اظهارنظر اخیر محمداسماعیل اکبری، مشاور عالی وزیر بهداشت درباره موضوع کودک‌همسری و ازدواج دختران زیر ۱۳ سال، انتقاد تند تعدادی از فعالان حوزه کودکان و زنان از جمله معصومه ابتکار و نیز واکنش بسیاری از فعالان شبکه‌های اجتماعی از جمله توییتر را در پی داشته است.
به گزارش همشهری، اکبری در یک برنامه تلویزیونی که جمعه شب از شبکه ۵ پخش شد، انتقاد از ازدواج کودکان یا کودک‌همسری را «مزخرف» خواند و گفت: به محض اینکه یک سری نشانه‌ها در دختربچه پیدا شد، او خانم می‌شود و می‌تواند ازدواج کند و بچه‌دار بشود. به منی که این‌همه بروبیای علمی در دنیا دارم، بگویند کودک‌همسری و این مزخرفات. این‌ها همه حرف مفت است! او در صحبت‌های خود وانمود می‌کند که حتی اصطلاح «کودک‌همسری» را نمی‌شناسد و آن را به خاطر نمی‌آورد و زمانی هم که به خاطرش می‌آید، از آن با عنوان «کودک‌همسری و از این مزخرفات» یاد می‌کند.
معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری پس از جنجال اظهارات مشاور عالی وزیر بهداشت به آن واکنش نشان داد و به ایرنا گفت: «از موافقان کودک‌همسری باید پرسید آیا حاضرند دخترکان خود را هم به عقد و ازدواج مردان سن‌بالا درآورند؟ ازدواج در فرهنگ دینی ما بسیار مورد توجه قرار گرفته و آیات قرآن کریم تاکید بر این دارد که ازدواج باید در سن و شرایط مناسب صورت گیرد. در احادیث هم تاکید شده که دوره کودکی را از کودکان دریغ نکنید که یکی از روش‌های دریغ کردن دوره کودکی این است که آن‌ها را زیر سن قانونی وادار به ازدواج کنیم.»
جامعه متعلق به کودکان است
طیبه سیاوشی نماینده سابق تهران در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با همشهری‌آنلاین با انتقاد به اظهارات مشاور عالی وزیر بهداشت آن را «دردناک» خواند: این سخن، اظهارنظری فوق‌العاده دردناک است برای پزشکی که اصلا حوزه کودکان را نمی‌شناسد. اصطلاحی که ایشان به کار برد که «کودک‌همسری بحث مزخرفی است»، شاید برای ایشان که تعلق به طبقه‌ای دارند و مواردی که مد نظرشان بوده، بحث مزخرفی باشد، اما برای ما دردناک است. من شهر‌های بزرگ خراسان رضوی را گشتم و با حدود ۲۰ دختربچه که شوهر کرده بودند، از نزدیک صحبت کردم. تعدادی از این دختر‌ها در وضعیت خیلی بدی بودند. یکی از آن‌ها توسط شوهرش که سرباز بود، کتک می‌خورد و دست به خودکشی هم زده بود. یعنی تجربه‌ای که ممکن است یک زن سی‌ساله داشته باشد، این بچه در سن خیلی پایین تجربه کرده بود. این موارد از نظر من یک امر واقعی و دردناک است که باید به آن پرداخت. چون این جامعه متعلق به کودکان است.
نماینده مردم تهران در مجلس دهم گفت: دختر زیر ۱۸ سال هیچ کار مالی نمی‌تواند انجام بدهد. نمی‌تواند حتی یک وام بگیرد. تنها قراردادی که یک دختر زیر ۱۸ سال در ایران می‌تواند امضا کند، قرارداد ازدواج است. این بچه برای من یک موجود انسانی است که باید مشکلاتش را حل و فصل کنم. دختر ۱۵ساله‌ای که جدا شده و یک فرزند دارد و مدت‌هاست از سیکل آموزشی جدا شده و دور افتاده، همان دختری است که زیر ۱۳سالگی ازدواج کرد و همین نظام حالا باید این بچه را تحت حمایت قرار بدهد. اما کلی مشکل و مانع هست.
رواج کودک‌همسری در مناطق حاشیه‌نشین
سیاوشی گفت: من به عنوان نماینده مردم، بحث کودک‌همسری را درک کردم. چون کار من این نبود که فقط در بهارستان بنشینم. من رفتم موارد را نه تنها در حوزه انتخابیه خودم، بلکه در شهر‌های دیگر هم دیدم و حس کردم. مناطقی که پر از حاشیه‌نشین است و ازدواج‌های در سن کم در آن مناطق بیشتر صورت می‌گیرد. در مناطق مرزی و برخی استان‌ها هم این موضوع (کودک‌همسری) وجود دارد و رایج است. در مورد دختران ۱۵ تا ۱۸ ساله گفته می‌شود لگن خاصره‌شان شکل گرفته و بارداری برایشان خطرناک نیست و می‌توانند ازدواج کنند و بچه‌دار هم بشوند. اما ما داریم درباره کودکان زیر ۱۳ سال حرف می‌زنیم. آنجا که بحث کودک‌همسری می‌شود، مشاور عالی وزیر بهداشت باید درک کند که ما داریم درباره یک کودک زیر ۱۳سال حرف می‌زنیم.
او گفت: کاش وزیر بهداشت یک مشاورحوزه حقوق کودکان هم داشته باشند که هم توصیه‌های بهتری داشته باشند و هم آنقدر مسئولیت‌پذیر باشند تا به درستی آگاهی‌بخشی کنند.
اگر مانع تصویب قانون نمی‌شدند
نماینده مردم تهران در مجلس دهم گفت: ازدواج دختران در سنین پایین در خانواده‌هایی که از معیشت تقریبا مناسبی برخوردارند، کمتر اتفاق می‌افتد. این موضوع بیشتر در خانواده‌هایی رایج است که معیشت مناسبی ندارند. مناطقی هم که مشکلات معیشتی ندارند، اما دختران خود را در سنین خیلی پایین شوهر می‌دهند، بر اساس عرف‌های قومی و عشایری این کار را می‌کنند.
سیاوشی گفت: اگر قانون منع کودک‌همسری به تصویب می‌رسید و مانع تصویب آن نمی‌شدند، می‌توانست این عرف را تغییر بدهد تا دختر‌ها تا ۱۳ سالگی بتوانند کودکی کنند. اما متاسفانه دختران مناطقی که بر اساس عرف رفتار می‌کنند و نیز دختران مناطق فقیر نمی‌توانند کودکیِ راحتی را تا ۱۳ سالگی داشته باشند. من اطلاع دارم فرماندار یکی از شهر‌های استان کرمان که روحانی است، در یکی از موارد مانع ازدواج دختربچه زیر ۱۳ساله شد و درواقع او را نجات داد.
نماینده سابق مجلس گفت: ما در مجلس دهم اسیر یک درگیری سیاسی شدیم و این موضوع، یک بحث سیاسی شد، در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی آمده که تنها کودکان بالای ۱۳ سال اجازه ازدواج دارند. مگر این که، ولی قهری و دادگاه صالحه تشخیص بدهد، اما متاسفانه این دادگاه صالحه فقط منافع خود را می‌بیند و بچه را وادار به ازدواج می‌کند.
نماینده فراکسیون زنان مجلس دهم گفت: موافقان کودک‌همسری می‌گویند شما می‌خواهید جلوی افزایش جمعیت و نیز افزایش آمار ازدواج را بگیرید. اتفاقا ما از ازدواج استقبال می‌کنیم. بهتر است این افراد بیایند نشان بدهند که با توجه به افزایش مبلغ وام ازدواج، آمار ازدواج چقدر بالا رفته است. واقعیت نشان می‌دهد که افزایش آماری در این زمینه نداشته‌ایم و رشد میزان ازدواج‌ها در کشور بسیار کم بوده است.
چرا نگذاشتند قانون به تصویب برسد؟
درحالی مشاور عالی یک وزیر بهداشت انتقادات به کودک‌همسری را «مزخرف» می‌خواند که چندی پیش مرکز آمار ایران اعلام کرد آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از ازدواج در دوران کودکی، بر زندگی دختران به شکل مرگ‌ومیر آن‌ها به دلیل بارداری زودهنگام، افسردگی، خودکشی، طلاق، بازماندن از تحصیل و ... تأثیر می‌گذارد.
این موضوع موجب شد تا معاونت امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری، لایحه حذف تبصره مربوط به ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را به دولت ارسال کند. لایحه‌ای که هدفش مبارزه با سوء‌استفاده از ازدواج کودکان بود. لایحه ازسوی دولت به مجلس ارسال شد، اما نمایندگان مجلس آن را تصویب نکردند.
طرح «ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال» که از سال ۱۳۹۵ در دست مطالعه نمایندگان مجلس بود، آذرماه ۱۳۹۶ در نوبت رسیدگی مجلس قرار گرفت و سرانجام در جلسه علنی مهرماه سال ۹۷ مجلس با یک فوریت تصویب شد. اما کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس، این طرح را با بهانه «جامع و کامل نبودن» متوقف کرد. دلایل مخالفان «بیشتر مسائل فقهی و شرعی» اعلام شد. چراکه آنان این طرح را «کپی‌برداری از طرح‌های غربی» خواندند. به این ترتیب طرحی با این اهمیت بالا در بن‌بست ماند.
به گزارش همشهری، اکبری در یک برنامه تلویزیونی که جمعه شب از شبکه ۵ پخش شد، انتقاد از ازدواج کودکان یا کودک‌همسری را «مزخرف» خواند و گفت: به محض اینکه یک سری نشانه‌ها در دختربچه پیدا شد، او خانم می‌شود و می‌تواند ازدواج کند و بچه‌دار بشود. به منی که این‌همه بروبیای علمی در دنیا دارم، بگویند کودک‌همسری و این مزخرفات. این‌ها همه حرف مفت است! او در صحبت‌های خود وانمود می‌کند که حتی اصطلاح «کودک‌همسری» را نمی‌شناسد و آن را به خاطر نمی‌آورد و زمانی هم که به خاطرش می‌آید، از آن با عنوان «کودک‌همسری و از این مزخرفات» یاد می‌کند.
معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری پس از جنجال اظهارات مشاور عالی وزیر بهداشت به آن واکنش نشان داد و به ایرنا گفت: «از موافقان کودک‌همسری باید پرسید آیا حاضرند دخترکان خود را هم به عقد و ازدواج مردان سن‌بالا درآورند؟ ازدواج در فرهنگ دینی ما بسیار مورد توجه قرار گرفته و آیات قرآن کریم تاکید بر این دارد که ازدواج باید در سن و شرایط مناسب صورت گیرد. در احادیث هم تاکید شده که دوره کودکی را از کودکان دریغ نکنید که یکی از روش‌های دریغ کردن دوره کودکی این است که آن‌ها را زیر سن قانونی وادار به ازدواج کنیم.»
جامعه متعلق به کودکان است
طیبه سیاوشی نماینده سابق تهران در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با همشهری‌آنلاین با انتقاد به اظهارات مشاور عالی وزیر بهداشت آن را «دردناک» خواند: این سخن، اظهارنظری فوق‌العاده دردناک است برای پزشکی که اصلا حوزه کودکان را نمی‌شناسد. اصطلاحی که ایشان به کار برد که «کودک‌همسری بحث مزخرفی است»، شاید برای ایشان که تعلق به طبقه‌ای دارند و مواردی که مد نظرشان بوده، بحث مزخرفی باشد، اما برای ما دردناک است. من شهر‌های بزرگ خراسان رضوی را گشتم و با حدود ۲۰ دختربچه که شوهر کرده بودند، از نزدیک صحبت کردم. تعدادی از این دختر‌ها در وضعیت خیلی بدی بودند. یکی از آن‌ها توسط شوهرش که سرباز بود، کتک می‌خورد و دست به خودکشی هم زده بود. یعنی تجربه‌ای که ممکن است یک زن سی‌ساله داشته باشد، این بچه در سن خیلی پایین تجربه کرده بود. این موارد از نظر من یک امر واقعی و دردناک است که باید به آن پرداخت. چون این جامعه متعلق به کودکان است.
نماینده مردم تهران در مجلس دهم گفت: دختر زیر ۱۸ سال هیچ کار مالی نمی‌تواند انجام بدهد. نمی‌تواند حتی یک وام بگیرد. تنها قراردادی که یک دختر زیر ۱۸ سال در ایران می‌تواند امضا کند، قرارداد ازدواج است. این بچه برای من یک موجود انسانی است که باید مشکلاتش را حل و فصل کنم. دختر ۱۵ساله‌ای که جدا شده و یک فرزند دارد و مدت‌هاست از سیکل آموزشی جدا شده و دور افتاده، همان دختری است که زیر ۱۳سالگی ازدواج کرد و همین نظام حالا باید این بچه را تحت حمایت قرار بدهد. اما کلی مشکل و مانع هست.
رواج کودک‌همسری در مناطق حاشیه‌نشین
سیاوشی گفت: من به عنوان نماینده مردم، بحث کودک‌همسری را درک کردم. چون کار من این نبود که فقط در بهارستان بنشینم. من رفتم موارد را نه تنها در حوزه انتخابیه خودم، بلکه در شهر‌های دیگر هم دیدم و حس کردم. مناطقی که پر از حاشیه‌نشین است و ازدواج‌های در سن کم در آن مناطق بیشتر صورت می‌گیرد. در مناطق مرزی و برخی استان‌ها هم این موضوع (کودک‌همسری) وجود دارد و رایج است. در مورد دختران ۱۵ تا ۱۸ ساله گفته می‌شود لگن خاصره‌شان شکل گرفته و بارداری برایشان خطرناک نیست و می‌توانند ازدواج کنند و بچه‌دار هم بشوند. اما ما داریم درباره کودکان زیر ۱۳ سال حرف می‌زنیم. آنجا که بحث کودک‌همسری می‌شود، مشاور عالی وزیر بهداشت باید درک کند که ما داریم درباره یک کودک زیر ۱۳سال حرف می‌زنیم.
او گفت: کاش وزیر بهداشت یک مشاورحوزه حقوق کودکان هم داشته باشند که هم توصیه‌های بهتری داشته باشند و هم آنقدر مسئولیت‌پذیر باشند تا به درستی آگاهی‌بخشی کنند.
اگر مانع تصویب قانون نمی‌شدند
نماینده مردم تهران در مجلس دهم گفت: ازدواج دختران در سنین پایین در خانواده‌هایی که از معیشت تقریبا مناسبی برخوردارند، کمتر اتفاق می‌افتد. این موضوع بیشتر در خانواده‌هایی رایج است که معیشت مناسبی ندارند. مناطقی هم که مشکلات معیشتی ندارند، اما دختران خود را در سنین خیلی پایین شوهر می‌دهند، بر اساس عرف‌های قومی و عشایری این کار را می‌کنند.
سیاوشی گفت: اگر قانون منع کودک‌همسری به تصویب می‌رسید و مانع تصویب آن نمی‌شدند، می‌توانست این عرف را تغییر بدهد تا دختر‌ها تا ۱۳ سالگی بتوانند کودکی کنند. اما متاسفانه دختران مناطقی که بر اساس عرف رفتار می‌کنند و نیز دختران مناطق فقیر نمی‌توانند کودکیِ راحتی را تا ۱۳ سالگی داشته باشند. من اطلاع دارم فرماندار یکی از شهر‌های استان کرمان که روحانی است، در یکی از موارد مانع ازدواج دختربچه زیر ۱۳ساله شد و درواقع او را نجات داد.
نماینده سابق مجلس گفت: ما در مجلس دهم اسیر یک درگیری سیاسی شدیم و این موضوع، یک بحث سیاسی شد، در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی آمده که تنها کودکان بالای ۱۳ سال اجازه ازدواج دارند. مگر این که، ولی قهری و دادگاه صالحه تشخیص بدهد، اما متاسفانه این دادگاه صالحه فقط منافع خود را می‌بیند و بچه را وادار به ازدواج می‌کند.
نماینده فراکسیون زنان مجلس دهم گفت: موافقان کودک‌همسری می‌گویند شما می‌خواهید جلوی افزایش جمعیت و نیز افزایش آمار ازدواج را بگیرید. اتفاقا ما از ازدواج استقبال می‌کنیم. بهتر است این افراد بیایند نشان بدهند که با توجه به افزایش مبلغ وام ازدواج، آمار ازدواج چقدر بالا رفته است. واقعیت نشان می‌دهد که افزایش آماری در این زمینه نداشته‌ایم و رشد میزان ازدواج‌ها در کشور بسیار کم بوده است.
چرا نگذاشتند قانون به تصویب برسد؟
درحالی مشاور عالی یک وزیر بهداشت انتقادات به کودک‌همسری را «مزخرف» می‌خواند که چندی پیش مرکز آمار ایران اعلام کرد آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از ازدواج در دوران کودکی، بر زندگی دختران به شکل مرگ‌ومیر آن‌ها به دلیل بارداری زودهنگام، افسردگی، خودکشی، طلاق، بازماندن از تحصیل و ... تأثیر می‌گذارد.
این موضوع موجب شد تا معاونت امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری، لایحه حذف تبصره مربوط به ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را به دولت ارسال کند. لایحه‌ای که هدفش مبارزه با سوء‌استفاده از ازدواج کودکان بود. لایحه ازسوی دولت به مجلس ارسال شد، اما نمایندگان مجلس آن را تصویب نکردند.
طرح «ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال» که از سال ۱۳۹۵ در دست مطالعه نمایندگان مجلس بود، آذرماه ۱۳۹۶ در نوبت رسیدگی مجلس قرار گرفت و سرانجام در جلسه علنی مهرماه سال ۹۷ مجلس با یک فوریت تصویب شد. اما کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس، این طرح را با بهانه «جامع و کامل نبودن» متوقف کرد. دلایل مخالفان «بیشتر مسائل فقهی و شرعی» اعلام شد. چراکه آنان این طرح را «کپی‌برداری از طرح‌های غربی» خواندند. به این ترتیب طرحی با این اهمیت بالا در بن‌بست ماند.
