صراط: دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، به بررسی جزئیاتی از سانحه نفتکش سانچی و بررسی جنبه های فنی و مالی سانحه پرداخته است .
به گزارش باشگاه خبرنگاران در بخشی از این گزارش آمده است: نفتکش سانچی یکی از نفتکش‌های سوئزمکس شرکت نفتکش جمهوری اسلامی ایران در 14 ژانویه (24 دی‌ماه 1396) در آب‌های چین شرقی به‌دلیل تصادم با کشتی سی.اف. کریستال هنگ‌کنگ و انفجار غرق شد. این سانحه در ابعاد جغرافیایی، مالی - جانی و فنی قابل بررسی است. به‌لحاظ جغرافیایی، آمارهای منتشره نشان می‌دهد منطقه‌ای که سانحه مذکور رخ داده است، یکی از پرترددترین و پرریسک‌ترین مناطق دریانوردی جهان است. به‌نحوی که در سال 2016 و دوره زمانی 2007 - 2016 به‌ترتیب 40 و 32.7 درصد سوانح دریایی در این منطقه رخ داده است.
بررسی جنبه مالی - جانی نیز حاکی از آن است که در این سانحه دریایی، خسارت مالی - جانی حدود110 میلیون دلار (50 میلیون دلار بدنه نفتکش و 60 میلیون دلار محموله) و از دست دادن 32 خدمه بوده است. از آنجایی که نحوه معامله شرکت ملی نفت با خریدار محموله (شرکت هانوا - توتال) به‌صورت فوب بوده است، لذا شرکت ملی نفت می‌تواند مبلغ مربوط به ارزش محموله را از خریدار دریافت کند. همچنین، نفتکش سانچی دارای بیمه بدنه و P&I کامل بوده است، لذا خسارات مربوط به بدنه کشتی، خدمه و محیط زیست از این محل قابل تأمین است. البته در دریافت خسارت‌ها احتمالاً مشکلاتی به‌دلیل متعدد بودن بیمه‌گرها و نقل و انتقالات بانکی می‌تواند ایجاد شود. از بُعد فنی، اگرچه تشخیص دلیل دقیق این رخداد با بررسی جعبه سیاه دو کشتی مشخص می‌شود، ولی با توجه به شواهد موجود و برخی اطلاعات میدانی می‌توان دو گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس سناریوهای اصلی در مورد این سانحه را شامل اختلال در سیستم ناوبری و راداری دو شناور و یا یکی از شناورها و از کار افتادن سیستم AIS و عدم‌واکنش درست از طرف دو و یا یکی از شناورها می‌داند.
*علل احتمالی حادثه سانچی
تشخیص علت اصلی حادثه سانچی با بررسی نتایج اطلاعات ثبت شده در جعبه سیاه دو کشتی امکان‌پذیر است. ولی با توجه به شواهد موجود و مطالب ارائه شده توسط برخی از مسئولان و اطلاعات میدانی از کارشناسان در زمینه دریانوردی می‌توان سناریوهای مختلفی را در زمینه علت برخورد نفتکش سانچی و کشتی قله بر سی.اف کریستال بیان کرد. این بررسی‌های نشان می‌دهد که دو سناریوی اصلی می‌تواند علت تصادم بین دو شناور نفتکش سانچی و فلهبر سی.اف کریستال باشد. این سناریوها عبارت‌اند از:
سناریوی ۱: اختلال در سیستم ناوبری و راداری دو شناور و یا یکی از شناورها
همان‌طوری که در قسمت‌های قبل اشاره شده است، منطقه‌ای که حادثه برخورد سانچی با کشتی کریستال رخ داده است، یکی از شلوغ‌ترین مناطق دریایی به لحاظ ترابری بوده است. در این پهنه آبی شلوغ از نظر ترابری دریایی به دلیل ارتباطات مخابراتی و راداری متعدد این احتمال وجود دارد که سیستم راداری شناورها و یا یکی از شناورها دچار اختلال شود. در این صورت، دو شناور و یا یکی از آنها، نتوانستند با شناسایی همدیگر از تصادم جلوگیری کنند و یا اینکه زمانی متوجه حضور یک شناور و احتمال برخورد با همدیگر شدند که دیگر نتوانستند واکنشی برای جلوگیری از تصادم انجام دهند. گزارش‌های ارائه شده از طرف مسئولان چینی حاکی از این است که از چند ساعت قبل از بروز حادثه، اطلاعات هم نفتکش ایرانی و هم گشتی چینی ثبت نشده است.
سناریوی ۲: از کار افتادن سیستم AIS و عدم واکنش درست از طرف دو شناور و یا یکی از شناورها
در این سناریو فرض بر این است که رادار شناورها دچار اختلال نشده و دو شناور می‌توانستند از طریق رادار موقعیت همدیگر را مشاهده کنند، البته اطلاعات ارائه‌شده توسط چینی‌ها حاکی از آن است که چند ساعت قبل از بروز حادثه، اطلاعات نفتکش ایرانی و کشتی چینی ثبت نشده است. در خصوص اینکه چرا اطلاعاتی ثبت نشده، به گفته مسئولان چینی در منطقه دریای چین شرقی به دلیل تردد فراوان احتمال از کار افتادن سیستم AIS وجود دارد. بنابراین احتمالاً سیستم AIS دو شناور چند ساعت قبل از برخورد دچار اختلال شده است، ولی رادار کشتی‌ها مشکلی نداشته است.
با توجه به فعال بودن رادار، درواقع امکان محو شدن مانعی تا این اندازه بزرگ در رادار طرفین به هیچ‌وجه امکان نداشته و بی‌شک دو کشتی یکدیگر را دیده‌اند. به‌طورکلی موانع در رادارها اغلب شناسایی می‌شوند، اما وقوع تصادم‌ها نیز گریزناپذیر است. برای مثال شرکت ملی نفت سال گذشته در مسیر سنگاپور دچار حادثه شد و با یک کشتی متعلق به خط کشتیرانی ام.اس.سی برخورد کرد. با حوادثی که حتی مربوط به مشکلات ماشین‌آلات فنی کشتی است، خطای انسانی که مهم‌ترین عامل حوادث دریایی به شمار می‌آید.
در اصلاح تخصصی دریانوردی وضعیتی به نام Close-Quarter Situation وجود دارد، یعنی وضعیت تقریباً تنگاتنگ که در چنین شرایطی یک کشتی به‌تنهایی نمی‌تواند عمل کند و لازم است که حتماً دو کشتی و با هماهنگی هم اقدام کرده و از تصادم جلوگیری کنند. وضعیت فوق بسیار پیچیده است. به عبارت دیگر برای نفتکش سانچی و کشتی سی.اف کریستال احتمال دارد که چنین وضعیتی ایجاد شده باشد. در این حالت باید جعبه سیاه بررسی شود که آیا در این وضعیت تلاشی برای ارتباط‌گیری و تغییر مسیر با هماهنگی یکدیگر انجام گردید و کدام شناور نتوانست واکنش هماهنگ و به موقعی برای جلوگیری از تصادم داشته باشد.
البته در اینجا این نکته باید مدنظر قرار گیرد که کشتی سی.اف کریستال با قسمت جلوی خود که مستحکم‌ترین بخش آن به حساب می‌آید و دیواره‌های عمودی که بالاترین مقاومت را در تصادمات دارد، با نفتکش سانچی برخورد کرده است. این وضعیت حکایت از آن دارد که احتمالاً تلاش کرده با جلوی کشتی به نفتکش برخورد کند تا میزان آسیب وارده به خود را به حداقل برساند. درصورتی که اگر هر دو کشتی تلاش می‌کردند تا با کمترین زاویه به هم برخورد کنند، هرگز این اتفاق رخ نمی‌داد و نهایتاً دیوارهای دو کشتی فرو می‌رفت.
با توجه به اینکه نفتکش‌ها دو جداره هستند و بعد از دیواره اولیه، لایه‌های محافظتی وجود دارد و بعدازآن محفظه اصلی است؛ در این حادثه، شدت ضربه وارد شده بسیار بالا بوده، تا جایی که لایه‌های محافظتی را از بین برده و به محفظه اصلی بار که حاوی ۱۳۶ هزار تن میعانات گازی بوده برخورد کرد و گاز قابل اشتعال بلافاصله نشت کرده است.
شایان‌ذکر است یکی از احتمالاتی که می‌تواند دلیل عدم واکنش به‌موقع باشد، دیده نشدن کشتی توسط یکی و یا هر دو کشتی باشد. با توجه به اینکه دریای چین شرقی مملو از ترافیک کشتی‌ها بالاخص کشتی‌های ماهیگیری است، دریانوردی در این منطقه مشکل است. حال اینکه کشتی‌های ماهیگیری برای دیده شدن توسط کشتی‌های بزرگ از چراغ‌های پرنور و بزرگ استفاده کرده و کشتی‌های بزرگ مطابق قانون از چراغ‌های در جلو و پشت و چراغ‌های سبز و قرمز در دو طرف چپ و راست استفاده می‌کنند که از ۳ تا ۶ مایلی درصورتی که وضعیت دید مناسب باشد، قابل‌رؤیت است. این احتمال وجود دارد که در حادثه سانچی چراغ‌های کشتی در بین چراغ‌های بزرگ کشتی‌های ماهیگیری توسط یکی یا هر دو کشتی رؤیت نشده و واکنش به موقعی برای جلوگیری از تصادم انجام نگرفته باشد. البته بیان این نکته در اینجا ضرورت دارد که انجام واکنش برای جلوگیری از تصادم در صورتی که وضعیت دید برای فاصله ۳ الی ۶ مایل مناسب باشد، دیده شدن کشتی ضرورت دارد و صرف اینکه در رادار کشتی دیده شود، واکنشی نمی‌توان انجام داد. با رادار زمانی می‌توان برای جلوگیری از تصادم واکنش نشان داد که محدودیت دید وجود داشته باشد. با توجه به وجود وضعیت دید مناسب در منطقه‌ای که حادثه رخ داده است، این احتمال وجود دارد که یکی از کشتی‌ها یا هر دو همدیگر را ندیده و واکنش به‌موقع انجام نگرفته باشد.
نتیجه‌گیری
با توجه به مطالبی که در اینجا در رابطه با تصادم نفتکش سانچی و کشتی فلهبر سی.اف کریستال بیان شده است، می‌توان موارد زیر را به عنوان نتیجه‌گیری بیان کرد:
- منطقه‌ای که این تصادم رخ داده است، در سال ۲۰۱۶ شاهد ۳۴ حادثه خسارت کل برای کشتی‌های مختلفی بوده است که ۴۰ درصد حادثه‌های خسارت کل در دنیا در سال ۲۰۱۶ است. علاوه بر این، طی دوره ۱۰ ساله (۲۰۰۷-۲۰۱۶)، 32.7 درصد از کل حوادث خسارت کل دریایی در این منطقه رخ داده است. همچنین از ۱۰ خسارت بزرگ وارده به کشتی‌ها در سال ۲۰۱۶، ۴ مورد آن در این منطقه بوده است. بنابراین می‌توان گفت که به صورت کلی احتمال تصادم کشتی‌ها در این منطقه بالاست.
- طی سال‌های ۲۰۰۷-۲۰۱۶، شناورهای فلهبر ۹۸ و تانکرهای نفتکش ۱۵ مورد سوانح و تصادم دریایی داشته‌اند که بخشی از این خسارت‌ها مربوط به تصادم است. ازاین‌رو می‌توان بیان کرد که سابقه تصادم در کشتی‌های فلهبر بیشتر از تانکرهای نفتکش است.
- تصادم، انفجار و غرق‌شدگی ازجمله عوامل اصلی در خسارت‌های وارده به کشتی است. در سال ۲۰۱۶، در مجموع ۵۵ مورد از ۸۵ مورد خسارت کل برای کشتی‌ها، مربوط به این عوامل بوده است. همچنین طی دوره زمانی ۲۰۰۷-۲۰۱۶، سهم این عوامل ۷۸۸ مورد از ۱۱۸۶ مورد خسارت کل بوده است.
- مجموعاً ۱۱۰ میلیون دلار (کشتی ۵۰ میلیون دلار و محموله ۶۰ میلیون دلار) خسارت فیزیکی در کنار از دست دادن ۳۲ خدمه در این سانحه برای کشتی سانچی رخ داده است که با استفاده از ترکیب بیمه بدنه و P&l می‌توان خسارت مالی را دریافت کرد. البته برخی پیچیدگی‌ها مثل U-Tum برای پرداخت دلار خسارت وجود دارد.
- علت دقیق تصادم بین نفتکش سانچی و کشتی سی.اف کریستال با باز کردن و بررسی اطلاعات جعبه سیاه کشتی‌ها مشخص می‌شود، ولی دو سناریو می‌تواند درباره علت تصادم وجود داشته باشد.
1. اختلال در سیستم ناوبری و راداری دو شناور و یا یکی از شناورها،
۲. از کار افتادن سیستم AIS و عدم واکنش درست از طرف دو شناور و یا یکی از شناورها.
