«در این سه‌ماه تمام وسایلی را که برای بچه خریده بودم، استریل کردم. روزی هزار بار به روز زایمان و احتمال مبتلاشدن به ویروس فکرمی‌کنم. دلشوره، ترس و اضطراب‌ها که یکی دوتا نیستند. با این شرایط کسی نمی‌تواند از من و نوزادم مراقبت کند. همسرم سرکار می‌رود، چطور در این خانه کوچک او را قرنطینه کنم؟»
«شهروند» در ادامه نوشت: «فرزانه» هم مانند بسیاری از مادران دل‌نگران شروع زندگی نوزادش با کروناست. «نمی‌دانم این شرایط چقدر می‌تواند سلامت جسم و روان نوزادم را تحت‌تأثیر قرار دهد.»
«نگین» هم بعد از تحمل سه‌ماه قرنطینه دو هفته پیش دخترش را به دنیا آورد؛ بی‌هیچ دلشوره و نگرانی. «آنقدر درد داشتم که اصلا به آلودگی و کرونا فکر نکردم. از زمان زایمانم گذشته بود و با آمپول فشار بچه به دنیا آمد، برای همین فرصت فکرکردن به کرونا را نداشتم.»
«نگین» فقط می‌داند آزمایش‌های مختلف از نوزادش گرفته‌اند، اما نه خودش و نه نوزادش هیچ‌کدام تست کرونا نداده‌اند. «از نوزاد آزمایش گرفتند، اما فکر نمی‌کنم برای کرونا باشد.»
در سه ماه گذشته و با همه‌گیری کرونا زنان باردار یکی از گروه‌هایی بودند که تحت‌تأثیر نگرانی بابت ویروس قرار گرفتند؛ نگرانی در زمان بارداری، اضطراب درباره شرایط زایمان و این فکر که در جهانی آلوده به ویروس و آینده‌ای نامعلوم، کودکی تازه متولد شده، چه زندگی‌ای خواهد داشت. «رقیه هاشمی»، متخصص زنان و زایمان بیشترین دغدغه و ترس زنان باردار در ایران را مبتلاشدن به کرونا می‌داند؛ زنانی که مدام می‌پرسند بارداری تا چه میزان احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد.
هاشمی از مراجعه‌کنندگانی می‌گوید که مراقبت‌های بارداری‌شان را به دلیل کرونا به تعویق می‌اندازند. «این زنان هم استرس چکاپ‌های تعویقی را داشتند و هم اضطراب ابتلا را همزمان تحمل می‌کردند. بیشتر مراجعه‌کنندگان تلاش می‌کردند نام بیمارستان‌‌هایی را که اصلا بیماران کرونایی نپذیرفتند، پیدا کنند.»
یافتن راهکارهایی برای مراجعه کمتر به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی چه در دوران بارداری و چه بعد از زایمان دغدغه دیگر زنان باردار در دوران قرنطینه است. این متخصص زنان و زایمان می‌گوید: «در روزهای ابتدایی همه‌گیری کرونا مطب‌ها بسته بودند و تمرکز بیمارستان‌ها روی بیماران کرونایی بود، برای همین زنان باردار استرس بیشتری را تحمل کردند و با هر تنگی‌نفس و کوچک‌ترین سرفه‌ای استرس کرونا داشتن را می‌گرفتند.»
احتمال برابر زنان باردار و بقیه شهروندان در ابتلا به کرونا
«فائولان» یکی از متولدین دوران کرونا در ایرلند چهاردهم مارس به دنیا آمد تا تفاوت زندگی در دوران کرونا را دوباره به رخ بکشد. پدربزرگ «فائولان» چند روز بعد برای دیدنش رفت و تنها توانست از پشت پنجره او را ببیند. او چنددقیقه‌ای همان‌جا ماند و به نوه اولش چشم دوخت. تصویری که مادر «فائولان» را متأثرکرد. «خیلی سخت است تا این حد نزدیک خانواده‌ات باشی، اما شیشه‌ای بین‌تان فاصله بیندازد. درحالی‌که می‌خواهد نوه‌اش را در آغوش بکشد.»
«فاطمه داوری»، متخصص زنان و زایمان استرس‌های دوران بارداری و چالش‌های بعد از زایمان در دوران کرونا را مختص شرایط فعلی جامعه جهانی می‌داند؛ چالش‌هایی که قبل از این تجربه نشده‌اند و نیاز است راهکارهایی متناسب با شرایط امروز را برای آنها یافت.
او زنان باردار را از بقیه جامعه جدا نمی‌کند و معتقد است این زنان هم مانند دیگر شهروندان باید فاصله اجتماعی و موارد بهداشتی را رعایت کنند و تنها در زمان ضرورت از خانه بیرون بیایند.
او از غربالگری زنان باردار مبتلا یا ناقل از زنان باردار سالم در اورژانس بیمارستان‌ها خبر می‌دهد: «بیشتر بیمارستان‌ها زنان باردار مشکوک به کرونا را شناسایی و در بخش ایزوله مختص همین مادران بستری می‌کنند و بقیه مادران به بخش مادران سالم راهنمایی می‌شوند.»
داوری بر این باور است مادران باید زایمان طبیعی خودشان را داشته باشند و سزارین را مختص به زمانی می‌داند که بنا به شرایط مامایی مادر، پزشک سزارین را توصیه می‌کند؛ زمانی که جنین دچار افت قلب شده یا با پا به دنیا می‌آید.
او سزارین به دلیل کرونا یا ترس از کرونا را به هیچ‌عنوان توصیه نمی‌کند.
ترس از مبتلاشدن به کرونا در میان زنان باردار بیشتر از بقیه است؛ ترسی که نتایج مطالعات گروه تحقیقاتی از دانشگاه آکسفورد و کالج رویال زنان و زایمان کمی از آن می‌کاهد. این بررسی روی ٤٢٧ زن باردار که به علت بیماری ریوی ناشی از ابتلا به ویروس کرونا در بیمارستان بستری شده‌اند، صورت گرفته است و نشان می‌دهد کمتر از ۰.۵درصد از کل زنان باردار با این بیماری در بیمارستان بستری شده‌اند و یک‌دهم آنها نیاز به مراقبت‌های ویژه داشته‌اند. تیم تحقیقاتی به سرپرستی دانشگاه آکسفورد و کالج رویال زنان و زایمان اعلام کرده است که نتایج نشان می‌دهد مادران باردار در مقایسه با جمعیت گسترده در معرض خطر بیماری شدید کرونا قرار ندارند.
داوری هم استرس و ترس ابتلا به کرونا را مسأله‌ای جهانی می‌داند. او به زنان باردار توصیه می‌کند در صورت استرس با پزشک خود صحبت کنند و از مشاوره‌ها بهره ببرند. «اگر اضطراب به اندازه‌ای است که مانع فعالیت روزانه‌شان می‌شود، باید حتما به روانپزشک مراجعه کنند، هرچند درحال حاضر اغلب بیمارستان‌ها خدمات مشاوره آنلاین را دارند و مادران می‌توانند از این خدمات استفاده کنند، البته این استرس‌ها روی سلامت مادر و جنین تأثیر ندارد. دوران بارداری مرحله‌ای است که مادران استرس و اضطراب را تجربه می‌کنند.»
زایمان در خانه
همه‌گیری کرونا و ترس از آلودگی در محیط‌های بیمارستانی بعضی از زنان باردار را به فکر زایمان در خانه انداخته است، درحالی‌که بعضی نهادهای بهداشتی به دلیل خطر ویروس درباره زایمان در خانه سخت‌گیری می‌کنند و بعضی دیگر درحال برنامه‌ریزی‌اند تا در صورتی که شرایط از نظر پزشکی امن باشد، نوزادان در خانه به دنیا بیایند.
یکی از مادرانی که تصمیم گرفته است در خانه زایمان کند، «هانا سسک شاو»، اهل ایرلند است. او انتظار اولین فرزندش را می‌کشد و تصمیم گرفته است در خانه زایمان کند. او از ایده به دنیا آوردن فرزندش در اتاق نشیمن خوشحال است: «در استخری از آب در اتاق‌نشیمن خانه‌مان فرزندم را به دنیا می‌آورم. مرور این ایده را دوست دارم.»
این ایده به ذهن «شقایق» در ایران هم رسیده است و می‌خواهد فرزندش را در مرداد در روستای پدری‌اش به دنیا بیاورد. «مادربزرگ‌ها مگر چطور زایمان می‌کردند؟ بعد از زایمان هم همان‌جا می‌مانم تا کرونا برای همیشه برود. نمی‌توانم سلامت فرزندم را به خطر بیندازم. احتمال آلودگی آنجا پایین است.»
«شقایق» اولین تجربه مادرشدن را پشت‌سر می‌گذارد و استرس بالا و بی‌خوابی‌های مداوم او را به این ایده رسانده است. «تنها دل‌نگرانی‌ام دوری همسرم از فرزندم است. او مجبور است تهران بماند و سرکار برود. فکر اینکه همسرم تا مدت‌ها نمی‌تواند فرزندش را بغل کند، دیوانه‌ام می‌کند. اما چاره‌ای نیست و برای فرزندمان باید این فداکاری را بکنیم.»
اما داوری که متخصص زنان و زایمان است، زایمان در خانه را به دلیل کرونا به زنان باردار توصیه‌نمی‌کند. «زایمان در بیمارستان برای حفظ سلامت مادر و جنین است.»
او معتقد است زایمان بیرون از بیمارستان احتمال مرگومیر مادر و جنین را بالا می‌برد، درحالی‌که به گفته او شرایط زایمان در خانه در ایران هنوز مهیا نیست. «برای زایمان در خانه باید حتما پزشک و مامای متخصص حضور داشته باشد، جنین درشت نباشد، چیزی سلامت مادر و جنین را تهدید نکند و در صورت لزوم و ضرورت بتوان مادر را در مدت ١٠دقیقه به بیمارستان رساند تا بتواند از خدمات بیمارستانی بهره ببرد. ما هنوز در ایران چنین شرایطی را نداریم که بتوانیم به زنان باردار توصیه زایمان در خانه را داشته باشیم.»
زایمان امن‌تر در بیمارستان
«بارداری چه میزان احتمال ابتلا را بالا می‌برد؟» «در صورت ابتلا احتمال انتقال به جنین تا چه میزان افزایش می‌یابد؟» «مشکلات احتمالی جنین در صورت ابتلا یا ناقل بودن مادر؟» «زنان باردار مراقبت‌های ویژه‌ای باید داشته باشند؟» «بعد از زایمان به بچه‌مان شیر بدهیم یا نه؟» «سزارین احتمال ابتلا را پایین می‌آورد یا زایمان طبیعی؟» «زایمان در خانه امن‌تر است؟» اینها دلواپسی مشترک مراجعه‌کنندگان باردار «پرنیان جمشیدی»، متخصص زنان و زایمان در کرمانشاه است؛ سوالات مشترک میان تمام زنان باردار بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های جغرافیایی.
جمشیدی هم زایمان طبیعی را یکی از قدیمی‌ترین و بهترین روش‌های زایمان می‌داند و معتقد است در شرایط کرونا سزارین هیچ مزیتی بر زایمان طبیعی ندارد. «زایمان طبیعی روش بهتری است چون دوره نقاهت و بستری‌شدن کوتاه‌تری دارد و این در حالی است که در زایمان طبیعی نیاز به استفاده از دستگاه تنفسی نیست. شرایط تغییر نکرده مگر اینکه مادر مبتلا و طبق توصیه‌های پزشکی نیاز به زایمان زودهنگام و سزارین باشد.»
زایمان در بیمارستان از نظر این متخصص زنان و زایمان امن‌تر است. «پروتکل‌های بهداشتی و درمانی تمام احتمالات را در نظر گرفته و مادران با خیال آسوده می‌توانند در بیمارستان زایمان داشته باشند.»
در فهرست بلندبالای تحقیقات، زنان باردار به‌عنوان جامعه هدفی مجزا به چشم می‌خورند؛ جامعه هدفی که در کنار استرس زایمان باید دوران قرنطینه و دلواپسی آلوده‌نشدن خود و فرزندشان را تاب بیاورند؛ به‌عنوان مثال بررسی‌های دانشکده آمریکایی متخصصان زنان و زایمان به زنان باردار مبتلا به کووید-١٩ اطمینان می‌دهد که اجباری برای تغییر زمان و نوع زایمان‌شان ندارند.
چین به عنوان نخستین سرزمین کرونا، شهروندان این کشور را در شوک بزرگی فرو برد تا جزو اولین‌ها برای تجربه این ویروس باشند. تحقیقات شروع شدند تا راهکارهای موثر هر چه زودتر جامعه بشری را از شر این ویروس نجات دهند. یکی از تحقیقات را تیم وی ژآنگ، استادیار دانشکده پزشکی فاینبرگ، انجام داد؛ تحقیقی روی ٩ زن باردار که به کرونا مبتلا بودند و سزارین شدند. در این تحقیقات مایعات آمنیوتیک، خون بند ناف و شیر مادر آزمایش و ثابت شد که ویروس از طریق رحم یا در جریان سزارین به جنین منتقل نمی‌شود.
جمشیدی در پاسخ به مادران نگران به مطالعات جهانی تکیه می‌کند: «مطالعاتی که تا به امروز در کشورهای مختلف انجام شده، انتقال ویروس کووید- ١٩ را از مادر به جنین از طریق جفت و بند ناف تأیید نمی‌کند. تنها مادران مبتلا برای رعایت فاصله بهداشتی شیردهی را باید قطع کنند.»
نگرانی‌های مادرانه
«سه‌ماه و نیم قرنطینه طاقتم را طاق کرده.» «مهناز» هفت‌ماهه باردار است و به دلیل کرونا حتی برای چکاپ هم به بیمارستان نرفته و در این مدت حتی نتوانسته است پدر و مادرش را ببیند. «در این مدت نه برای گرفتن فشار و وزن نه سونوگرافی از خانه پایم را بیرون نگذاشته‌ام.»
با همه‌گیری کرونا شایعه‌ها و خبرهایی که دهان به دهان می‌چرخیدند، از آلوده‌بودن بیمارستان‌های دولتی می‌گفتند برای همین مهناز تصمیم گرفت که در بیمارستان خصوصی زایمان کند. «یکی از آشناهای‌مان که در بیمارستان خصوصی کار می‌کند، می‌گوید بین بیمارستان خصوصی و دولتی فرقی نیست. از وقتی این را شنیده‌ام شب و روز ندارم و حتی شب‌ها نمی‌توانم خواب راحتی داشته باشم.»
دو ماه دیگر فرزند دوم مهناز به دنیا می‌آید و او باید دوباره سزارین شود. «وقتی به احتمال آلوده‌بودن هر کدام از وسایل اتاق عمل فکر می‌کنم، ترس تمام وجودم را می‌گیرد. اگر نوزادم آلوده شود چه خاکی بر سرم بریزم؟ می‌گویند بیشتر بچه‌هایی که کرونای‌شان مثبت شده در بیمارستان آلوده شده‌اند.»
او با این واقعیت که بعد از زایمان هم باید قرنطینه را دقیق‌تر از گذشته ادامه بدهد، کنار آمده است. «چاره‌ای نیست اما واهمه این را دارم که بعد از تمام‌شدن کرونا جامعه‌گریز شوم.»
«طاووسی»، روانشناس، نگرانی‌ها و اضطراب‌های دوران بارداری را طبیعی می‌داند. او از دو دسته نگرانی و اضطراب می‌گوید: «اضطراب‌ها و نگرانی‌ها یا منشأ واقعی دارند مثل نگرانی از ابتلا به کرونا که این روزها طبعا نگرانی واقعی است یا منشأ غیرواقعی دارند که ساخته و پرداخته ذهن افراد است؛ نگرانی‌هایی که آسیب‌زایی بالایی دارند.»
او اضطراب از مبتلانشدن به کرونا را موضوعی همه‌گیر و جهانی می‌داند؛ اضطرابی که بی‌شک در میان افراد به یک میزان نیست و افرادی که در موقعیت‌های خاص قرار دارند ناچار به تحمل اضطراب بیشتری هستند. او زنان باردار را جزو افرد با موقعیت خاص می‌داند: «زنان باردار در دوران حساسی به سر می‌برند برای همین نیاز به توجه بیشتری نسبت به وضع سلامت خود دارند؛ توجهی که با وجود شرایط کرونا اضطراب این افراد را بالاتر می‌برد و به‌ناچار استرس بیشتری را نسبت به افراد دیگر تجربه می‌کنند.»
این روانشناس چند پیشنهاد برای مدیریت این استرس‌ها دارد. «زنان باردار فراموش نکنند اغراق درباره شرایط و افکار منفی آسیب زننده‌اند. یک مادر باردار مانند همه افراد جامعه با رعایت فاصله اجتماعی و موارد بهداشتی می‌تواند به میزان سایر شهروندان احتمال ابتلا را پایین بیاورد. ترس از تنها ماندن در دوران بارداری و بعد از زایمان نگرانی دیگر زنان باردار است. باید شرایط موجود را قبول کرد، از آن مسأله حل‌نشدنی نساخت و به دنبال راهکارهای جایگزین بود؛ به‌عنوان مثال مادر یا خواهری که برای کمک می‌آید، می‌تواند تست کرونا داده و بعد با اطمینان خاطر به مادر و نوزاد کمک کند یا می‌توان مادر و نوزاد را قرنطینه کرد و افرادی که به کمک می‌آیند با رعایت فاصله اجتماعی و موارد بهداشتی به کارهای نظافت و آشپزی بپردازند.»
در میان هیاهوی همه‌گیری کرونا و درگیری بیمارستان‌ها و کادر درمانی برای مقابله با این ویروس، یونیسف، صندوق کودکان ملل متحد، درباره در خطر بودن میلیون‌ها مادر و نوزاد در جهان به دلیل فشار بر روی مراکز بهداشتی و اختلال در خدمات آنها اخطار داد. به گفته این نهاد حدود یک‌میلیون کودک در ٤٠ هفته بعد از همه‌گیری کرونا در افغانستان در حالی متولد می‌شوند که خدمات و تجهیزات لازم در دسترس نیست. در ایران هم آمارهای سازمان نظام‌پزشکی از کاهش ٦٠درصدی مراجعه مردم به پزشکان در دوران همه‌گیری کرونا خبر می‌دهند.
«محمد جهانگیری»، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی، هم از این وضع ابراز نگرانی کرده است: «اجرای طرح در خانه ماندن میزان مراجعه بیماران به‌ویژه مادران باردار یا افراد با عارضه‌های قلبی و عروقی را کاهش داده است. بی‌شک این مسأله در آینده برای این افراد مشکل‌ساز خواهد شد.»
کرونا و جای خالی آموزش‌ها
«نوزاد هفت ماهه‌ام از آدم‌ها می‌ترسد. واهمه این را دارم بعد از کرونا بچه‌ام اجتماع‌گریز شود.» «فاطمه» از اینکه قبل از دوران کرونا زایمان داشته خوشحال است؛ از اینکه دلواپسی آلوده‌شدن در بیمارستان را نداشته است. «بعد از مدت‌ها برای واکسن مجبور شدم از خانه بیرون ببرمش. تا برسیم درمانگاه و برگردیم کلی الکل استفاده کردیم اما واکنش فرزندم به ماشین‌ها و آدم‌ها برایم عجیب بود.»
فاطمه از ترس ابتلا سه تکه سفره یک‌بار مصرف می‌برد درمانگاه؛ یکی برای زمان اندازه‌گیری سر کودک، دومی برای زمانی که وزن کودک را می‌گیرند و آخری برای زمان تزریق واکسن. «سفره‌های یک‌بار مصرف را پهن می‌کردم زیر بچه تا دست و پا و لباس‌هایش با اشیای درمانگاه تماس نداشته باشد. همین پروسه کلی استرس داشت.»
فاطمه از وقتی از درمانگاه برگشته دستکش و ماسک برای نوزاد هفت‌ماهه‌اش دوخته تا در روز چند دقیقه‌ای از دَم در خانه بیرون آمده و آدم‌ها را ببیند. «معلوم نیست کرونا چه زمانی تمام شود، می‌ترسم تا آن موقع این بچه از آدم‌ها فراری شود.»
«سمیه صالحی»، روانشناس کودک، معتقد است این استرس‌ها و دل‌نگرانی‌ها طبیعی‌اند و نمی‌شود تنها با گفتن این جمله که شرایطت را درک می‌کنم و باید با این شرایط کنار آمد از این استرس‌ها کم کرد.
صالحی از ضرورت همدلی و حمایت اطرافیان در دوران بارداری در شرایط کرونا و بعد از زایمان می‌گوید. او با اشاره به اینکه در دوران کرونا این زنان از حمایت‌های حضوری نزدیکان‌شان محروم هستند، می‌گوید: «خوشبختانه در حال حاضر حمایت‌های ماماهای همراه را داریم و این زنان می‌توانند از خدمات آن بهره‌مند شوند. متأسفانه کرونا موضوعی پیش‌بینی‌نشده بود و برای همین زنان باردار هیچ آموزشی در این زمینه ندیده‌اند.»
این روانشناس کودک از تشکیل کارگاه‌های حمایتی از زنان باردار خبر می‌دهد. «دوره‌های مهارت‌های زندگی برای این مادران در قالب کارگاه ارایه می‌شود. کارگاه‌هایی برای آموزش هوش‌هیجانی که هم والدین و هم نوزادان را برای ورود به جامعه واکسینه می‌کند.»
صالحی استرس جامعه‌گریزشدن بچه در دوران کرونا را ناشی از استرسی می‌داند که در مادران وجود دارد؛ استرسی که نیازمند مدیریت است. «نوزادان از سه تا شش‌ماهگی نیاز به آموزش‌هایی برای روابط اجتماعی دارند. در شرایط کرونا توصیه می‌شود مادر و پدرها نمایش‌هایی با شخصیت‌های مختلف را بازی و به تحلیل رفتار کودک توجه کنند. نمایشی میان اولیا که بی‌شک باعث رشد روابط اجتماعی کودک خواهد شد و کمک می‌کند کودک به رشد شناختی برسد تا بعد از دوران پساکرونا لطمه‌ای به روابط اجتماعی‌اش وارد نشود.»
«شهروند» در ادامه نوشت: «فرزانه» هم مانند بسیاری از مادران دل‌نگران شروع زندگی نوزادش با کروناست. «نمی‌دانم این شرایط چقدر می‌تواند سلامت جسم و روان نوزادم را تحت‌تأثیر قرار دهد.»
«نگین» هم بعد از تحمل سه‌ماه قرنطینه دو هفته پیش دخترش را به دنیا آورد؛ بی‌هیچ دلشوره و نگرانی. «آنقدر درد داشتم که اصلا به آلودگی و کرونا فکر نکردم. از زمان زایمانم گذشته بود و با آمپول فشار بچه به دنیا آمد، برای همین فرصت فکرکردن به کرونا را نداشتم.»
«نگین» فقط می‌داند آزمایش‌های مختلف از نوزادش گرفته‌اند، اما نه خودش و نه نوزادش هیچ‌کدام تست کرونا نداده‌اند. «از نوزاد آزمایش گرفتند، اما فکر نمی‌کنم برای کرونا باشد.»
در سه ماه گذشته و با همه‌گیری کرونا زنان باردار یکی از گروه‌هایی بودند که تحت‌تأثیر نگرانی بابت ویروس قرار گرفتند؛ نگرانی در زمان بارداری، اضطراب درباره شرایط زایمان و این فکر که در جهانی آلوده به ویروس و آینده‌ای نامعلوم، کودکی تازه متولد شده، چه زندگی‌ای خواهد داشت. «رقیه هاشمی»، متخصص زنان و زایمان بیشترین دغدغه و ترس زنان باردار در ایران را مبتلاشدن به کرونا می‌داند؛ زنانی که مدام می‌پرسند بارداری تا چه میزان احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد.
هاشمی از مراجعه‌کنندگانی می‌گوید که مراقبت‌های بارداری‌شان را به دلیل کرونا به تعویق می‌اندازند. «این زنان هم استرس چکاپ‌های تعویقی را داشتند و هم اضطراب ابتلا را همزمان تحمل می‌کردند. بیشتر مراجعه‌کنندگان تلاش می‌کردند نام بیمارستان‌‌هایی را که اصلا بیماران کرونایی نپذیرفتند، پیدا کنند.»
یافتن راهکارهایی برای مراجعه کمتر به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی چه در دوران بارداری و چه بعد از زایمان دغدغه دیگر زنان باردار در دوران قرنطینه است. این متخصص زنان و زایمان می‌گوید: «در روزهای ابتدایی همه‌گیری کرونا مطب‌ها بسته بودند و تمرکز بیمارستان‌ها روی بیماران کرونایی بود، برای همین زنان باردار استرس بیشتری را تحمل کردند و با هر تنگی‌نفس و کوچک‌ترین سرفه‌ای استرس کرونا داشتن را می‌گرفتند.»
احتمال برابر زنان باردار و بقیه شهروندان در ابتلا به کرونا
«فائولان» یکی از متولدین دوران کرونا در ایرلند چهاردهم مارس به دنیا آمد تا تفاوت زندگی در دوران کرونا را دوباره به رخ بکشد. پدربزرگ «فائولان» چند روز بعد برای دیدنش رفت و تنها توانست از پشت پنجره او را ببیند. او چنددقیقه‌ای همان‌جا ماند و به نوه اولش چشم دوخت. تصویری که مادر «فائولان» را متأثرکرد. «خیلی سخت است تا این حد نزدیک خانواده‌ات باشی، اما شیشه‌ای بین‌تان فاصله بیندازد. درحالی‌که می‌خواهد نوه‌اش را در آغوش بکشد.»
«فاطمه داوری»، متخصص زنان و زایمان استرس‌های دوران بارداری و چالش‌های بعد از زایمان در دوران کرونا را مختص شرایط فعلی جامعه جهانی می‌داند؛ چالش‌هایی که قبل از این تجربه نشده‌اند و نیاز است راهکارهایی متناسب با شرایط امروز را برای آنها یافت.
او زنان باردار را از بقیه جامعه جدا نمی‌کند و معتقد است این زنان هم مانند دیگر شهروندان باید فاصله اجتماعی و موارد بهداشتی را رعایت کنند و تنها در زمان ضرورت از خانه بیرون بیایند.
او از غربالگری زنان باردار مبتلا یا ناقل از زنان باردار سالم در اورژانس بیمارستان‌ها خبر می‌دهد: «بیشتر بیمارستان‌ها زنان باردار مشکوک به کرونا را شناسایی و در بخش ایزوله مختص همین مادران بستری می‌کنند و بقیه مادران به بخش مادران سالم راهنمایی می‌شوند.»
داوری بر این باور است مادران باید زایمان طبیعی خودشان را داشته باشند و سزارین را مختص به زمانی می‌داند که بنا به شرایط مامایی مادر، پزشک سزارین را توصیه می‌کند؛ زمانی که جنین دچار افت قلب شده یا با پا به دنیا می‌آید.
او سزارین به دلیل کرونا یا ترس از کرونا را به هیچ‌عنوان توصیه نمی‌کند.
ترس از مبتلاشدن به کرونا در میان زنان باردار بیشتر از بقیه است؛ ترسی که نتایج مطالعات گروه تحقیقاتی از دانشگاه آکسفورد و کالج رویال زنان و زایمان کمی از آن می‌کاهد. این بررسی روی ٤٢٧ زن باردار که به علت بیماری ریوی ناشی از ابتلا به ویروس کرونا در بیمارستان بستری شده‌اند، صورت گرفته است و نشان می‌دهد کمتر از ۰.۵درصد از کل زنان باردار با این بیماری در بیمارستان بستری شده‌اند و یک‌دهم آنها نیاز به مراقبت‌های ویژه داشته‌اند. تیم تحقیقاتی به سرپرستی دانشگاه آکسفورد و کالج رویال زنان و زایمان اعلام کرده است که نتایج نشان می‌دهد مادران باردار در مقایسه با جمعیت گسترده در معرض خطر بیماری شدید کرونا قرار ندارند.
داوری هم استرس و ترس ابتلا به کرونا را مسأله‌ای جهانی می‌داند. او به زنان باردار توصیه می‌کند در صورت استرس با پزشک خود صحبت کنند و از مشاوره‌ها بهره ببرند. «اگر اضطراب به اندازه‌ای است که مانع فعالیت روزانه‌شان می‌شود، باید حتما به روانپزشک مراجعه کنند، هرچند درحال حاضر اغلب بیمارستان‌ها خدمات مشاوره آنلاین را دارند و مادران می‌توانند از این خدمات استفاده کنند، البته این استرس‌ها روی سلامت مادر و جنین تأثیر ندارد. دوران بارداری مرحله‌ای است که مادران استرس و اضطراب را تجربه می‌کنند.»
زایمان در خانه
همه‌گیری کرونا و ترس از آلودگی در محیط‌های بیمارستانی بعضی از زنان باردار را به فکر زایمان در خانه انداخته است، درحالی‌که بعضی نهادهای بهداشتی به دلیل خطر ویروس درباره زایمان در خانه سخت‌گیری می‌کنند و بعضی دیگر درحال برنامه‌ریزی‌اند تا در صورتی که شرایط از نظر پزشکی امن باشد، نوزادان در خانه به دنیا بیایند.
یکی از مادرانی که تصمیم گرفته است در خانه زایمان کند، «هانا سسک شاو»، اهل ایرلند است. او انتظار اولین فرزندش را می‌کشد و تصمیم گرفته است در خانه زایمان کند. او از ایده به دنیا آوردن فرزندش در اتاق نشیمن خوشحال است: «در استخری از آب در اتاق‌نشیمن خانه‌مان فرزندم را به دنیا می‌آورم. مرور این ایده را دوست دارم.»
این ایده به ذهن «شقایق» در ایران هم رسیده است و می‌خواهد فرزندش را در مرداد در روستای پدری‌اش به دنیا بیاورد. «مادربزرگ‌ها مگر چطور زایمان می‌کردند؟ بعد از زایمان هم همان‌جا می‌مانم تا کرونا برای همیشه برود. نمی‌توانم سلامت فرزندم را به خطر بیندازم. احتمال آلودگی آنجا پایین است.»
«شقایق» اولین تجربه مادرشدن را پشت‌سر می‌گذارد و استرس بالا و بی‌خوابی‌های مداوم او را به این ایده رسانده است. «تنها دل‌نگرانی‌ام دوری همسرم از فرزندم است. او مجبور است تهران بماند و سرکار برود. فکر اینکه همسرم تا مدت‌ها نمی‌تواند فرزندش را بغل کند، دیوانه‌ام می‌کند. اما چاره‌ای نیست و برای فرزندمان باید این فداکاری را بکنیم.»
اما داوری که متخصص زنان و زایمان است، زایمان در خانه را به دلیل کرونا به زنان باردار توصیه‌نمی‌کند. «زایمان در بیمارستان برای حفظ سلامت مادر و جنین است.»
او معتقد است زایمان بیرون از بیمارستان احتمال مرگومیر مادر و جنین را بالا می‌برد، درحالی‌که به گفته او شرایط زایمان در خانه در ایران هنوز مهیا نیست. «برای زایمان در خانه باید حتما پزشک و مامای متخصص حضور داشته باشد، جنین درشت نباشد، چیزی سلامت مادر و جنین را تهدید نکند و در صورت لزوم و ضرورت بتوان مادر را در مدت ١٠دقیقه به بیمارستان رساند تا بتواند از خدمات بیمارستانی بهره ببرد. ما هنوز در ایران چنین شرایطی را نداریم که بتوانیم به زنان باردار توصیه زایمان در خانه را داشته باشیم.»
زایمان امن‌تر در بیمارستان
«بارداری چه میزان احتمال ابتلا را بالا می‌برد؟» «در صورت ابتلا احتمال انتقال به جنین تا چه میزان افزایش می‌یابد؟» «مشکلات احتمالی جنین در صورت ابتلا یا ناقل بودن مادر؟» «زنان باردار مراقبت‌های ویژه‌ای باید داشته باشند؟» «بعد از زایمان به بچه‌مان شیر بدهیم یا نه؟» «سزارین احتمال ابتلا را پایین می‌آورد یا زایمان طبیعی؟» «زایمان در خانه امن‌تر است؟» اینها دلواپسی مشترک مراجعه‌کنندگان باردار «پرنیان جمشیدی»، متخصص زنان و زایمان در کرمانشاه است؛ سوالات مشترک میان تمام زنان باردار بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های جغرافیایی.
جمشیدی هم زایمان طبیعی را یکی از قدیمی‌ترین و بهترین روش‌های زایمان می‌داند و معتقد است در شرایط کرونا سزارین هیچ مزیتی بر زایمان طبیعی ندارد. «زایمان طبیعی روش بهتری است چون دوره نقاهت و بستری‌شدن کوتاه‌تری دارد و این در حالی است که در زایمان طبیعی نیاز به استفاده از دستگاه تنفسی نیست. شرایط تغییر نکرده مگر اینکه مادر مبتلا و طبق توصیه‌های پزشکی نیاز به زایمان زودهنگام و سزارین باشد.»
زایمان در بیمارستان از نظر این متخصص زنان و زایمان امن‌تر است. «پروتکل‌های بهداشتی و درمانی تمام احتمالات را در نظر گرفته و مادران با خیال آسوده می‌توانند در بیمارستان زایمان داشته باشند.»
در فهرست بلندبالای تحقیقات، زنان باردار به‌عنوان جامعه هدفی مجزا به چشم می‌خورند؛ جامعه هدفی که در کنار استرس زایمان باید دوران قرنطینه و دلواپسی آلوده‌نشدن خود و فرزندشان را تاب بیاورند؛ به‌عنوان مثال بررسی‌های دانشکده آمریکایی متخصصان زنان و زایمان به زنان باردار مبتلا به کووید-١٩ اطمینان می‌دهد که اجباری برای تغییر زمان و نوع زایمان‌شان ندارند.
چین به عنوان نخستین سرزمین کرونا، شهروندان این کشور را در شوک بزرگی فرو برد تا جزو اولین‌ها برای تجربه این ویروس باشند. تحقیقات شروع شدند تا راهکارهای موثر هر چه زودتر جامعه بشری را از شر این ویروس نجات دهند. یکی از تحقیقات را تیم وی ژآنگ، استادیار دانشکده پزشکی فاینبرگ، انجام داد؛ تحقیقی روی ٩ زن باردار که به کرونا مبتلا بودند و سزارین شدند. در این تحقیقات مایعات آمنیوتیک، خون بند ناف و شیر مادر آزمایش و ثابت شد که ویروس از طریق رحم یا در جریان سزارین به جنین منتقل نمی‌شود.
جمشیدی در پاسخ به مادران نگران به مطالعات جهانی تکیه می‌کند: «مطالعاتی که تا به امروز در کشورهای مختلف انجام شده، انتقال ویروس کووید- ١٩ را از مادر به جنین از طریق جفت و بند ناف تأیید نمی‌کند. تنها مادران مبتلا برای رعایت فاصله بهداشتی شیردهی را باید قطع کنند.»
نگرانی‌های مادرانه
«سه‌ماه و نیم قرنطینه طاقتم را طاق کرده.» «مهناز» هفت‌ماهه باردار است و به دلیل کرونا حتی برای چکاپ هم به بیمارستان نرفته و در این مدت حتی نتوانسته است پدر و مادرش را ببیند. «در این مدت نه برای گرفتن فشار و وزن نه سونوگرافی از خانه پایم را بیرون نگذاشته‌ام.»
با همه‌گیری کرونا شایعه‌ها و خبرهایی که دهان به دهان می‌چرخیدند، از آلوده‌بودن بیمارستان‌های دولتی می‌گفتند برای همین مهناز تصمیم گرفت که در بیمارستان خصوصی زایمان کند. «یکی از آشناهای‌مان که در بیمارستان خصوصی کار می‌کند، می‌گوید بین بیمارستان خصوصی و دولتی فرقی نیست. از وقتی این را شنیده‌ام شب و روز ندارم و حتی شب‌ها نمی‌توانم خواب راحتی داشته باشم.»
دو ماه دیگر فرزند دوم مهناز به دنیا می‌آید و او باید دوباره سزارین شود. «وقتی به احتمال آلوده‌بودن هر کدام از وسایل اتاق عمل فکر می‌کنم، ترس تمام وجودم را می‌گیرد. اگر نوزادم آلوده شود چه خاکی بر سرم بریزم؟ می‌گویند بیشتر بچه‌هایی که کرونای‌شان مثبت شده در بیمارستان آلوده شده‌اند.»
او با این واقعیت که بعد از زایمان هم باید قرنطینه را دقیق‌تر از گذشته ادامه بدهد، کنار آمده است. «چاره‌ای نیست اما واهمه این را دارم که بعد از تمام‌شدن کرونا جامعه‌گریز شوم.»
«طاووسی»، روانشناس، نگرانی‌ها و اضطراب‌های دوران بارداری را طبیعی می‌داند. او از دو دسته نگرانی و اضطراب می‌گوید: «اضطراب‌ها و نگرانی‌ها یا منشأ واقعی دارند مثل نگرانی از ابتلا به کرونا که این روزها طبعا نگرانی واقعی است یا منشأ غیرواقعی دارند که ساخته و پرداخته ذهن افراد است؛ نگرانی‌هایی که آسیب‌زایی بالایی دارند.»
او اضطراب از مبتلانشدن به کرونا را موضوعی همه‌گیر و جهانی می‌داند؛ اضطرابی که بی‌شک در میان افراد به یک میزان نیست و افرادی که در موقعیت‌های خاص قرار دارند ناچار به تحمل اضطراب بیشتری هستند. او زنان باردار را جزو افرد با موقعیت خاص می‌داند: «زنان باردار در دوران حساسی به سر می‌برند برای همین نیاز به توجه بیشتری نسبت به وضع سلامت خود دارند؛ توجهی که با وجود شرایط کرونا اضطراب این افراد را بالاتر می‌برد و به‌ناچار استرس بیشتری را نسبت به افراد دیگر تجربه می‌کنند.»
این روانشناس چند پیشنهاد برای مدیریت این استرس‌ها دارد. «زنان باردار فراموش نکنند اغراق درباره شرایط و افکار منفی آسیب زننده‌اند. یک مادر باردار مانند همه افراد جامعه با رعایت فاصله اجتماعی و موارد بهداشتی می‌تواند به میزان سایر شهروندان احتمال ابتلا را پایین بیاورد. ترس از تنها ماندن در دوران بارداری و بعد از زایمان نگرانی دیگر زنان باردار است. باید شرایط موجود را قبول کرد، از آن مسأله حل‌نشدنی نساخت و به دنبال راهکارهای جایگزین بود؛ به‌عنوان مثال مادر یا خواهری که برای کمک می‌آید، می‌تواند تست کرونا داده و بعد با اطمینان خاطر به مادر و نوزاد کمک کند یا می‌توان مادر و نوزاد را قرنطینه کرد و افرادی که به کمک می‌آیند با رعایت فاصله اجتماعی و موارد بهداشتی به کارهای نظافت و آشپزی بپردازند.»
در میان هیاهوی همه‌گیری کرونا و درگیری بیمارستان‌ها و کادر درمانی برای مقابله با این ویروس، یونیسف، صندوق کودکان ملل متحد، درباره در خطر بودن میلیون‌ها مادر و نوزاد در جهان به دلیل فشار بر روی مراکز بهداشتی و اختلال در خدمات آنها اخطار داد. به گفته این نهاد حدود یک‌میلیون کودک در ٤٠ هفته بعد از همه‌گیری کرونا در افغانستان در حالی متولد می‌شوند که خدمات و تجهیزات لازم در دسترس نیست. در ایران هم آمارهای سازمان نظام‌پزشکی از کاهش ٦٠درصدی مراجعه مردم به پزشکان در دوران همه‌گیری کرونا خبر می‌دهند.
«محمد جهانگیری»، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی، هم از این وضع ابراز نگرانی کرده است: «اجرای طرح در خانه ماندن میزان مراجعه بیماران به‌ویژه مادران باردار یا افراد با عارضه‌های قلبی و عروقی را کاهش داده است. بی‌شک این مسأله در آینده برای این افراد مشکل‌ساز خواهد شد.»
کرونا و جای خالی آموزش‌ها
«نوزاد هفت ماهه‌ام از آدم‌ها می‌ترسد. واهمه این را دارم بعد از کرونا بچه‌ام اجتماع‌گریز شود.» «فاطمه» از اینکه قبل از دوران کرونا زایمان داشته خوشحال است؛ از اینکه دلواپسی آلوده‌شدن در بیمارستان را نداشته است. «بعد از مدت‌ها برای واکسن مجبور شدم از خانه بیرون ببرمش. تا برسیم درمانگاه و برگردیم کلی الکل استفاده کردیم اما واکنش فرزندم به ماشین‌ها و آدم‌ها برایم عجیب بود.»
فاطمه از ترس ابتلا سه تکه سفره یک‌بار مصرف می‌برد درمانگاه؛ یکی برای زمان اندازه‌گیری سر کودک، دومی برای زمانی که وزن کودک را می‌گیرند و آخری برای زمان تزریق واکسن. «سفره‌های یک‌بار مصرف را پهن می‌کردم زیر بچه تا دست و پا و لباس‌هایش با اشیای درمانگاه تماس نداشته باشد. همین پروسه کلی استرس داشت.»
فاطمه از وقتی از درمانگاه برگشته دستکش و ماسک برای نوزاد هفت‌ماهه‌اش دوخته تا در روز چند دقیقه‌ای از دَم در خانه بیرون آمده و آدم‌ها را ببیند. «معلوم نیست کرونا چه زمانی تمام شود، می‌ترسم تا آن موقع این بچه از آدم‌ها فراری شود.»
«سمیه صالحی»، روانشناس کودک، معتقد است این استرس‌ها و دل‌نگرانی‌ها طبیعی‌اند و نمی‌شود تنها با گفتن این جمله که شرایطت را درک می‌کنم و باید با این شرایط کنار آمد از این استرس‌ها کم کرد.
صالحی از ضرورت همدلی و حمایت اطرافیان در دوران بارداری در شرایط کرونا و بعد از زایمان می‌گوید. او با اشاره به اینکه در دوران کرونا این زنان از حمایت‌های حضوری نزدیکان‌شان محروم هستند، می‌گوید: «خوشبختانه در حال حاضر حمایت‌های ماماهای همراه را داریم و این زنان می‌توانند از خدمات آن بهره‌مند شوند. متأسفانه کرونا موضوعی پیش‌بینی‌نشده بود و برای همین زنان باردار هیچ آموزشی در این زمینه ندیده‌اند.»
این روانشناس کودک از تشکیل کارگاه‌های حمایتی از زنان باردار خبر می‌دهد. «دوره‌های مهارت‌های زندگی برای این مادران در قالب کارگاه ارایه می‌شود. کارگاه‌هایی برای آموزش هوش‌هیجانی که هم والدین و هم نوزادان را برای ورود به جامعه واکسینه می‌کند.»
صالحی استرس جامعه‌گریزشدن بچه در دوران کرونا را ناشی از استرسی می‌داند که در مادران وجود دارد؛ استرسی که نیازمند مدیریت است. «نوزادان از سه تا شش‌ماهگی نیاز به آموزش‌هایی برای روابط اجتماعی دارند. در شرایط کرونا توصیه می‌شود مادر و پدرها نمایش‌هایی با شخصیت‌های مختلف را بازی و به تحلیل رفتار کودک توجه کنند. نمایشی میان اولیا که بی‌شک باعث رشد روابط اجتماعی کودک خواهد شد و کمک می‌کند کودک به رشد شناختی برسد تا بعد از دوران پساکرونا لطمه‌ای به روابط اجتماعی‌اش وارد نشود.»
