مناطق مرزی روسیه و اوکراین در طول چند روز گذشته شاهد تنش فزاینده و افزایش حضور نظامی دو کشور بویژه روس ها بوده است. دلایل تنش های اخیر چیست؟ آیا احتمال درگیری مستقیم بین روسیه و اوکراین وجود دارد؟ آیا ممکن است آمریکا به شکل مستقیم وارد این بحران شود؟ آیا پیش بینی می شود دوباره بخشی از خاک اوکراین جدا شده و به روسیه محلق شود؟ اینها سوال هایی بودند که در گفت وگو با شعیب بهمن کارشناس مسایل روابط بین الملل و پژوهشگر حوزه اوراسیا مطرح کرده‌ایم.
بهمن به تسنیم گفت: این تحولات، یعنی افزایش تنش روسیه و اوکراین بعد از روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا تاحد زیادی قابل پیش بینی بود. به دلیل اینکه دو مسئله مهم رخ داد؛ اول اینکه ترامپ با آن سیاست های خاص خود درباره روسیه و همچنین اروپا کنار رفت. می دانید که دونالد ترامپ تمایلی برای تشدید تنش ها و درگیری ها بین اروپا و روسیه نداشت و اساسا از چنین روندی حمایت نمی کرد. دومین اتفاق مهم این است که از گذشته بایدن و خانواده او بویژه پسرش دارای ارتباطات گسترده با اوکراینی ها بودند. روابط گسترده اقتصادی بین آنها مطرح بود، کمااینکه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا ترامپ بارها به این مسئله به عنوان نقاط ضعف بایدن اشاره کرد. با توجه به این روابط دیرینه قابل پیش بینی بود که روی کار آمدن بایدن موجب تغییر و تحولاتی در وضعیت اوکراین شود. در نتیجه با تغییر سیاست آمریکا قاعدتا باید منتظر افزایش تنش و درگیری ها بین آمریکا و روسیه باشیم که یکی از نمودها و مصادیق آن می تواند در اروپا باشد. علاوه بر این روابط شخصی و منافعی که بایدن و خانواده اش در اوکراین داشتند مسئله مهمی در این خصوص محسوب می شود.
این کارشناس مسایل روسیه معتقد است: احتمال اینکه آمریکایی ها به صورت مستقیم ورود کنند بسیار کم است و می شود گفت نزدیک به صفر است، چرا که ورود مستقیم آمریکا می تواند به یک درگیری تمام عیار و گسترده با روسیه در همه جنبه ها و ابعاد منجر شود. اما می توان گفت حمایت لجستیک، پشتیبانی، اطلاعاتی و تبلیغاتی خود را از اوکراین علیه روسیه افزایش دهند. افزایش حمایت آمریکا از اوکراین بحثی است که در آن هیچ شکی وجود ندارد. ضمن اینکه آمریکایی ها سعی می کنند کشورهای اروپایی را به نوعی مجاب کنند تا در این درگیری ایفای نقش کنند. هرچند که بعید است که اروپایی هم بخواهند وارد درگیری با روسیه شوند.
بهمن در پاسخ به این سوال که چقدر احتمال درگیری در این منطقه وجود دارد، اظهار داشت: در مرحله اول به نظر می رسد این درگیری به شکل مستقیم بین روسیه و اوکراین نباشد بلکه به احتمال زیاد بین اوکراین و نیروهای نیابتی روسیه یا همان روس تبارها در مناطق شرقی و جنوبی اوکراین درگیری رخ دهد، البته اگر قرار باشد درگیری اتفاق بیفتد. اگر موازنه در این میدان نبرد یعنی بین روس تبارها و دولت مرکزی اوکراین بخواهد تغییر جدی پیدا کند در آن صورت احتمال اینکه روس ها بخواهند به شکل جدی تر وارد میدان شوند، وجود دارد. کمااینکه این اتفاق در گذشته هم رخ داده است. بنابرین در حال حاضر می توان گفت که اولین احتمال درگیری بین این نیروها هست نه بین روسیه و اوکراین.
وی همچنین معتقد است: کشورها و یا بازیگرانی می توانند با دیپلماسی جلوی تشدید تنش را بگیرند که به نوعی خودشان دخیل هستند ودر عین حال متضرر هم می شوند که می توان به کشورهای اروپایی یا خود اتحادیه اروپا اشاره کرد. به دلیل اینکه آمریکایی ها به خاطر فاصله زیاد جغرافیایی با محل درگیری عملا فشار زیادی احساس نمی کنند بلکه این کشورهای اروپایی هستند که اگر یک موج جدید جنگ راه بیفتد، متحمل بیشترین خسارت و ضرر خواهند شد بنابرین کشورهای اروپایی می توانند به عنوان میانجی عمل کنند کمااینکه در گذشته بودند. ولی به نظر می رسد اورپایی ها می خواهند دوباره در دام آمریکایی ها بیفتند، همانطور که در سال 2014 به واسطه سیاست های آمریکا، کشورهای اروپایی خود را در بحران اوکراین درگیر کردند و بعد آمریکایی ها از این درگیری عقب کشیدند و اروپایی ها خود را تنها حس کردند. احتمال تکرار این سناریو برای کشورهای اروپایی وجود دارد. کشورهای اروپایی باید مراقب باشند وارد این بازی آمریکا نشوند و تصور نکنند این بار آمریکایی ها تمام قد از آنها حمایت خواهد کرد، چرا که آمریکایی ها به اقتضای منافع خودشان عمل می‌کنند و ممکن است در یک بزنگاه حمایت خودشان از اوکراین یا حتی از کشورهای اروپایی کاهش بدهند. بنابرین اگر اروپایی ها به شکل بازیگر مستقل عمل کنند قاعدتا می توانند به عنوان میانجی وارد شوند، ولی اگر بخواهند خودشان را ذیل سیاست های آمریکا تعریف کنند نخواهند توانست به عنوان میانجی ایفای نقش کنند.
این کارشناس مسایل روسیه در پاسخ به این سوال که آیا پیش بینی می شود بار دیگر بخشی از خاک اوکراین جدا شود، همانند اتفاقی که در سال 2014 افتاد؟ گفت: از سال 2014 تا به حال به جز شبه جزیره کریمه که به شکل کامل به خاک روسیه منضم شد، سایر مناطقی که در شرق و جنوب اوکراین قرار دارند و به اسم دونباس معروف هستند عملا به شکل خودمختار اداره می شوند و دولت مرکزی اوکراین هیچ تسلطی بر این مناطق ندارد. بنابرین محتمل ترین سناریو این هست که این مناطق به همین شکل باقی بمانند، ولی اگر کار به جاهای باریک تر بکشد و جنگ ابعاد گسترده تری پیدا کند در آن صورت احتمال اینکه اتفاقی که در شبه جزیره کریمه افتاد در این منطقه هم بیفتد، وجود دارد. یعنی این احتمال وجود دارد که مردم منطقه خواهان برگزاری همه پرسی و استفاده از حق تعیین سرنوشت شوند، اگر چه با مخالفت اوکراین، کشورهای اروپایی و آمریکا مواجه خواهند شد. ولی اگر این امر اتفاق بیفتد می توان گفت دوباره سناریو کریمه تکرار خواهد شد. یعنی همانطوری که نه اوکراین، نه اروپا و نه آمریکا در زمان الحاق خاک اوکراین به روسیه هیچ کاری نتوانستند بکنند دربرابر این منطقه هم نمی توانند هیچ اقدام موثری انجام دهند. بنابرین شاید بتوان گفت که این ملاحظه را بیش از هرکسی خود اوکراینی ها در نظر دارند، اما به دلیل اینکه آنها هم به نوعی تحت تاثیر سیاست های آمریکا قرار گرفته اند شاید در مقطع فعلی زیاد به این مسئله توجه نکنند. اما در چشم‌انداز بلندمدت این ضعف و مشکل عمده برای اوکراینی ها وجود دارد که اگر این مناطق هم به هر شکلی به روسیه بپیوندند کاری از دست دولت مرکزی ساخته نیست و اساسا اروپایی ها و آمریکایی ها هم نمی توانند کاری انجام دهند.
