به گزارش پایگاه خبری صراط به نقل از مهر، هزاران سال است که مردمان کویر نشین خراسان جنوبی برای تأمین آب شرب خود از یک شاهکار مهندسی به نام قنات استفاده می‌کنند که پیچیدگی آن نشان از ذوق و هوش پیشینیان ما دارد.
نکته جالب این است که در خراسان جنوبی یکی از قنات‌های آن به نام قنات بلده فردوس به واسطه شرایط خاص و ویژه خود به عنوان یک میراث جهانی در یونسکو ثبت شده است و از این جهت، نظر گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است.
قناتی که تبدیل به یک میراث جهانی شد
در وصف قنات بلده فردوس می‌توان گفت که این قنات در واقع یک رشته قنات با قدمت تاریخی مربوط به دوره ساسانی است که اکنون در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز قرار گرفته است.
این قنات مسیری حدود ۳۵ کیلومتر را پیموده و حدود دو هزار و ۳۸۲ هکتار از زمین‌های منطقه فردوس را مشروب می‌کند. همچنین کاریز بلده، در گذشته دارای ۲۷ رشته قنات و چهار چشمه بوده که امروز فقط ۱۶ رشته آن فعال و از این ۱۶ قنات، ۱۲ رشته اصلی و ۴ قنات دیگر فرعی است.
علاوه بر این قنات باشکوه می‌توان از قنات‌های دیگری، چون قنات احمد آباد، قنات ابوجعفری، قنات اسلامیه، قنات بهشت آباد، قنات ابراهیم آباد، قنات استانست، قنات اسفزار، قنات امیرآباد و … در دیگر شهر‌های خراسان جنوبی نام برد.
به سراغ یکی از مقنیان باسابقه خراسان جنوبی که در دوره‌ای به عنوان بهره بردار نمونه ملی نیز معرفی شده است، رفتیم و درباره مهندسی قنات و نقش آن در تأمین آب شرب مردمان کویر نشین پرسیدیم.
کریمی در زمینه مهندسی قنات برای تأمین آب شرب اظهار کرد: از هزاران سال پیش، کشاورزان ایرانی که در مناطق خشک و کویری کشور و از جمله در جنوب خراسان زندگی می‌کردند، دست به ابتکاری نوین زدند تا بتوانند در روز‌های خشک و بی‌آبی، زمین‌های خود را سیراب کنند.
اشاره‌ای به اجزای یک قنات
دبیر انجمن مقنیان خراسان جنوبی با تأکید بر اینکه این ابتکار کشاورزان ایرانی یک نوع شاهکار در بحث معماری و تأمین آب شرب محسوب می‌شود، بیان کرد: در این ابتکار کشاورزان به حفر قنات یا همان کاریز پرداختند تا آب را به نقاط خشک و کم آب و مناطق تحت کشت خود بکشانند.
وی که خود نیز از ۲۴ سال قبل در این حرفه مشغول فعالیت است، گفت: قنات‌های ساده، کانال‌ها یا آبراه‌هایی هستند که شامل مجراه، میله چاه، کانال قنات، چاه‌ها و …است که به یک مادر چاه متصل می‌شود.
دبیر انجمن مقنیان خراسان جنوبی ادامه داد: این آبراه‌ها یا کانال‌ها بدون کوچک‌ترین انرژی آب را به سطح زمین هدایت کرده و آب شرب مردم یک منطقه و یا روستا را تأمین می‌کند.
کریمی با اشاره به اینکه اولین قدم برای ساخت قنات، حفر یک چاه آزمایشی برای اثبات حضور و تعیین عمق سفره آب زیر زمینی است، بیان کرد: هنگامی که چاه آزمایشی حفر شده و به آب رسید، باید مشخص شود که آیا این چاه جریان مداوم آب را در یک قشر غیرقابل نفوذ قرار داده است یا خیر.
وی افزود: قنات‌ها قرن‌ها است که آب مردم مناطق کویری کشور، چون خراسان جنوبی و یزد و… را تأمین می‌کند.
وجود هشت هزار قنات در خراسان جنوبی
با اشاره به اینکه در خراسان جنوبی بیش از هشت هزار قنات وجود دارد، ادامه داد: قنات‌ها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند.
کریمی با تأکید بر اینکه قنات در واقع یک سیستم مهندسی به شدت زیبا و قوی برای به دست آوردن آب از دل کویر است، ادامه‌داد: با توجه به انواع قنوات شگفت‌انگیز در ایران می‌توان از آن به عنوان بزرگترین سهم ایرانیان در تاریخ بهره برداری از آب توصیف کرد.
وی با تأکید بر اینکه کانالِ قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد، افزود: در خراسان جنوبی و سایر مناطق کشور قنات‌های پنج متر، ۱۰ متر و و بیشتر از آن وجود دارد.
دبیر انجمن مقنیان خراسان جنوبی در زمینه تفاوت قنات با چشمه گفت: چشمه‌ها سفره‌های آب زیر زمینی هستند که به صورت خودجوش به سطح زمین راه پیدا می‌کنند و از این جهت تفاوت ویژه‌ای با سیستم قنات دارد.
کنترل مصرف آب در قنات‌ها
کریمی در زمینه مدیریت برداشت آب از قنوات گفت: در برخی از قنوات شهرستان فردوس به واسطه نوع خاک و … با آب بند‌ها می‌توان آب را در زمستان ذخیره و مصرف را کنترل کرد، ولی در قنوات سایر شهرستان‌های خراسان جنوبی این امکان وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه قنات‌ها مدت‌ها به دست فراموشی سپرده شده بود، اظهار کرد: البته امروز شرایط اندکی متفاوت شده است و برنامه‌های متعددی از سوی جهاد کشاورزی و دولت برای احیا قنات در نظر گرفته شده است.
دبیر انجمن مقنیان خراسان جنوبی با اشاره به اینکه در سفر‌های رئیس جمهور به خراسان جنوبی نیز بر این مهم تأکید و اعتباراتی برای آن در نظر گرفته شد، بیان‌کرد: احیا قنوات می‌تواند به کاهش مهاجرت مردم روستا به شهر نقش فراوانی داشته باشد که این مهم را بسیار دیده‌ام.
مهاجرت معکوس
کریمی ادامه داد: در روستاهایی، چون درویش آباد سربیشه و یا روستای محمد زاده همان شهرستان آب به اندازه یک بند انگشت بود، ولی بعد از اینکه احیا قنوات در آن منطقه صورت گرفت حجم آب به شدت قابل توجهی افزایش یافت.
وی افزود: در همین روستاهایی که کار احیا قنوات صورت گرفته است، شاهد برگشت جمعیت هستیم.
دبیر انجمن مقنیان خراسان‌جنوبی با اشاره به اینکه قنات‌ها به صورت مداوم نیاز به مراقبت، تمیز کردن و … دارند، یادآور شد: قنات‌ها گاهی در اثر سیل در معرض آسیب و تخریب قرار می‌گیرند که در این صورت باید احیا و بهسازی آن صورت گیرد.
کریمی یادآور شد: از جهت دیگر برای جلوگیری از پر شدن چاه‌ها از شن و ماسه، آن‌ها را با تخته سنگ و یا اشیا دیگر می‌پوشانند که دقت در این مسائل به حفاظت و نگهداری از این سیستم شگفت انگیز بهره برداری آب کمک می‌کند.
وی گفت: همانطور که گفتم قنوات آب شرب سالم را بدون هیچ گونه انرژی و هزینه در اختیار مردم قرار می‌دهد که این مهم بسیار قابل تأمل است.
