فلج خواب (sleep paralysis) به حالت ناتوانی در انجام حرکات ارادی حین خواب اطلاق می شـود. فلج خواب یـک تـجربـه ی دلــهره آور و هراس انگیز می بـاشد. فـلـج خـواب اغـلب اوقات هنگام بیدارشـدن از خـواب و یـا در مـوارد نـادر در لحظه ی به خـواب رفتن رخ می دهد. فلج خواب از چند ثانیه تا چـند دقیـقه بـه طـول می انجامد. 25 تا 30 درصد جـمعیت کشـور حـداقل یکبار در طول زندگی خود اخـتـلال فلج خـواب را تـجـربه کرده اند. فلج خواب می تواند در هر سنی روی دهد.
علایم فلج خواب:
1. ناتوانی در حرکت دادن تنه، دستها و پاها و صحبت کردن (فرد از فرط ترس می خواهد فریاد بکشد و برای بیدار شدن تقلا می کند، اما گویی تلاش وی بی نتیجه است).
2. فلج تمام و یا بخشی از عضلات اسکلتی بدن.
3. احساس خفگی و نزدیک بودن زمان مرگ (گویی موجودی روی قفسه سینه ی شما قرار گرفته است).
4. وحشتزدگی و اضطراب.
5. توهمات خواب (hypnagogic hallucinations): به توهمات شنیداری، دیداری و لمسی رویا مانند اطلاق می شود. احساس حضور یک انسان دیگر در اتاق، احساس فشردگی در قفسه سینه، دیدن سایه افراد، دیدن منبع نورانی، شنیدن صدای افراد، شنیدن صدای قدمهایی که نزدیک می شوند، دیدن شبح، تجربه خروج از بدن، احساس شناور شدن در هوا، شنیدن صدای باز و بسته شدن درها.
تصورات غلط نسبت به فلج خواب و یا بختک:
آزار و اذیت توسط جن، شیطان، دیو و یا موجودات فرا زمینی، و یا اشتباه گرفتن آن با تجربه خروج از بدن.
علت ایجاد فلج خواب:
عوامل ژنتیکی، اضطراب و استرس، اختلال هراس و اختلال در نظم خواب را در پیدایش فلج خواب دخیل می دانند.
مکانیسم ایجاد فلج
خواب:
در طی
خواب در مرحله ی حرکات سریع چشم(REM)، یعنی مرحله ای که رویا بینی در آن روی می
دهد، مغز انتقال سیگنالهای عصبی بسوی عضلات اسکلتی (به استثنای عضله دیافراگم و
عضلات چشم) را مسدود و متوقف میسازد، تا شما رویاهای خود را برون ریزی نکنید
(یعنی مثلا وقتی خواب میبیند در حال دویدن هستید، از رختخواب بلند نشوید و شروع به
دویدن نکنید). هنگامی که شما قصد دارید از خواب بیدار شوید، مغز مجدداً کنترل عضلات
را به دست میگیرد. اما گاهی اوقات قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را بدست
گیرد و عضلات از حالت فلج بودن خارج گردند، شما هشیاری خود را باز می یابید. که
نتیجه ی آن احساس هراس آور فلج بودن بدنتان خواهد بود. نقطه ی مقابل این عارضه
زمانی است که برخی افراد هنگام رویا دیدن دستها و پاهای خود را تکان می دهند و یا
در موارد شدید تر دچار خوابگردی می شوند.
در طی
خواب در مرحله ی حرکات سریع چشم(REM)، یعنی مرحله ای که رویا بینی در آن روی می
دهد، مغز انتقال سیگنالهای عصبی بسوی عضلات اسکلتی (به استثنای عضله دیافراگم و
عضلات چشم) را مسدود و متوقف میسازد، تا شما رویاهای خود را برون ریزی نکنید
(یعنی مثلا وقتی خواب میبیند در حال دویدن هستید، از رختخواب بلند نشوید و شروع به
دویدن نکنید). هنگامی که شما قصد دارید از خواب بیدار شوید، مغز مجدداً کنترل عضلات
را به دست میگیرد. اما گاهی اوقات قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را بدست
گیرد و عضلات از حالت فلج بودن خارج گردند، شما هشیاری خود را باز می یابید. که
نتیجه ی آن احساس هراس آور فلج بودن بدنتان خواهد بود. نقطه ی مقابل این عارضه
زمانی است که برخی افراد هنگام رویا دیدن دستها و پاهای خود را تکان می دهند و یا
در موارد شدید تر دچار خوابگردی می شوند. چه چیزهایی احتمال تکرار فلج خواب را افزایش می دهند:
1. کسانی که بطور طاق باز و رو به پشت می خوابند بیشتر به فلج خواب دچار می شوند.
2. برنامه ی خواب نامنظم و محرومیت از خواب.
3. افزایش استرس و اضطراب.
4. تغییرات ناگهانی در سبک و یا محیط زندگی.
5. مصرف قرصهای خواب آور و آنتی هیستامینها.
چگونه هنگام تجربه فلج بدن خود را از این وضعیت هراس آور خلاصی بخشیم:
1. سعی کنید انگشتان دست و یا پای خود را تکان دهید.
2. چشمان خود را به شدت تکان دهید، به دنبای آن پلکها و سر خود را.
3. سعی کنید وضعیت خروج از بدن را در خودتان القا کنید.
درمان فلج خواب:
فلج خواب یک اختلال خواب بی خطر است. تنها با رعایت اصول بهداشت خواب، خودداری از طاق باز خوابیدن و کاهش استرس ها و هراس ها می توان تکرار آن را به حداقل رساند. افرادی که هفته ای یکبار به فلج خواب دچار می شوند لازم است تحت درمان دارویی (مصرف ضد افسردگی ها) قرار گیرند.
منبع: تبيان
