اختلال وسواس فکری- عملی، یا اختلال وسواسی- جبری (Obsessive-Compulsive Disorder یا به اختصار OCD) یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی مفرط در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال‌طلبی همراه است، تا حدی که به از دست دادن انعطاف‌پذیری، صراحت و کارایی می‌انجامد.
به گزارش ایرنا، وسواس یک بیماری روحی است که باعث ایجاد افکار یا احساسات ناخواسته مکرر یا تمایل و اضطرار ذهنی به انجام کاری به صورت مکرر می‌شود. اختلال وسواس فکری در مورد عاداتی مانند جویدن ناخن یا تفکرات منفی نیست، این اختلال ممکن است به این صورت بروز کند که فرد پس از لمس اشیا، تمایل دارد چندین بار دستان خود را بشوید. در این مثال فرد تمایلی به شستن مداوم دست ندارد، بلکه یک عامل ذهنی و احساس ناتوانی باعث می‌شود نتواند این کار را متوقف کند. معمولا زمانی فرد دچار اختلال وسواس شده است که برای انجام این امور تکراری و ناخواسته حداقل روزی یک ساعت وقت می‌گذارد، توان توقف این امور از عهده او خارج است، این امور برای او لذت‌بخش نیست و زندگی اجتماعی، کاری و خانوادگی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اختلال وسواس فکری اشکال گوناگونی دارد؛ ولی معمولا افراد مبتلا در یکی از این چهار دسته قرار می‌گیرند:
-چک‌کردن و بررسی تکراری امور
در این گروه رفتار‌هایی مانند چک‌کردن مداوم اموری مانند قفل‌های در منزل و ماشین، سیستم‌های هشدار، تجهیزات الکترونیکی، اجاق گاز و کلید برق دیده می‌شود. این افراد مدام فکر می‌کنند به بیماری خاصی مانند اسکیزوفرنی مبتلا هستند یا باردارند.
-آلودگی
این افراد نسبت به انواع آلودگی حساسیت دارند و مدام در حال شستشو هستند و فکر می‌کنند خودشان و همه جا همیشه کثیف است.
-تقارن و نظم
این افراد در هر کاری نیاز به تقارن و چینش به روش خاصی‌دارند. برای مثال از نظر آنان کتاب‌های کتابخانه باید به ترتیب قد چیده شوند و این یک الزام است.
-نشخوار فکری و افکار سرزده
این افراد مدام مهمان ناخوانده فکری دارند و این افکار ناخواسته آنان را مضطرب و نگران می‌کند.
بسیاری از افرادی که به نوعی به اختلال وسواس فکری مبتلا هستند، می‌دانند که افکار و حرکاتشان نرمال و منطقی نیست؛ ولی قادر به ترک آن نیستند. این افراد به هیچ عنوان از افکار و رفتا‌های وسواس‌گونه لذت نمی‌برند، بلکه از نظر روحی مجبور به انجام آن هستند و در صورت توقف، احساس بسیار بد و ناخوشایندی دارند. برخی از این افراد مدام نگرانند که به خودشان یا دیگری آسیب بزنند، برخی دیگر تیک‌های عصبی مانند پلک‌زدن، تنفس نامنظم یا انقباضات عضله‌ای دارند و برخی بدون دلیل نسبت به همسر و اطرافیان خود شکاک هستند و فکر می‌کنند متروک می‌شوند.
برخی از عادات اجباری این افراد عبارتند از:
-تاکید بر انجام کار‌ها به نحو ایده‌آل
-نیاز به شمردن مدام اشیایی مانند پله‌ها
-ترس از لمس دستگیره‌های در، توالت عمومی و دست دادن با افراد
دلیل رفتار‌های وسواس‌گونه چیست؟
دلیل قطعی و علمی ابتلا به OCD مشخص نیست؛ ولی موارد زیر می‌تواند از عوامل تاثیرگذار باشد:
-ابتلای پدر، مادر، خواهر، برادر یا فرزند بیمار به OCD
-تفاوت‌های فیزیکی در بخش خاصی از مغز
-افسردگی، اضطراب و تیک عصبی
-تجربه آسیب روحی بسیار شدید
-سابقه آزار جسمی یا جنسی
-گاهی ممکن است کودکی پس از عفونت استرپتوکوکی به این اختلال مبتلا شود.
نحوه تشخیص وسواس فکری چگونه است؟
پزشک در ابتلا باید با معاینه بدنی و آزمایش خون مطمئن شود که این علائم مربوط به شرایط پزشکی خاصی نباشد. پس از اطمینان از سلامت جسمی، بیمار به طور کامل روانکاوی می‌شود.
درمان وسواس
این بیماری هیچ درمان قطعی ندارد و دارو‌های شیمیایی می‌توانند در مدیریت این حالات موثر باشند. با این حال روش‌هایی وجود دارند که بنا به شرایط بیمار توصیه می‌شوند:
روان‌درمانی
در این حالت پزشک به تغییر الگو‌های تفکر کمک می‌کند و بیمار را در شرایطی قرار می‌دهد که در مواجهه و پاسخ مضطرب شود و سپس افکار وسواس‌گونه را کاهش داده و متوقف کند.
یوگا و مدیتیشن
رویکرد‌های افزایش آرامش مانند یوگا، ماساژ و مدیتیشن در کاهش علائم استرس‌زای ناشی از OCD بسیار موثر هستند.
دارو
دارو‌های مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (selective serotonin reuptake inhibitors) با نام مخفف اس‌اس‌آرآی‌ها در کنترل وسواس بسیار موثر هستند. اثرگذاری این دارو‌ها معمولا ۲ تا ۴ ماه طول می‌کشد. دارو‌های متداول شامل سیتالوپرام، اسکیتالوپرام، فلوکستین، فلووکسامین، سرترالین، پاروکستین هستند.
تحریک عمیق مغز و تحریک مغناطیسی از روش‌های غیر تهاجمی دیگری است که با تحریک بخش خاصی از مغز، علایم را کاهش می‌دهد.
تاثیر پاندمی کرونا بر افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری
شستن مداوم دست، رعایت فاصله اجتماعی، رعایت بهداشت، استفاده از ماسک و خودداری از لمس سطوح مهمترین راهکار‌های مهار ویروس جدید کروناست و تمام افراد نسبتا در حال رعایت آن هستند. شرایط برای افراد مبتلا به اختلال وسواس کاملا متفاوت است؛ اکثر این افراد در این شرایط بسیار مضطرب هستند و تشریفات مهار کرونا را به صورت تشدیدشده انجام می‌دهند. معمولا این افراد تمام مدت در حال شستن دست، ظروف و سطوح هستند و این رفتار در یک چرخه معیوب مدام تکرار می‌شود، بدون اینکه فرد به آرامش برسد. استرس افراطی این افراد یکی از مهمترین دلایل تضعیف سیستم ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به بیماری است. محققان استفاده از خدمات مجازی مشاوره را برای این افراد بسیار موثر می‌دانند.
از طرفی محققان بر این باورند رعایت دقیق اصول بهداشتی در این افراد می‌تواند بیماری را بسیار دور نگه دارد، بنابراین حفظ تعادل در این زمینه بسیار راهگشاست.
به گزارش ایرنا، وسواس یک بیماری روحی است که باعث ایجاد افکار یا احساسات ناخواسته مکرر یا تمایل و اضطرار ذهنی به انجام کاری به صورت مکرر می‌شود. اختلال وسواس فکری در مورد عاداتی مانند جویدن ناخن یا تفکرات منفی نیست، این اختلال ممکن است به این صورت بروز کند که فرد پس از لمس اشیا، تمایل دارد چندین بار دستان خود را بشوید. در این مثال فرد تمایلی به شستن مداوم دست ندارد، بلکه یک عامل ذهنی و احساس ناتوانی باعث می‌شود نتواند این کار را متوقف کند. معمولا زمانی فرد دچار اختلال وسواس شده است که برای انجام این امور تکراری و ناخواسته حداقل روزی یک ساعت وقت می‌گذارد، توان توقف این امور از عهده او خارج است، این امور برای او لذت‌بخش نیست و زندگی اجتماعی، کاری و خانوادگی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اختلال وسواس فکری اشکال گوناگونی دارد؛ ولی معمولا افراد مبتلا در یکی از این چهار دسته قرار می‌گیرند:
-چک‌کردن و بررسی تکراری امور
در این گروه رفتار‌هایی مانند چک‌کردن مداوم اموری مانند قفل‌های در منزل و ماشین، سیستم‌های هشدار، تجهیزات الکترونیکی، اجاق گاز و کلید برق دیده می‌شود. این افراد مدام فکر می‌کنند به بیماری خاصی مانند اسکیزوفرنی مبتلا هستند یا باردارند.
-آلودگی
این افراد نسبت به انواع آلودگی حساسیت دارند و مدام در حال شستشو هستند و فکر می‌کنند خودشان و همه جا همیشه کثیف است.
-تقارن و نظم
این افراد در هر کاری نیاز به تقارن و چینش به روش خاصی‌دارند. برای مثال از نظر آنان کتاب‌های کتابخانه باید به ترتیب قد چیده شوند و این یک الزام است.
-نشخوار فکری و افکار سرزده
این افراد مدام مهمان ناخوانده فکری دارند و این افکار ناخواسته آنان را مضطرب و نگران می‌کند.
بسیاری از افرادی که به نوعی به اختلال وسواس فکری مبتلا هستند، می‌دانند که افکار و حرکاتشان نرمال و منطقی نیست؛ ولی قادر به ترک آن نیستند. این افراد به هیچ عنوان از افکار و رفتا‌های وسواس‌گونه لذت نمی‌برند، بلکه از نظر روحی مجبور به انجام آن هستند و در صورت توقف، احساس بسیار بد و ناخوشایندی دارند. برخی از این افراد مدام نگرانند که به خودشان یا دیگری آسیب بزنند، برخی دیگر تیک‌های عصبی مانند پلک‌زدن، تنفس نامنظم یا انقباضات عضله‌ای دارند و برخی بدون دلیل نسبت به همسر و اطرافیان خود شکاک هستند و فکر می‌کنند متروک می‌شوند.
برخی از عادات اجباری این افراد عبارتند از:
-تاکید بر انجام کار‌ها به نحو ایده‌آل
-نیاز به شمردن مدام اشیایی مانند پله‌ها
-ترس از لمس دستگیره‌های در، توالت عمومی و دست دادن با افراد
دلیل رفتار‌های وسواس‌گونه چیست؟
دلیل قطعی و علمی ابتلا به OCD مشخص نیست؛ ولی موارد زیر می‌تواند از عوامل تاثیرگذار باشد:
-ابتلای پدر، مادر، خواهر، برادر یا فرزند بیمار به OCD
-تفاوت‌های فیزیکی در بخش خاصی از مغز
-افسردگی، اضطراب و تیک عصبی
-تجربه آسیب روحی بسیار شدید
-سابقه آزار جسمی یا جنسی
-گاهی ممکن است کودکی پس از عفونت استرپتوکوکی به این اختلال مبتلا شود.
نحوه تشخیص وسواس فکری چگونه است؟
پزشک در ابتلا باید با معاینه بدنی و آزمایش خون مطمئن شود که این علائم مربوط به شرایط پزشکی خاصی نباشد. پس از اطمینان از سلامت جسمی، بیمار به طور کامل روانکاوی می‌شود.
درمان وسواس
این بیماری هیچ درمان قطعی ندارد و دارو‌های شیمیایی می‌توانند در مدیریت این حالات موثر باشند. با این حال روش‌هایی وجود دارند که بنا به شرایط بیمار توصیه می‌شوند:
روان‌درمانی
در این حالت پزشک به تغییر الگو‌های تفکر کمک می‌کند و بیمار را در شرایطی قرار می‌دهد که در مواجهه و پاسخ مضطرب شود و سپس افکار وسواس‌گونه را کاهش داده و متوقف کند.
یوگا و مدیتیشن
رویکرد‌های افزایش آرامش مانند یوگا، ماساژ و مدیتیشن در کاهش علائم استرس‌زای ناشی از OCD بسیار موثر هستند.
دارو
دارو‌های مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (selective serotonin reuptake inhibitors) با نام مخفف اس‌اس‌آرآی‌ها در کنترل وسواس بسیار موثر هستند. اثرگذاری این دارو‌ها معمولا ۲ تا ۴ ماه طول می‌کشد. دارو‌های متداول شامل سیتالوپرام، اسکیتالوپرام، فلوکستین، فلووکسامین، سرترالین، پاروکستین هستند.
تحریک عمیق مغز و تحریک مغناطیسی از روش‌های غیر تهاجمی دیگری است که با تحریک بخش خاصی از مغز، علایم را کاهش می‌دهد.
تاثیر پاندمی کرونا بر افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری
شستن مداوم دست، رعایت فاصله اجتماعی، رعایت بهداشت، استفاده از ماسک و خودداری از لمس سطوح مهمترین راهکار‌های مهار ویروس جدید کروناست و تمام افراد نسبتا در حال رعایت آن هستند. شرایط برای افراد مبتلا به اختلال وسواس کاملا متفاوت است؛ اکثر این افراد در این شرایط بسیار مضطرب هستند و تشریفات مهار کرونا را به صورت تشدیدشده انجام می‌دهند. معمولا این افراد تمام مدت در حال شستن دست، ظروف و سطوح هستند و این رفتار در یک چرخه معیوب مدام تکرار می‌شود، بدون اینکه فرد به آرامش برسد. استرس افراطی این افراد یکی از مهمترین دلایل تضعیف سیستم ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به بیماری است. محققان استفاده از خدمات مجازی مشاوره را برای این افراد بسیار موثر می‌دانند.
از طرفی محققان بر این باورند رعایت دقیق اصول بهداشتی در این افراد می‌تواند بیماری را بسیار دور نگه دارد، بنابراین حفظ تعادل در این زمینه بسیار راهگشاست.
