چرا اوکراین برای روسیه مهم است؟

رامین فخاری، کارشناسی علوم سیاسی و کارشناسی ارشد مطالعات خاورمیانه علامه طباطبایی: در روز‌های گذشته نگرانی‌ها از وقوع یک منازعه با تجمع بیش از ۱۰۰ هزار سرباز روسی در امتداد مرز با اوکراین تقویت شده است. نگرانی روسیه از بابت این مسئله است که اوکراین نباید هرگز به ناتو پیوندد. چرا اوکراین تا این اندازه برای مسکو حائز اهمیت است؟

دلیل اینکه اوکراین برای روسیه اهمیت دارد این است که این یک منطقه امنیتی است و پیوستن اوکراین به ناتو می‌تواند یک تهدید را برای روسیه در مرزهایش به وجود آورد، زیرا با پیوستن اوکراین به ناتو میزبان موشک‌ها و نیرو‌های ناتو خواهد شد.

قلمرو اوکراین از سال ۱۸۱۲ به عنوان یک منطقه امنیتی برای روسیه بوده است. اوکراین که در امتداد مرز غربی روسیه قرار دارد. در طول جنگ جهانی دوم سرزمین اوکراین در تحولات این جنگ و شکسته آلمان موثر بوده است، زیرا آلمانی‌ها مجبور بودند بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر را از اوکراین عبور کنند تا به مسکو برسند. اگر اوکراین در دست ناتو باشد این فاصله به ۴۰۰ کیلومتر کاهش پیدا می‌کند. اوکراین بخشی از چیزی بوده که روسیه را از دست ناپلئون نجات داده است.

روسیه به شدت مخالف این مسئله است که اوکراین بخشی از ناتو باشد و این درخواست‌های امنیتی را برای ایالات متحده آمریکا فرستاده است. فهرست خواسته‌های روسیه توقف هرگونه رزمایش نظامی ناتو در نزدیکی مرز‌های روسیه و همچنین خروج ناتو از اروپای شرقی را شامل می‌شود. همچنین روسیه به دنبال تضمین‌های حقوقی است که سیستم‌های تسلیحاتی در مجاورت خاک روسیه مستقر نشوند. یک سوم جمعیت اوکراین که عمدتاً در مناطق شرقی این کشور در مرز با روسیه حضور دارند به زبان روسی تکلم می‌کنند. همچنین بخش دیگری از کلونی‌های ساکن در بخش غربی و شمالی این کشور نیز به طور گسترده به زبان روسی صحبت می‌کنند.

مورد بعدی این است که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را به عنوان بزرگترین فاتحه ژئوپلیتیک قرن توصیف کرده است. روسیه از جدا شدن جمهوری‌های سابق از مسکو خوشحال نیست. این کشور‌ها دارای میلیون‌ها نفر از مردم روس زبان هستند که در اوکراین، لیتوانی و قزاقستان تحت کنترل دولت‌های غیر روسی قرار دارند. همچنین پوتین به دنبال احیای عظمت سابق اتحاد جماهیر شوروی است برای همین طبیعی است که در راستای تلاش‌های روسیه برای احیای عظمت سابق این کشور توجه ویژه‌ای به همسایگان خود داشته باشد و سعی کند که در این کشور‌ها نفوذ بکند.

حرکت اوکراین به سمت بلوک غرب باعث شده که نظام روسیه احساس کند که به هویت ملی و تاریخی این کشور خیانت شده است. اوکراین به طور فزاینده‌ای به یک کشور هوادار غرب تبدیل شده که این مسئله خشم روسیه را برانگیخته است.

روسیه شبه جزیره کریمه را در سال ۲۰۱۴ به عنوان یک منطقه استراتژیک در دریای سیاه به خاک خود ضمیمه کرد و از اواخر سال ۲۰۱۳ از جدایی‌طلبان روسی در اوکراین حمایت کرده است. در شرق اوکراین نیز این روسیه است که دیگر جنگ‌های چریکی طراحی شده علیه کیف و تامین سلاح و مشاوره نظامی عناصر هوادار روسیه را تقویت کرده است.

روسیه پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی کشور‌های بالتیک را از دست داده است. همچنین نفوذ روسیه در سراسر شرق اروپا نسبت به زمانی که مسکو قدرت پیشرو در این منطقه بوده به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. برای همین روسیه احساس می‌کند که نباید اوکراین را به غرب واگذار کند.

همچنین روسیه دوست ندارد که در امتداد مرز‌های غربی خود با اعضای زیادی از اتحادیه اروپا همسایه باشد. تلاش مسکو برای مقابله با حضور ناتو و اتحادیه اروپا در اوکراین در راستای جلوگیری از خطرات بیشتر برای منافع ملی و منافع امنیتی روسیه است. اوکراین بزرگترین کشوری است که پتانسیل واقعی و تمایل طیف گسترده‌ای از پیش نیاز‌ها را برای عضویت در اتحادیه اروپا دارد و می‌تواند به یکی از بزرگترین کشور‌های اتحادیه اروپا تبدیل شود. اتحادیه اروپا نیز در راستای منافع خود و مقابله با گسترش ژئوپولتیک روسیه تمایل به پیوستن اوکراین به این اتحادیه را دارد.

این حساسیت مسکو نسبت به سایر همسایگانش نیز وجود دارد و اعلام کرده است در صورتی که سوئد و فنلاند تصمیم به پیوستن به ناتو را داشته باشند به این اقدام آن‌ها پاسخ نظامی خواهد داد. همچنین بنا به گفته دبیرکل ناتو، روسیه در نمایش‌های نظامی از جمله جنگ شبیه‌سازی شده علیه سوئد را انجام داده است.