به گزارش صراط به نقل از میزان- سازمان پزشکی قانونی کشور از سال ۱۳۷۲ به عنوان یک سازمان مستقل پیرو مصوبه مجلس شورای اسلامی تشکیل شد و شاکله و تشکیلات اصلی آن از آن سال و به تدریج در سنوات مختلف رشد پیدا کرد
این سازمان با بهره‌گیری از کارشناسان و متخصصان مجرب و نخبه و با استفاده از فن‌آوری‌های نوین علمی و آزمایشگاهی در راستای کشف حقیقت و کمک به استقرار عدالت در جامعه، به عنوان یکی از بازوان پرتوان دستگاه قضایی عمل می‌کند.
کارشناسان و متخصصان این سازمان در مواقع لزوم و در صورت نیاز نظرات کارشناسی خود را در امور پزشکی قانونی با رعایت صحت، دقت و سرعت و بر اساس اصول علمی، قانونی و شرعی به مراجع ذی‌صلاح ارائه و در تحقق عدالت و کشف جرم نقش بسیار اثرگذاری دارند.
پزشکی قانونی و زیرشاخه‌های تخصصی و فوق‌تخصصی آن همچون سایر رشته‌های پزشکی در دهه‌های اخیر دچار تحولات عظیمی شده است و هر روز ابعاد تازه‌ای در آن ظهور می‌کند.
امروزه با وجود پیچیدگی‌ها و تنوع ابعاد جرم و جنایت، بدون بهره‌برداری از منابع علمی جدید و تکنولوژی‌های نوین پزشکی قانونی و همچنین بدون استفاده از نظرات کارشناسی نیرو‌های متبحر و متخصص این سازمان کشف حقیقت کاری بسیار دشوار و اغلب غیرممکن است.
به مناسبت هفته قوه قضاییه گفت‌و‌گویی را با شیث امینی مدیرکل دفتر امور آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور ترتیب دادیم و مهمترین تحولات سازمان پزشکی قانونی را در زمینه آزمایشگاهی بررسی کردیم. حاصل این گفت‌وگو را در ذیل می‌خوانید.
تجهیز و به‌روزرسانی آزمایشگاه‌های سراسر کشور در سال ۱۴۰۲
میزان: در سال ۱۴۰۲ چه اقدامات شاخصی در حوزه آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی رخ داد؟
امینی: حوزه آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی شامل آزمایشگاه‌های سرولوژی، ژنتیک، سم‌شناسی و آسیب‌شناسی قانونی می‌شود. در سال ۱۴۰۲ برنامه‌هایی تدوین و مقرر شد اقداماتی جهت ارتقا و تحول در حوزه آزمایشگاه‌های سازمان پزشکی قانونی انجام شود. از جمله اقداماتی که ضروری بود در سال گذشته انجام شود خرید تجهیزات با فناوری بالا شامل دستگاه HPLC، GC و GC/MS بود. اقدامات لازم در این بخش ۲ قسمت داشت، اول خرید تجهیزات مورد نیاز و دوم به روزرسانی تجهیزات مستهلک شده؛ چرا که برخی از استان‌های ما تجهیزات مورد نیاز را نداشتند که تجهیز این استان‌ها در دستور کار قرار گرفت، از طرف دیگر بسیاری از تجهیزات ما در استان‌ها قدیمی هستند و بنا شد برای این استان‌ها تجهیزات جدید خریداری و در اختیار آن‌ها قرار گیرد.
نظارت دقیق بر عملکرد آزمایشگاه‌های کشور
اهمیت این موضوع از آن جهت است که تامین تجهیزات و همچنین به‌روز رسانی تجهیزات در مراکز دارای دستگاه‌های مستهلک، موجب افزایش سرعت پاسخگویی به استعلامات قضایی می‌شود. در حال حاضر بخشی از این فرایند در سال گذشته انجام شده است و در سال ۱۴۰۳ نیز تا به‌روز رسانی تمامی دستگاه‌ها در سراسر کشور ادامه پیدا می‌کند. موضوع دیگر مربوط به بررسی آمار عملکرد آزمایشگاه‌ها است.
تحلیل آماری اساس برنامه‌ریزی است و بر این اساس تمامی آمار و عملکرد سازمان را به طور مرتب مورد بررسی قرار می‌دهیم. آزمایشگاه‌های مختلف سم‌شناسی، آسیب‌شناسی و سرولوژی قانونی را مورد بررسی قرار دادیم و با تمامی استان‌های کشور جلساتی را برگزار کردیم. هدف از این امر نظارت دقیق بر عملکرد آزمایشگاه‌های کشور است و این نظارت بر عملکرد مستلزم مرور دستورالعمل‌های سازمان و اصلاح فرایند‌های آزمایشگاه‌ها نیز هست.
یکی از اقدامات مهمی که در سال گذشته انجام شد این بود که استاندارد فعالیت را برای آزمایشگاه‌های سراسر کشور به‌روزرسانی کردیم. در این فرایند مشخص شد که هر آزمایش چه زمانی نیاز دارد و برای هر مورد چه آزمایشاتی باید انجام شود لذا تمامی این موارد ارزیابی و استاندارد مشخصی برای فرایند‌های مختلف آزمایشگاهی تعریف شد.
با تدوین این استاندارد‌ها هر استان می‌تواند در چارچوب این استاندارد‌ها فعالیت خود را دنبال کند. در این ارزیابی‌ها، استاندارد نیروی انسانی در آزمایشگاه‌های سراسر کشور نیز از حیث انجام وظایف و نوع وظایف مورد توجه قرار گرفت که نتیجه این بررسی‌ها تغییر جداول نیروی انسانی برخی استان‌ها و تعداد نیروی انسانی مورد نیاز برای جذب بود.
دستورالعمل‌های آزمایشگاه‌های کشور با آخرین متون علمی دنیا مطابقت داده می‌شود
برنامه کنترل کیفیت آزمایشگاه‌های سراسر کشور در سال گذشته با دقت و توجه بیشتری انجام شد و ارزیابی کلی صورت گرفت که در سال ۱۴۰۳ نیز این روند ادامه خواهد داشت. در این اقدام برنامه‌ریزی شد تا دستورالعمل‌های آزمایشگاه‌های سراسر کشور را با آخرین متون علمی دنیا مطابقت دهیم که این کار در دست اقدام است و کمیته‌های علمی این کار را به انجام خواهند رساند.
همچنین در سال ۱۴۰۲ جلسات آموزشی متعدد در زمینه کار علمی و کیفی مرتبط با حوزه تشریح و نمونه‌برداری هدفمند برگزار شد و بیش از ۱۰ جلسه وبینار و جلسات مختلف آموزشی با طرح آخرین مباحث علمی و فنی روز دنیا در حوزه آزمایشگاهی برای همکاران در سراسر کشور برگزار شد تا هم نمونه‌برداری هدفمند انجام شود و هم پاسخگویی بهتری به مراجعان صورت گیرد.
تلاش برای خودکفایی و تکیه بر توان داخلی در آزمایشگاه‌های سازمان پزشکی قانونی
میزان: آیا در سال گذشته نیز اقدامی در راستای خودکفایی در تولید مواد مصرفی آزمایشگاهی داشتید؟
امینی: خودکفایی در تولید مواد مصرفی در آزمایشگاه‌ها و تجهیزات یکی از سیاست‌های مورد تاکید رئیس سازمان پزشکی قانونی است که با جدیت دنبال می‌شود. در این رابطه با چند شرکت دانش‌بنیان و مرکز تحقیقات پزشکی قانونی مذاکراتی انجام شد که بتوانیم نیازهای خود را در داخل کشور تولید کنیم. در همین حوزه نیز موفق به کسب توفیقاتی شدیم. در این رابطه سال گذشته نیز برخی انواع کیت تعیین هویت ژنتیک، برخی مواد مصرفی آزمایشگاه‌های ژنتیک قانونی و دستگاه نمونه‌بردار خودکار رونمایی شد.
تلاش داریم تا با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان و توان علمی کارشناسان خودمان برخی از مواد مصرفی مورد نیاز خود را به تولید داخل برسانیم تا نیازی به اتکا به محصولات خارجی نداشته باشیم چرا که برخی از تجهیزات و حتی مواد مصرفی ما در گذشته از خارج از کشور تامین می‌شد و تامین این مواد به دلیل تحریم‌های ظالمانه غرب از یک سو و نوسانات ارزی برای سازمان مشکل بود.
بخش زیادی از تجهیزات با فناوری بالای ما وارداتی است و بخشی از آن‌ها نیز تولید داخل. برخی از این تجهیزات به طور متمرکز خریداری شده و از طریق ستاد سازمان در اختیار استان‌ها قرار گرفته است. همچنین برخی از تجهیزات که دارای فناوری‌های بسیار نوین هستند از جمله دستگاه HPLC، در اختیار برخی استان‌ها مانند مازندران و کرمانشاه قرار گرفت که دستگاه‌هایشان با مشکل مواجه شده بود. این دستگاه درحال حاضر برای انجام آزمایش‌های سم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد و کار آنالیز نمونه‌ها برای انجام آزمایشات سم‌شناسی را انجام می‌دهد.
امسال نیز در همان راستا و برای ارتقای سطح کیفی آزمایشگاه‌های سراسر کشور دستگاه‌های جدید خریداری شده است. هدف ما این است که آزمایشگاه‌های سم‌شناسی در سراسر کشور فعال شوند و در عین افزایش سرعت پاسخدهی، سطح کیفی این آزمایشگاه‌ها نیز حفظ شود.
۳۰ استان در سراسر کشور مجهز به آزمایشگاه‌های سم شناسی و آسیب‌شناسی هستند
میزان: چه استان‌هایی مجهز به آزمایشگاه سم‌شناسی هستند؟
امینی: ۳۰ استان در سراسر کشور مجهز به آزمایشگاه‌های سم شناسی و آسیب‌شناسی هستند و فقط یک استان کشور به این امکان مجهز نیست که برنامه‌ریزی شد تا پایان سال این آزمایشگاه در این استان نیز راهاندازی شود. تلاش داریم تمامی آزمایشگاه‌های کشور به یک سطح پایه از فناوری برسند و به صورت مستقل امور خود را به انجام برسانند.
برخی استان‌ها در سال گذشته دستگاه‌های قدیمی و معیوب داشتند، نمونه‌ها تا رفع نقص و عیب دستگاه به استان‌های معین ارسال شد تا مشکلی در انجام امور و پاسخگویی به مردم پیش نیاید. تلاش داریم آزمایشگاه‌های سراسر کشور به سطحی برسند که نیاز نباشد نمونه‌ای را از استانی به استان دیگر ارسال کنیم و سرعت پاسخگویی افزایش یابد.
میزان: کدام استان است که آزمایشگاه سم‌شناسی ندارد؟
امینی: استان هرمزگان در حال حاضر فاقد آزمایشگاه مجهز به تجهیزات برای انجام آزمایشات سم‌شناسی و آسیب‌شناسی می‌باشد. ساختمان آزمایشگاه این استان تکمیل شده و فقط نیاز به تجهیزات و نیروی انسانی دارد. تا ماه‌های آینده تجهیزات مورد نیاز در این آزمایشگاه مستقر می‌شود و برنامه‌ریزی شده که امیدواریم تا پایان امسال این آزمایشگاه در استان هرمزگان راهاندازی و به بهره‌برداری برسد.
۷۰ درصد مواد مصرفی آزمایشگاه‌های ژنتیک تولید داخل است
میزان: شما قبلا عنوان کرده بودید که ۷۰ درصد مواد مصرفی آزمایشگاه‌های ژنتیک تولید داخل است و تا پایان سال ۱۴۰۳ این عدد به ۱۰۰ درصد می‌رسد. آیا این اتفاق تا پایان سال محقق می‌شود؟
امینی: بله. بخش آزمایشگاه سروژنتیک ما سال گذشته ۷۰ درصد مواد مصرفی خود را از تولیدات داخلی تامین کرد. در حال حاضر در حال انجام فاز آزمایشی بر روی سایر محصولات هستیم تا تاییدیه‌های لازم برای این محصولات اخذ شود و امیدواریم تا پایان امسال تولید این محصولات به نزدیک ۱۰۰ درصد برسد.
میزان: تولید دستگاه الکل‌سنج تنفسی در چه مرحله‌ای است؟ آیا این دستگاه به صورت انبوه تولید خواهد شد؟
امینی: انجام تست‌های بالینی دستگاه الکل‌سنج تنفسی در دست اقدام است. فاز‌های اولیه آزمایش این محصول در داخل کشور انجام شده است و درحال برنامه‌ریزی برای انجام تست‌های مرحله بالینی هستیم. در صورتی که این دستگاه مجوز‌های لازم را اخذ کند به مرحله تولید انبوه می‌رسد تا سازمان‌ها و دستگاه‌هایی هم که به این دستگاه نیاز دارند بتوانند نیاز خود را تامین کنند.
میزان: آیا برنامه‌ای برای صادرات این محصولات دارید؟
امینی: توانایی صادرات این محصولات وجود دارد. تولیدات مرکز تحقیقات از لحاظ کیفیت با نمونه‌های مشابه خارجی برابری می‌کند. در دستگاه الکل سنج تنفسی و کیت‌های ژنتیک نیز در فاز‌های اولیه طبق بررسی‌هایی که انجام شده این محصولات با نمونه مشابه خارجی هیچ تفاوتی ندارد. توانایی صادرات این محصولات وجود دارد، اما طبعاً تامین نیازهای آزمایشگاه‌های داخل کشور اولویت اول و اصلی است و صادرات، قدم بعدی خواهد بود.
میزان: این محصولات چه میزان صرفه‌جویی ارزی برای کشور داشته است؟
امینی: برخی از تجهیزاتی که در داخل کشور تولید شده از نظر قیمت بسیار مقرون به صرفه‌تر و مناسب‌تر از تولیدات مشابه خارجی هستند. برخی از اقلام ما، با همان کیفیت و حتی در برخی محصولات با کیفیت بالاتر، در حدود یک سوم تا یک چهارم نمونه‌های مشابه خارجی قیمت دارند.
تامین نیروی انسانی خبره یکی از مهمترین نیازهای سازمان پزشکی قانونی است
میزان: اصلی‌ترین نیاز و مشکل شما در حال حاضر چیست؟
امینی: با توجه به حجم کار و فعالیت در سازمان و فعالیت‌های منحصر به فردی که در این سازمان انجام می‌شود تجهیزات ما باید ارتقا پیدا کنند و این شاید اصلی‌ترین نیاز ما باشد. در حال حاضر فشار کاری روی همکاران ما در آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی بسیار بالاست.
سازمان پزشکی قانونی تنها سازمانی است که پرونده‌ها را در دو بخش متوفیات و سرپایی آزمایش می‌کند. بعضاً در حوادثی که رخ می‌دهد به ویژه حوادث دسته جمعی و بحران‌ها برای نتیجه سریع‌تر و مطلوب‌تر باید تجهیزات و نیروی انسانی بیشتری در اختیار داشته باشیم. در حال حاضر واقعیت این است که با کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم. همچنین دستگاه‌های ما به طور پیوسته نیاز به بروزرسانی دارد. این دو شاخصه یعنی دستگاه‌های پیشرفته و نیروی انسانی کارآمد باعث سرعت پاسخگویی و رسیدگی به پرونده‌ها می‌شود.
برخی نیرو‌های انسانی ما در حال حاضر در مرز بازنشستگی قرار دارند و بخشی از آن‌ها نیز نیرو‌های طرحی هستند. در حال حاضر در سازمان بحث نیاز به نیروی انسانی واقعاً جدی است. با توجه به اینکه بسیاری از نیرو‌های ما از سال‌های قبل در سازمان استخدام شده‌اند به مرز بازنشستگی نزدیک می‌شوند و بعد از بازنشستگی آن‌ها قطعاً نیاز به جذب نیروی جدید داریم.
برای حدود ۶۰ درصد پرونده‌هایی که کالبدگشایی شدند، آزمایش سم‌شناسی انجام شد
میزان: چند درصد از پرونده‌های وارده به سازمان پزشکی قانونی نیاز به انجام آزمایش سم‌شناسی دارند؟
امینی: بخشی از آزمایش‌های ما جنبه تشخیصی دارد یعنی باید حتماً نتیجه آزمایش مشخص باشد تا ما به تشخیص علت فوت متوفی برسیم. اما برخی از این آزمایش‌ها برای پاسخگویی به سوالات آتی مقامات قضایی است. فرض کنید فردی از ارتفاع سقوط کرده یا تصادف کرده و فوت شده است، اما باید مشخص شود که سقوط یا تصادف این فرد از ارتفاع بر اثر مصرف مواد یا دارویی بوده یا خیر. در سال ۱۴۰۲ برای حدود ۶۰ درصد پرونده‌هایی که کالبدگشایی شدند، آزمایش سم‌شناسی و حدود ۳۵ درصد هم آزمایش آسیب‌شناسی انجام شده است.
چند روز زمان نیاز است تا یک آزمایش سم‌شناسی به جواب برسد؟
میزان: به طور معمول چند روز زمان نیاز است تا یک آزمایش سم‌شناسی به جواب برسد؟
امینی: به شرط آنکه همه شرایط مورد نیاز برای انجام آزمایش مهیا باشد آزمایشات سم‌شناسی ما در حدود ۳۵ روز به پاسخ نهایی می‌رسد. منظور از شرایط مورد نیاز این است که دستگاه ما با مشکل خاصی مواجه نشود و نیاز به ارسال نمونه به استان دیگری نباشد.
به طور میانگین در مدت ۳۰ تا ۳۵ روز پاسخ آزمایش‌ها آماده می‌شود. اما اگر در این مسیر اشکال و ایرادی رخ دهد این زمان قاعدتاً افزایش پیدا خواهد کرد. اما سقف پاسخگویی ما به پرونده‌ها حداکثر ۴۵ روز است.
میزان: در صورت بروز بحران در یک استان و یا خرابی یک دستگاه در مرکز استان چه تمهیداتی برای پیشبرد امور اندیشیده شده است؟
امینی: در شرایط اضطرار و بحران نیز برای هر استان، استان‌های معین تعریف شده است و استان‌ها می‌توانند نمونه‌های خود را با استان معین خود ارسال کنند تا رسیدگی به پرونده‌ها تسریع شود. ضمن اینکه با این کار از ورود پرونده‌ها به یک مرکزواحد و در واقع از تمرکزگرایی در تهران جلوگیری می‌شود.
تلاش برای راهاندازی آزمایشگاه مرجع در سال ۱۴۰۳
میزان: چه برنامه‌هایی برای سال ۱۴۰۳ دارید؟
امینی: برای سال ۱۴۰۳ تولید مواد مصرفی دیگری را نیز در دستور کار قرار دادیم که این تولیدات در حال حاضر در مرحله تحقیقات اولیه است. نیازسنجی‌های خود را اعلام کردیم تا بررسی شود که آیا این نیاز‌ها می‌تواند در داخل کشور مرتفع شود یا خیر. همچنین در حال تدارک و تدوین سامانه‌هایی هستیم که بتوانیم تمام تجهیزات و امکانات خود را به صورت آنلاین رصد کنیم. بر این اساس اگر تجهیزاتی با مشکل مواجه شود در هر کجای کشور بتوانیم به صورت برخط از نوع مشکل یا ایراد وارد شده گزارش‌گیری کنیم. این روش باعث می‌شود که مشکلات و نواقص احتمالی با سرعت هرچه بیشتر رفع شود.
تلاش داریم در سال ۱۴۰۳ آزمایشگاه مرجع را نیز راه اندازی کنیم تا بتوانیم تحت پوشش آن تمامی آزمایشگاه‌های کشور را مورد نظارت قرار دهیم و برنامه کنترل کیفی استقرار و استمرار داشته باشد. موضوع دیگری که در این سال در دست اقدام است بحث استانداردسازی ارسال نمونه‌ها از مراجع انتظامی به سازمان پزشکی قانونی است. در این راستا بسته‌هایی تهیه و تدارک دیده شده تا نمونه‌ها را بدون کوچکترین اشکالی به آزمایشگاه برساند. این اتفاق اولین بار است که در کشور انجام شده و هدف از آن استانداردسازی ارسال نمونه‌ها به سازمان پزشکی قانونی است تا در طول مسیر اشکالی به نمونه‌های اخذ شده وارد نشود.
