دکتر فریبرز درتاج با بیان اینکه متخصصان مراقبتهای بهداشتی به دلیل ماهیت شغل خود، به طور منحصر به فردی همیشه آسیب پذیرتر از کارکنان سایر مشاغل بوده اند، همزمان با روز جهانی پسشگیری از خودکشی اظهار کرد: این افراد در برابر بسیاری از رویدادهای استرس زا قرار دارند که می تواند در آنان منجر به بروز اختلالات روانشناختی جدی و شایع مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات استرس پس از سانحه (PTSD) و میل به خودکشی شود. این اختلالات در میان کارکنان مراقبت های بهداشتی متأسفانه پدیده جدیدی نیست اما همه گیریِ کرونا و بالطبع تقاضا و فشار اعمال شده بر این افراد، نرخ ابتلا به این اختلالات را افزایش داده است که جای نگرانی دارد.
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در طول همه گیری کووید ۱۹ افزایش قابل توجهی در میزان خودکشی، به ویژه در جامعه مراقبت های بهداشتی به وجود آمده است و مطالعات اخیر در چین، ایتالیا و کانادا در مورد افرادی که با بیماران مبتلا به کرونا کار می‌کنند؛ نشان از افزایش میزان افسردگی، بیخوابی، اضطراب و PTSD می دهد که تمامیِ آنها می تواند بر سلامت روانی افراد تأثیر منفی گذاشته و احتمالاً به بحران خودکشی کمک کند.
شیوع اضطراب، افسردگی و استرس همزمان با پاندمی کووید ۱۹ در بین کارکنان مراقبت های بهداشتی
رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران با اشاره به یک بررسی سیستماتیک در سالِ ۲۰۲۰ از تمامی مطالعاتِ چاپ شده به زبان انگلیسی در پایگاههای PubMed, EMBASE, Scopus, and Web of Science (WoS) که میزان شیوع مشکلات روانی در کارکنان مراقبت های بهداشتی را از دسامبر ۲۰۱۹ تا ۱۲ آوریل ۲۰۲۰ بررسی کرده است، یادآور شد: این بررسی ها نشان می دهد در بین کارکنان مراقبت های بهداشتی شیوع اضطراب ۲۴.۱ تا ۶۷.۵ درصد، افسردگی ۱۲.۱ تا ۵۵.۹ درصد و استرس ۲۹.۸ تا ۶۲.۹ درصد است و بالاترین میزان فشار روانی مشخص شده در این مرور سیستماتیک در بین پرستاران، کارکنان مراقبت های بهداشتی در خط مقدم، کادر پزشکی جوان تر و کادر درمان در مناطق با میزان بیشتر عفونت بوده است. روی هم رفته، این یافته ها نشان می‌دهد که روند خودکشی در میان پرستاران بیشتر از جمعیت عمومی است و به طور بالقوه در همه گیری جهانیِ کووید۱۹ در حال افزایش است.
وی معتقد است که پرستاران بسیار در معرض استرس ناشی از بیماری کرونا هستند و به احتمال زیاد بیشتر از سایر اقشار جامعه مشکلات و علائم روانشناختی را نشان خواهند داد و پرستارانی که در معرض بیماران مبتلا به کرونا قرار دارند، ممکن است علائم جسمانی، اضطراب، افسردگی و افکار خودکشیِ بیشتری را تجربه کنند.
افکار خودکشی در میان پرستاران ایرانی
این استاد روانشناسی در ادامه با اشاره به پژوهشی در ایران که میزان شیوع افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی در پرستاران بیمارستانهای ملایر در زمان شیوع کووید ۱۹ را بررسی کرده است، خاطر نشان کرد: این پژوهش نشان داد ۱۵.۳۸ درصد پرستاران از افسردگی متوسط تا شدید و ۴۶.۴۷ درصد از اضطراب متوسط تا شدید برخوردار بودند. همچنین ۲۷.۵۶ درصد دارای افکار خودکشی بوده و ۹.۹۴ درصد آمادگی برای خودکشی داشتند.
افزایش افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی در بین پرستاران
درتاج ادامه داد: علاوه بر این در ایران، یافته های تحقیق «آریانپور» در بین ۲۴۷ پرستار شهر ملایر، قبل از شیوع کووید ۱۹ نشان داد، میزان افسردگی خفیف تا متوسط در پرستاران ۱۷.۸۳ درصد بوده است که با مقایسه میزان شیوع افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی بر اساسِ پژوهش های قبلی و جدید می توان گفت که میزان شیوع این مشکلات در دوره کووید ۱۹ در پرستاران ایرانی افزایش یافته است. بنابراین می توان علت آن را به استرس های ناشی از ویروس کرونا نسبت داد. پرستاران در دوره کووید ۱۹ بیشتر از قبل با مرگ و میر بیماران و حتی پرسنل بیمارستانی روبه رو هستند و این مسئله می تواند میزان افسردگی و افکار خودکشی را در آنان بیشتر کند؛ زیرا علائم استرس مرتبط با حوادث استرس زا، با افسردگی و افکار خودکشی ارتباط مستقیم دارد.
به گفته این روانشناس، یافته های گذشته در ماه ژوئن ۲۰۲۰ از «سان و همکاران» در دانشکده پرستاری شهر «لویانگ» چین در رابطه با افکار خودکشی در میان پرستاران در دوره کووید ۱۹، میزان این افکار را در حدود ۲ درصد گزارش کرده است که در مقایسه با پژوهش های قبلِ از شیوع کووید ۱۹، افزایش داشته است.
پرستاران مجرد و پرستاران دارای مدرک کارشناسی، بیشتر در معرض افکار خودکشی هستند
عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور همچنین این را هم گفت که مؤلفه های جمعیت شناختی نظیر جنسیت، تحصیلات، وضعیت تأهل، بخش فعالیت شغلی و ... می تواند در میزان این آسیب پذیری پرستاران نقش مهمی ایفا کنند.
وی تصریح کرد: نتایج پژوهش هایی که تاکنون در این زمینه انجام شده نشان داده، پرستاران زن بیشتر از مردان اضطراب و افسردگی داشتند، ولی افکار خودکشی بین دو جنس تفاوت معنی داری نداشته است. در تبیین میزان بالایِ اضطراب و افسردگی در پرستاران زن می توان گفت که این تفاوت ممکن است ناشی از آسیب پذیری بیشتر زنان نسبت به مردان از لحاظ روانشناختی در مقابل استرس باشد. بنابراین میزان اضطرابِ بیشتری را در دوران کرونا تجربه می کنند.
درتاج ادامه داد: همچنین یافته ها نشان می دهد به احتمال زیاد زنان بیشتر از مردان نسبت به استرس ناشی از کووید ۱۹ علائم افسردگی را نشان می دهند. از سوی دیگر پرستاران دارای مدرک کارشناسی در مقایسه با پرستاران دارای مدرک ارشد و بالاتر افسردگی و افکار خودکشی بیشتری داشته اند که حاکی از ارتباط بین وضعیت تحصیلی پرستاران با افسردگی آنان است. شاید این نتیجه به دلیل میزان درآمد و حقوق بیشتر پرستاران دارای مدرک بالاتر باشد. علاوه بر این، به احتمال زیاد سطح اطلاعات بالاتر به افراد امکان تجزیه و تحلیل مناسب موقعیت استرس زا را می دهد و همین امر در کاهش میزان افسردگی و افکار خودکشی در آنان نقش دارد.
به گفته وی اضطراب و افکار خودکشی پرستاران مجرد بیشتر از پرستاران متأهل بوده است و در نهایت یافته ها نشان داد میانگین اضطراب پرستاران بخش اورژانس و بخش CCU و ICU بیشتر از گروه فوریت های پزشکی بوده است. در پژوهش های قبلی نیز نشان داده شده است، پرستاران بخشهای CCU، ICU و اورژانس، استرس شغلی بیشتری را تجربه می‌کنند و میزان شیوع اختلالات روانی در آنان بیشتر از پرستاران سایر بخشها است. با توجه به دوره کووید ۱۹ و سروکار داشتن بیشتر پرستاران بخشهای CCU، ICU و اورژانس با بیماران کووید ۱۹ به طور مستقیم، نسبت به پرستاران بخشهای دیگر، میزان شیوع بالای اضطراب در آنان قابل توجیه است.
نمونه‌هایی از خودکشی پرستاران پس از پاندمی کووید ۱۹
رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران با بیان اینکه برخی کشورها گزارشی از کادر درمان خود که دست به خودکشی زده‌اند را منتشر کرده و مقاله ای در رابطه با ۶ مورد اول خودکشی کادر درمان پس از پاندمی کووید ۱۹ به چاپ رسیده است، ادامه داد: اولین مورد (۲۵ مارس ۲۰۲۰) یک پرستار ۲۲ ساله مرکز مراقبت های ویژه در انگلستان بود که بعد از اقدام به خودکشی نجات یافت. مورد دوم (۲۶ مارس ۲۰۲۰) یک پرستار ۳۴ ساله در ایتالیا بود. مورد سوم نیز (۳۱ مارس ۲۰۲۰) در ایتالیا بود، یک پرستار ۴۹ ساله داوطلب شده بود تا در بخش جدید کووید ۱۹ در بیمارستان «Jesolo» کار کند، بعد از بروز تب، آزمایش کرونا را انجام داد که قبل از اعلام نتیجه آزمایش به دلیل ترس از عفونت ویروس کرونا، خود را به رودخانه پرت کرد. با این حال، مقامات نتیجه آزمایش او را فاش نکردند. چهارمین مورد در ایالات متحده بود که گزارش آن از گاردین نیوز (۲۰ می ۲۰۲۰) تهیه شده است. مرد پرستار ۳۲ ساله، به دلیل مصرف بیش از حد دارو جان خود را از دست داد. او نگران جیره بندی ماسک های N۹۵ و کمبود تجهیزات بود و داوطلب کار در واحد ویروس کرونا «JFK» شده بود، زیرا احساس می کرد در خط مقدم مورد نیاز است اما به طور فزاینده ای از آن شرایط، آسیب دید. او برای کاهش رنج ناشی از انزوا، به مواد افیونی اعتیاد پیدا کرده بود و تنها با جلسات پشتیبانی مجازی حمایت می شد.
وی ادامه داد: پنجمین مورد، در هند (۲ ژوئن ۲۰۲۰) بود. پزشک جوانی خود را در اتاق حلق آویز کرد و سه روز بعد درگذشت. وی پس از آزمایش مثبت کرونای خود دست به خودکشی زد و ششمین مورد، در مکزیک (۴ ژوئن ۲۰۲۰) بود. یک پرستار جوان پس از یک هفته قرنطینه به همراه چهار نفر از همکاران خود، دست به خودکشی زد. این به دنبال شکایت وی در مورد کمبود تجهیزات حفاظتی شخصی و سایر تجهیزات پزشکی بود و آزمایش وی برای کووید ۱۹ نیز مثبت بود. رئیس اتحادیه کارآموزان پزشکی فرانسه نیز در مصاحبه ای گفته بود کارآموزان پزشکی در بیمارستانها پس از دو سال کار بی وقفه و بدون استراحت در ساعت های طولانی در خط مقدمِ مبارزه با کووید ۱۹، در آستانه فروپاشی قرار گرفته اند؛ تا حدی که برخی از آنان دست به خودکشی زده و از آغاز سال ۲۰۲۱، پنج کارآموز پزشکی خودکشی کرده‌اند که این رقم معادل یک مورد در هر ۱۸ روز است.
دلایل افزایش خطر خودکشی کادر درمان نسبت به مشاغل دیگر
درتاج با بیان اینکه کادر درمان می دانند که در معرض خطر بالای انتقال ویروس به دیگران هستند و ممکن است آن را به عزیزان خود نیز منتقل کنند، تصریح کرد: استرس روانیِ احتمال سرایت به دلیل ناکافی بودن وسایل حفاظتی شخصی، برای این افراد بدون شک بسیار شدید و پیچیده است، بنابراین آنها را در موقعیت های آسیب پذیری بالا قرار می‌دهد. علاوه بر این؛ ساعتها کار مداوم، طولانی و بدون محدودیت، تماس مستقیم با بیماران مبتلا به کرونا، نظاره گر بودن مرگ و میر بیماران و همکاران بیش از حد معمول در مدت زمان کوتاه، غیر قابل پیش بینی بودن اوضاع و عدم اطمینان از زمان کنترل این بیماری، انزوای اجتماعی و ...همه و همه، در کنار هم، تأثیر منفی بر سلامت روانِ کادر درمان دارد که حمایت جدی و اقدام فوری می طلبد.
رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران افزود: بار ناشی از این عوامل منجر به پیامدهایِ ویرانگرِ بسیار فراتر از آمار مربوط به بیماری خواهد شد چون ممکن است در نهایت منجر به افزایش افسردگی و خودکشی در این افراد شود. تحقیقات اولیه در مورد اثرات فیزیولوژیکی نامطلوب کرونا بر کارکنان مراقبت های بهداشتی، غربالگری منظم سلامت روان را برای ارزیابی استرس، افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی توصیه می‌کند. بسیار مهم است که کسانی که در خط مقدم کار می‌کنند نه تنها از منابع سلامت روانی برخوردار باشند، بلکه در جستجوی علائم هشدار دهنده در همکاران خود نیز هوشیار باشند.
وی در پایان سخنان خود تاکید کرد: با توجه به شعار امسالِ روز جهانی پیشگیری از خودکشی یعنی «با عمل، اُمید بسازیم- Creating Hope Through Action»، اکنون بیش از هر زمان دیگری نیاز است که دست به عمل بزینم و با به اشتراک گذاشتن تجارب خود اقدامی برای افزایش اُمید انجام دهیم و چراغی در زندگی افرادی که در رنج هستند روشن کنیم.
