تهران و سایر شهرها احساس می‌شد اما با اندک تاخیری در تهران این بیماری مشاهده شد. بیشترین تردد خارجی در تهران است و انتظار می‌رفت در تهران این بیماری شروع شود. اصل موضوع این است که کرونا انگ نیست. برخی از واژه قم‌هراسی استفاده می‌کنند. این سخن نادرستی است، همانطور که ووهان‌هراسی و تهران‌هراسی وجود ندارد. برخی به دنبال ایجاد تشویش هستند.
این بیماری کلید خورده است، و کسی عامدانه آن را منتقل نکرده است. ما کمترین پروازها را به نسبت برخی کشورهای همتراز داشته‌ایم و به ووهان نیز پروازی نداشته‌ایم و ممکن است بیماری با واسطه به کشور وارد شده باشد. برخی از کشورها حتی ساختار شناسایی را ندارند و شناسایی بیماری را اُفت می‌دانند. متاسفانه در برخی از مناطق کشور نیز چنین دیدگاهی وجود دارد.
نشانه‌های بیماری در اروپا، قبل از چین
شواهد علمی نشان می‌دهد آذرماه و دی‌ماه در دو شهر شمالی ایتالیا و پاریس بیماری کرونا وجود داشته است و قطعا نمی‌توان گفت منشا بیماری شرق بوده است. مراودات ما با ووهان بسیار محدود یا صفر بوده است.
در نیمکره شمالی جزو آخرین کشورهایی هستیم که ویروس را میزبانی کردیم و جزو اولین کشورهایی هستیم که موارد شناسایی شده را اعلام کردیم، ممکن است موارد بیماری از ایتالیا و فرانسه به ایران منتقل شده باشند. در دو شهر شمالی ایتالیا در دسامبر بیمار داشتیم و آنها دو ماه بعد قرنطینه شهرها را اجرا کردند که اجرای آن جواب نمی‌داد.
چرا قم قرنطینه نشد؟
قرنطینه و حکومت نظامی در قم جواب نمی‌داد، به دلیل اینکه ممکن بود افراد شناسایی شده طی روزهای قبل در شهرهای دیگر تردد داشته‌اند و در دوره نهفتگی بیماری را به شهرهای دیگر منتقل کرده باشند. به همین دلیل معتقدم قرنطینه شهرها حرکتی نمایشی بود و نمی‌شد در هر بازه یک شهر را قرنطینه کرد.
چه مساله‌ای جهانگیری را در دوره سخنگوییش اذیت کرد؟
برداشت‌های غلط. وقتی پیامی را می‌دادیم و می‌دیدیم که برداشت‌های غلطی می‌شود بسیار آزاردهنده بود. اینکه برخی قضاوت‌های نابجا می‌کنند، در آن لحظه اذیت‌کننده بود. اما حالا دیگر این موضوعات اهمیتی ندارد.
اگر به روز ابتدای بحران برگردد...
به مسئولان ستاد توصیه می‌کردم که یک سخنگوی مشخص برای ستاد در نظر بگیرند تا در مورد مسائلی که جای سوال دارد، پاسخ دهد. ما کار خودمان را انجام دادیم اما در مواقعی چون کسی پاسخگو نبود، مجبور بودیم در مورد مسائلی که فراتر از اختیار ماست، پاسخگو باشیم.
انتقادات به صفحه توییتر جهانپور
توییتر شخصی است. من به این موضوع در صفحه توییتر خود هم اشاره کرده‌ام. بخشی اظهار عقاید فردی است و من تمایل نداشته و ندارم که برای شخص دیگری هزینه ایجاد کنم.
تاثیر جوسازی رسانه‌های خارجی
در حد بضاعت خودمان پاسخ سوالات را می‌دادیم و هر روز نشست خبری برای پاسخ دادن به تناقضات و شفاف‌سازی می‌دادیم. جزو نادر کشورهایی هستیم که علاوه بر درگیر بودن با ویروس کرونا درگیر جنگ رسانه‌های خارجی بودیم. بیش از ۱۰ شبکه فارسی‌زبان خارجی علیه ایران فعالیت رسانه‌ای می‌کردند.
برخی رسانه‌ها اعلام می‌کردند که جمعیت زیادی از ایرانی‌ها فوت کرده‌اند اما زمان نشان داد که اینگونه نبوده و هیچ بیماری در کوچه یا خیابان نماند و هیچ آمبولانسی ساعت‌ها برای تحویل بیمار پشت در بیمارستان معطل نشد و مردم دیدند که در شهر خودشان خدمت‌رسانی به خوبی انجام می‌شود.
اظهارنظرهای سیاسی
امروز موضوع سلامت بحث اصلی دنیاست و نمی‌توان دور هیچ کشوری حصار کشید و نمی‌توان به وضعیت سایر کشورها توجه نداشت. سلامت کاملا از سیاست جدا نیست و البته معتقدم نباید قطار سلامت را به سیاست پیوند زد. ۵۰ سال تجربه نشان می‌دهد که در حوزه سلامت بین دولت‌ها و حکومت ارتباط وجود دارد و نمی‌توان در این خصوص بدون در نظر گرفتن سیاست اعلام نظر کرد.
استان‌های سفید ممکن است قرمز شوند
شاخص اعلام وضعیت شهرها کلیاتی دارد که متفاوت است. ما ۴ وضعیت را در نظر گرفتیم. اطلاعات ۷ روز یک بار در استان‌ها و سامانه ماسک به‌روز می‌شود اما اطلاعات روزانه ارزش زیادی ندارد. وقتی وضعیت را روزانه اعلام کنیم، ممکن است شبهاتی به وجود آید اما میانگین ۵ روز دقیق‌تر است.
وضعیت هشدار نشان‌دهنده بارقه‌های افزایش آمار مبتلایان است. به طور مثال تصویر مشخصی از وضعیت فارس مشاهده نشده اما شواهد نشان می‌دهد ممکن است آمار مبتلایان در این استان رو به افزایش برود. برخی استان‌ها چندی پیش در وضعیت سفید بودند اما ویروس می‌چرخد و اکنون این استان‌ها در وضعیت قرمز هستند.
ویروس در حال حرکت است و در یک نقطه ثابت نیست. در مواقعی با حرکت ویروس مشخص بود که استان‌های بعدی درگیر چه مناطقی هستند، برخی استان‌ها در حال رسیدن به وضعیت سفید هستند و در استان‌هایی که وضعیت قرمز مشاهده نشده انتظار می‌رود به وضعیت قرمز برسند. در حال حاضر ۵ استان ما وضعیت قرمز را ندیده‌اند که ممکن است طی ماه‌های آینده وضعیتشان قرمز شوند.
دلیل استفاده نکردن از الگوی سایر کشورها برای مقابله با کرونا
ساختارها و الگوهای اجتماعی و فرهنگی در کشورها متفاوت است و نمی‌توان نسخه سایر کشورها را برای ایران کپی کرد. سلامت امری اجتماعی است و نمی‌توان بدون نادیده گرفتن این موارد و با درآمد سرانه متفاوت مانند کشورهای کوچک برنامه‌ریزی کرد.
ناگفته‌های ۱۱۰ روز سخنگو بودن
گفتن ناگفتنی‌ها فصل دارد و اکنون فصل گفتن این حرف‌ها نیست، بسیاری هستند که سینه‌ای مملو از ناگفتنی‌ها دارند که در زمان خود سخن خواهند گفت.
از میانه دی‌ماه که اعلام شد ویروس کرونای جدید پای خود را از مرزهای چین فراتر گذاشت و در کشورهای ژاپن و چین مشاهده شد در وزارت بهداشت شاهد شکل‌گیری ساختارها برای مقابله با کرونایی که در آن زمان احتمال می‌رفت به کشور ما بیاید بودیم. آن زمان ساختاری با عنوان قرارگاه ملی مقابله با کرونا تشکیل شد، با توجه به تجربه قرارگاهی که در حوزه تامین دارو شکل گرفته بود، قرارگاه ملی مقابله با کرونا تشکیل شد.
اوایل بهمن ماه بود که اطلاعیه‌ای درباره کلیات موضوع کرونا به رسانه‌ها اعلام شد. سوم بهمن برنامه رادیویی با موضوع کرونا شروع شد و درباره اینکه کرونا چیست و برای مقابله با این بیماری باید چه کنیم برنامه‌هایی در شبکه خبر در حوزه پیشگیری ساخته شد. ما از همان زمان به صورت جدی در حوزه اطلاع‌رسانی بیماری کرونا، پیشگیری و اینکه کرونا خواهد آمد و اینکه صدای پای کرونا پشت مرزها شنیده می‌شود، اطلاع رسانی کردیم.
به موازات این کار سازماندهی مراکز بیمارستانی و مانورهای اورژانس و تامین اقلام مورد نیاز در دستور کار قرار گرفته بود. به یاد دارم در آن زمان در رسانه‌های خارج از کشور اعلام کردند که در ایران بیمار کرونا وجود دارد و دولت ایران از اعلام این موضوع خودداری می‌کند، در صورتی که ما آن زمان بیمار نداشتیم و آزمایش‌های در دسترس آن زمان از موارد مشکوک نیز نشان می‌داد که هیچ فردی کرونا مثبت نیست.
در آن زمان ساختار آزمایشگاهی منسجمی در کشور برای تشخیص مواردی که خواهد آمد تشکیل شد و امروز بیش از ۱۳۰ آزمایشگاه کار تشخیص قطعی آزمایشگاهی را در شرایط تحریم انجام می‌دهند. به جز چند کشور حاشیه خلیج فارس که کار خرید خدمت انجام داده‌اند در منطقه «اِمرو» هیچ کشوری این ساختاری آزمایشگاهی را ندارد.
گزارش کرونا به وزارت از ۳ استان قبل از قم
در هفته پایانی بهمن از استان‌های قزوین، یزد و اصفهان مواردی گزارش شد که تست موارد مشکوک مثبت نبود تا اینکه روز ۲۹ بهمن گزارشی از ذات‌الریه از شهر قم به ما اعلام شد که پس از انجام تست و تست مجدد سی‌ام بهمن - قبل از ظهر وقتی آقای دکتر نمکی از هیأت دولت برگشتند - مثبت بودن کرونای این دو مورد قطعی شد و در کمترین فاصله زمانی ممکن این خبر از دو خبرگزاری رسمی کشور اعلام شد. پس از ۲ ساعت هر دو مورد جان باختند که این خبر نیز پس از فوت این افراد اعلام شد. معتقدم با اعلام این خبر، همه تحلیل‌های چندهفته‌ای که همه دنیا اعلام می‌کردند که جمهوری اسلامی آمار را به خاطر راهپیمایی و انتخابات اعلام نخواهد کرد، نقش بر آب شد.
هیچ کشوری دو روز قبل انتخابات این موضوع را اعلام نمی‌کند اما ما به صورت شفاف این موضوع را اعلام کردیم. این در حالی بود که هنوز ستاد شکل نگرفته بود و وزارت بهداشت سخنگوی رسمی نداشت و ما بر اساس وظیفه اطلاع‌رسانی این اقدام را انجام دادیم و اطلاعات این بیماری را روزانه اعلام می‌کردیم
قم منشأ بیماری کرونا بود؟
اینکه بخواهیم بگوییم قطعا کرونا یک کانون شیوع داشته و آن هم قم بوده صحیح نیست ولی به هرحال قم هم یکی از آنها بود. کسی نمی‌تواند ساعت دقیق ورود ویروس را اعلام کند. ویروس دوره نهفتگی و کمون دارد و بیمار هم مراورده مستقیم با چین نداشته. بررسی‌ها نشان می‌دهد سه کانون شیوع وجود داشته است اما یکی از آنها قم بوده است.
قم شهر پرترددی است و مراودات زیادی دارد و شهر فعال اقتصادی است. این خطر در عسلویه و تهران و سایر شهرها احساس می‌شد اما با اندک تاخیری در تهران این بیماری مشاهده شد. بیشترین تردد خارجی در تهران است و انتظار می‌رفت در تهران این بیماری شروع شود. اصل موضوع این است که کرونا انگ نیست. برخی از واژه قم‌هراسی استفاده می‌کنند. این سخن نادرستی است، همانطور که ووهان‌هراسی و تهران‌هراسی وجود ندارد. برخی به دنبال ایجاد تشویش هستند.
این بیماری کلید خورده است، و کسی عامدانه آن را منتقل نکرده است. ما کمترین پروازها را به نسبت برخی کشورهای همتراز داشته‌ایم و به ووهان نیز پروازی نداشته‌ایم و ممکن است بیماری با واسطه به کشور وارد شده باشد. برخی از کشورها حتی ساختار شناسایی را ندارند و شناسایی بیماری را اُفت می‌دانند. متاسفانه در برخی از مناطق کشور نیز چنین دیدگاهی وجود دارد.
نشانه‌های بیماری در اروپا، قبل از چین
شواهد علمی نشان می‌دهد آذرماه و دی‌ماه در دو شهر شمالی ایتالیا و پاریس بیماری کرونا وجود داشته است و قطعا نمی‌توان گفت منشا بیماری شرق بوده است. مراودات ما با ووهان بسیار محدود یا صفر بوده است.
در نیمکره شمالی جزو آخرین کشورهایی هستیم که ویروس را میزبانی کردیم و جزو اولین کشورهایی هستیم که موارد شناسایی شده را اعلام کردیم، ممکن است موارد بیماری از ایتالیا و فرانسه به ایران منتقل شده باشند. در دو شهر شمالی ایتالیا در دسامبر بیمار داشتیم و آنها دو ماه بعد قرنطینه شهرها را اجرا کردند که اجرای آن جواب نمی‌داد.
چرا قم قرنطینه نشد؟
قرنطینه و حکومت نظامی در قم جواب نمی‌داد، به دلیل اینکه ممکن بود افراد شناسایی شده طی روزهای قبل در شهرهای دیگر تردد داشته‌اند و در دوره نهفتگی بیماری را به شهرهای دیگر منتقل کرده باشند. به همین دلیل معتقدم قرنطینه شهرها حرکتی نمایشی بود و نمی‌شد در هر بازه یک شهر را قرنطینه کرد.
چه مساله‌ای جهانگیری را در دوره سخنگوییش اذیت کرد؟
برداشت‌های غلط. وقتی پیامی را می‌دادیم و می‌دیدیم که برداشت‌های غلطی می‌شود بسیار آزاردهنده بود. اینکه برخی قضاوت‌های نابجا می‌کنند، در آن لحظه اذیت‌کننده بود. اما حالا دیگر این موضوعات اهمیتی ندارد.
اگر به روز ابتدای بحران برگردد...
به مسئولان ستاد توصیه می‌کردم که یک سخنگوی مشخص برای ستاد در نظر بگیرند تا در مورد مسائلی که جای سوال دارد، پاسخ دهد. ما کار خودمان را انجام دادیم اما در مواقعی چون کسی پاسخگو نبود، مجبور بودیم در مورد مسائلی که فراتر از اختیار ماست، پاسخگو باشیم.
انتقادات به صفحه توییتر جهانپور
توییتر شخصی است. من به این موضوع در صفحه توییتر خود هم اشاره کرده‌ام. بخشی اظهار عقاید فردی است و من تمایل نداشته و ندارم که برای شخص دیگری هزینه ایجاد کنم.
تاثیر جوسازی رسانه‌های خارجی
در حد بضاعت خودمان پاسخ سوالات را می‌دادیم و هر روز نشست خبری برای پاسخ دادن به تناقضات و شفاف‌سازی می‌دادیم. جزو نادر کشورهایی هستیم که علاوه بر درگیر بودن با ویروس کرونا درگیر جنگ رسانه‌های خارجی بودیم. بیش از ۱۰ شبکه فارسی‌زبان خارجی علیه ایران فعالیت رسانه‌ای می‌کردند.
برخی رسانه‌ها اعلام می‌کردند که جمعیت زیادی از ایرانی‌ها فوت کرده‌اند اما زمان نشان داد که اینگونه نبوده و هیچ بیماری در کوچه یا خیابان نماند و هیچ آمبولانسی ساعت‌ها برای تحویل بیمار پشت در بیمارستان معطل نشد و مردم دیدند که در شهر خودشان خدمت‌رسانی به خوبی انجام می‌شود.
اظهارنظرهای سیاسی
امروز موضوع سلامت بحث اصلی دنیاست و نمی‌توان دور هیچ کشوری حصار کشید و نمی‌توان به وضعیت سایر کشورها توجه نداشت. سلامت کاملا از سیاست جدا نیست و البته معتقدم نباید قطار سلامت را به سیاست پیوند زد. ۵۰ سال تجربه نشان می‌دهد که در حوزه سلامت بین دولت‌ها و حکومت ارتباط وجود دارد و نمی‌توان در این خصوص بدون در نظر گرفتن سیاست اعلام نظر کرد.
استان‌های سفید ممکن است قرمز شوند
شاخص اعلام وضعیت شهرها کلیاتی دارد که متفاوت است. ما ۴ وضعیت را در نظر گرفتیم. اطلاعات ۷ روز یک بار در استان‌ها و سامانه ماسک به‌روز می‌شود اما اطلاعات روزانه ارزش زیادی ندارد. وقتی وضعیت را روزانه اعلام کنیم، ممکن است شبهاتی به وجود آید اما میانگین ۵ روز دقیق‌تر است.
وضعیت هشدار نشان‌دهنده بارقه‌های افزایش آمار مبتلایان است. به طور مثال تصویر مشخصی از وضعیت فارس مشاهده نشده اما شواهد نشان می‌دهد ممکن است آمار مبتلایان در این استان رو به افزایش برود. برخی استان‌ها چندی پیش در وضعیت سفید بودند اما ویروس می‌چرخد و اکنون این استان‌ها در وضعیت قرمز هستند.
ویروس در حال حرکت است و در یک نقطه ثابت نیست. در مواقعی با حرکت ویروس مشخص بود که استان‌های بعدی درگیر چه مناطقی هستند، برخی استان‌ها در حال رسیدن به وضعیت سفید هستند و در استان‌هایی که وضعیت قرمز مشاهده نشده انتظار می‌رود به وضعیت قرمز برسند. در حال حاضر ۵ استان ما وضعیت قرمز را ندیده‌اند که ممکن است طی ماه‌های آینده وضعیتشان قرمز شوند.
دلیل استفاده نکردن از الگوی سایر کشورها برای مقابله با کرونا
ساختارها و الگوهای اجتماعی و فرهنگی در کشورها متفاوت است و نمی‌توان نسخه سایر کشورها را برای ایران کپی کرد. سلامت امری اجتماعی است و نمی‌توان بدون نادیده گرفتن این موارد و با درآمد سرانه متفاوت مانند کشورهای کوچک برنامه‌ریزی کرد.
