به گزارش پایگاه خبری صراط به نقل از ایسنا، گورستان ده‌پایین (ده دومن) در شهرستان دنا از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده و تا کنون چهار فصل کاوش نجات‌بخشی در این گورستان انجام شده است. این گورستان با آبگیری سد خرسان به طور کامل غرق خواهد شد. هرچند گفته شده تا تکمیل کاوش‌ها مجوزی برای آبگیری سد داده نخواهد شد. رضا ناصری ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی گورستان ده‌پایین ـ نیز گفته که این گورستان در قالب پروژۀ کاوش‌های نجات‌بخشی محوطه‌های در خطرِ پشت سد خرسان در ۵ ترانشه ۵ در ۵ مورد کاوش قرار گفته است.
این باستان‌شناس از اهداف مهم کاوش گورستان ده‌پایین، در کنار نجات‌بخشی و نمایاندن آثار باقی‌مانده تا پیش از آبگیری سد به ارایه گاه‌نگاری نسبی و مطلق گورستان، شناخت شیوه‌های تدفین و ساختار گورها و شناسایی ارتباطات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مردمان این گورستان اشاره کرد و افزود: در این فصل، شش گور کلان سنگی مورد کاوش قرار گرفت که به دو گونه تقسیم می‌شوند.
او اضافه کرد: نوع اول شامل گور‌هایی با پوشش تخت با سنگ‌های بزرگ و درِ ورودی است که بزرگی برخی از آن‌ها تا پنج متر می‌رسد و نوع دوم از نوع پوشش جناغی است که تخته سنگ‌هایی به صورت جناغ‌هایی در چهار ردیف روی گور را پوشانده‌اند.
به گفته ناصری، یافته‌های درون گورها، شامل بقایای استخوان انسانی و جانوری، ظروف سفالی، ظروف سنگ مرمری، ظرف سنگ صابونی، ظروف مفرغی، سرگز مفرغی، تبر مفرغی، خنجر مفرغی، ابزار آلات مفرغی و مهره‌های سنگ عقیق است.
بنا بر گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سرپرست هیأت باستان‌شناسی گورستان ده‌پایین، یکی از مهمترین ویژگی این گورستان را ارتباطات فرهنگی- تجاری و تشابهات سبک‌شناختی هنر در این گورستان با محوطه‌های جنوب شرق ایران در هزارۀ سوم پیش از میلاد دانست که به اعتقاد او، می‌توان از مطالعه روی برخی آثار کشف شده این گورستان به‌مانند سنگ مرمرها، ظروف فلزی و به‌ویژه ظرف سنگ صابون بر آن‌ها اذعان کرد.
ناصری همچنین گفت: تاریخ‌گذاری یافته‌های فصل چهارم و فصول گذشته نشان از آن دارد که از تا ۴۵۰۰ تا ۲۶۵۰ سال پیش در این گورستان تدفین انجام می‌شده است و مواد فرهنگی آن را می‌توان مربوط به دوره عیلام نسبت داد.
شناسایی قبر‌های ۵ متری در یک گورستان
کاوش‌های فصل جدید در گورستان «ده‌پایین» در استان کهگیلویه و بویراحمد تایید کرد که از ۴۵۰۰ تا ۲۶۵۰ سال پیش، مردگان در این گورستان تدفین می‌شدند. همچنین قدمت آثار یافته‌شده از این گورها که عمق برخی از آن‌ها تا پنج متر است، به دوره عیلام می‌رسد.
