انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم ۲۸ خرداد ماه برگزار و یک روز بعد نتیجه آن اعلام شد که بر اساس آن حجت الاسلام رئیسی رئیس جمهور منتخب سیزدهم ملت شد. یکی از مهم‌ترین مسائلی که در یکی دو دهه اخیر فراروی رئیس جمهور در کشور ما قرار گرفته است برجام و فرجامش بود.
برنامه جامع اقدام مشترک به اختصار برجام که توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین و در غرب توافق هسته‌ای ایران یا توافق ایران نیز نام گذاری می‌شود، در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در روز سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، انگلیس و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) بسته شد. مذاکرات رسمی برای طرح جامع اقدام مشترک دربارهٔ برنامه اتمی ایران با پذیرفتن توافق موقت ژنو بر روی برنامه هسته‌ای ایران در نوامبر ۲۰۱۳ آغاز شد و به مدت ۲۰ ماه کشور‌ها درگیر مذاکره بودند که در آوریل ۲۰۱۵ تفاهم هسته‌ای لوزان شکل گرفت.
بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی خواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، تعداد سانتریفیوژ‌ها را حدود دو سوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد. در نتیجه این توافقنامه که تاییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون آمد.
این دور از مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ از ظهر روز شنبه ۲۷ ژوئن ۲۰۱۵، در هتل کوبورگ در شهر وین اتریش با حضور جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا و محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران و هیئت‌های کارشناسی دو طرف آغاز شد. ضرب‌الاجل تعیین‌شده زمان این مذاکرات، روز سی‌ام ژوئن تعیین شده بود که سه بار به ترتیب تا سوم، دهم و سیزدهم ژوئیه تمدید شد. در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا رسما از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام کرد.
رویکرد دولت سیزدهم به برجام
سید ابراهیم رئیسی هشتمین رئیس جمهور کشورمان در اولین نشست خبری خود با رسانه‌ها در پاسخ به سوالی درباره اینکه برجام چه اهمیتی برای شما دارد و چه پیامی به آمریکایی‌ها دارید؟ گفت:کشور‌های اروپایی و آمریکا نگاه کنند ببینید درباره برجام چگونه اقدام کردند. آمریکا، برجام را نقض کرد و اروپایی‌ها به تعهداتشان عمل نکردند.
وی ادامه داد: آمریکا بر اساس برجام موظف به لغو همه تحریم‌ها بود، اما این کار را نکرد، به آمریکایی‌ها می‌گویم به تعهدات خود برگردید و به تعهدات خودتان عمل کنید. اروپایی‌ها هم تحت تاثیر فشار‌های آمریکا قرار نگیرند و به تعهدات خودشان عمل کنند. مطالبه ملت ایران این است که آمریکا و اروپایی‌ها به تعهدات خود عمل کنند و دولت مردمی حق مردم را دنبال خواهد کرد. تیم مذاکره کننده هسته‌ای کار را دنبال می‌کنند، گزارشات را به ما دادند، تیم سیاست خارجی من درحال بررسی گزارش‌های مذاکره کنندگان است.
رئیسی ادامه داد: در مورد تحریم‌ها هم آمریکا موظف است که تمامی تحریم‌های ظالمانه را رفع کند و آنچه بار‌ها در این دولت تاکید شده و در دولت ما هم تاکید می‌شود رفع تحریم‌ها و راستی آزمایی است. سوال است که چرا علیرغم اینکه دولت و ملت ایران به تعهدات خود عمل کردند آن‌ها کوتاهی می‌کنند. آمریکا باید پاسخ بدهد که چرا نسبت به تعهداتش کوتاهی می‌کند، اروپا پاسخ دهد چرا همگامی و همراهی با آمریکا را پیشه کرده است. باید به تعهدت خود عمل کنند و در این زمینه که مطالبه ملت ایران است مجدانه دنبال خواهیم کرد.
رئیس جمهور هشتم کشورمان معتقد است در بُعد سیاست خارجی دنیا باید بداند وضعیت با این حضور حماسه‌ساز مردم تغییر کرده و وضعیت جدید پیش روی دنیا است. باید در سیاست خارجی بدانند تا امروز فشار حداکثری بر مردم ما کارساز نشده و باید تجدیدنظر کنند. ملت ما نشان داده مقاومت و ایستادگی دارد و باید بدانند سیاست خارجی دولت ما از برجام شروع نمی‌شود و در برجام هم محدود نخواهد شد. ما تعامل را با همه دنیا به عنوان اصل تعاملی گسترده و متوازن در سیاست خارجی دنبال خواهیم کرد.
وی با بیان اینکه در مذاکرات نیز هر مذاکره‌ای که منافع ملی در آن تضمین شود، مورد حمایت خواهد بود ادامه داد:، اما ما وضعیت اقتصادی و شرایط مردم را به این مذاکرات گره نخواهیم زد و اجازه نخواهیم داد که مذاکره برای مذاکره باشد. اجازه نخواهیم داد که مذاکرات فرسایشی شکل بگیرد، بلکه باید هر نشستی با نتیجه همراه باشد. نتیجه محوری موضوع ماست و باید آورده‌ای برای ملت بزرگ ایران داشته باشد. در راستای آورده برای ملت ایران و رفع محدودیت‌ها، تحریم‌ها و راستی‌آزمایی مسئله را دنبال خواهیم کرد.
وی گفت: آمریکا براساس برجام موظف به لغو همه تحریم‌ها بود، اما اینکار را نکرد، به آمریکایی‌ها می‌گویم به تعهدات خود برگردید و به تعهدات خودتان عمل کنید. اروپایی‌ها هم تحت تاثیر فشار‌های آمریکا قرار نگیرند و به تعهدات خودشان عمل کنند. مطالبه ملت ایران این است که آمریکا و اروپایی‌ها به تعهدات خود عمل کنند و دولت مردمی حق مردم را دنبال خواهد کرد.
برجام موازنه قدرت ملی را کاهش داد
ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران درباره رویکرد دولت سیزدهم در قبال برجام گفته است: مذاکره مجدد اجتناب‌ناپذیر است، ولی بهتر است در حوزه‌های دیگر وارد مذاکره نشویم. مشکل عمده سیاست و جامعه ما، سیاست خارجی و روابط فردی‌مان این است که خیلی صورت‌مسئله را درک نمی‌کنیم و اگر صورت‌مسئله را درک کنیم مطمئنا جامعه افراد و عقلانیت جمعی دارد که بتواند راه‌حل پیدا کند. مسئله برجام بخشی از رفتار سیاسی ایران و نظام بین‌الملل است. مشکل اول ما این است که تحلیلمان نسبت به سیاست بین‌الملل بر اساس قالب‌های منشوری ملل متحد است؛ یعنی مطابق نگاه ساختاری سیاست بین‌الملل که معطوف به امنیت‌سازی است، نیست.
متقی در ادامه بیان کرد: در نتیجه احساس می‌کنیم ساختار، منفعل یا بی‌تفاوت است و احساس بعدی‌مان این است که بازی‌ای که می‌کنیم برد-برد است. دیپلماسی یکی از ابزار‌های اصلی سیاست خارجی است، اما موضوع اصلی سیاست خارجی مسئله منافع ملی است، آن‌هم در ساختار نظام بین‌الملل که ماهیت تهاجمی دارد. برجام موازنه قدرت ملی ما را کاهش داد و، چون آمریکا بازی‌اش سیاست موازنه قدرت است و ما امروز قدرتمان کاهش پیدا کرده پس آمریکایی‌ها فشار بیشتری را وارد می‌کنند.
ایران ۱۴۰۰؛ با برجام یا بدون برجام
زمانی که برجام امضا شد، همه متفق القول بودند که موفقیت برجام می تواند زمینه ای برای توافقات بعدی ایجاد کند و در واقع هدف امضا کنندگان برجام این بود که با اجرای آن زمینه بی اطمینانی میان ایران و آمریکا را از بین ببرد، امری که با ورود ترامپ به کاخ سفید دو برابر شد. با مروری بر تاریخ آنچه بر ایران پسا برجام از سال ۱۳۹۴ گذشت و لیست کردن نقاط قوت و ضعف آن کفه سنگینی به سمت ضعف‌ها می‌رود. ضعف‌هایی که در ابتدا بسیار کوچک نمایی برای آن‌ها صورت گرفت و از برجام در کشور غول چراغ جادو ساخته شد، اما با خروج آمریکا از آن در صورتی که ایران به تمام تعهدات خود پایبند مانده بود اوج سیاست‌های آمریکایی دشمن شماره یک ایران در برابر چشم جهانیان قرار گرفت.
بر کسی پوشیده نیست که گره اصلی امروز بحث تولید تسلیحات هسته ای توسط ایران نیست، چون همه امضا کنندگان برجام صد درصد مطمئن هستند که ایران توانمندی تولید تسلیحات هسته ای و فناوری آن را در اختیار دارد اما خودش نمی خواهد تسلیحات هسته ای تولید کند و می خواهد برنامه هسته ای اش برنامه صلح آمیز بماند.
سیاست کلی کشور در شرایط فعلی نیز این است که آمریکا باید همه تحریم‌ها را لغو کند، بعد ایران راستی‌آزمایی خواهد کرد و در صورت لغو واقعی تحریم‌ها، بدون هیچ مشکلی به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت و در صورتی که برخی می‌گویند نباید فرصت‌سوزی کرد از طرفی هم اما نباید با این کشور رابطه‌ای بر مبنای عجله و دستپاچگی بنا کرد که سال‌ها بعد نتوان عهده دار آن شد.
