مجوز برگزاری آزمون‌ها به‌صورت حضوری را ستاد ملی کرونا صادر کرد که تصمیم درست و معقولی بود اما میل به تقلب را در میان دانش‌آموزان و دانشجویان افزایش داد، گرچه این مسئله مربوط به حالا نیست اما امسال ابعاد گسترده‌تری یافت و فضای مجازی پر شد از تصاویر و اطلاعیه‌های دانشجویی و دانش‌آموزی که در قبال پرداخت وجه، دیگران را برای تقلب در جلسه امتحان دعوت می‌کردند، این موضوع نمایانگر سهل‌انگاری در انجام تکالیف و مطالعه کم و بی‌دقت در ایام آموزش است و البته به معنای سلب مسئولیت از مدیران نظام آموزشی نیست، بی‌تردید نبود نظارت‌ها از سوی مسئولین، فرصتی عالی را برای دانشجویان و دانش‌آموزان فراهم کرد که به‌سادگی آب خوردن تقلب کنند و نمره بالا به دست بیاورند، بنابراین جلوگیری از این مسئله، آزمون بزرگ نظام آموزشی کشور است، چراکه برگزاری آزمون آنلاین به دلیل آنکه امکان تقلب بیشتری را برای دانش‌آموزان و دانشجویان فراهم می‌کند، چندان باب میل اساتید و معلمان نیست و سوءاستفاده بیش‌ازحد برخی دانشجویان و دانش‌آموزان از فرصتی که در اختیارشان قرارگرفته باعث شده از کیفیت آزمون‌ها کاسته شود و نمرات اکتسابی موردقبول اساتید و معلمان نباشد.
همیار تقلب و کسب نمرات بالا!
رسالت نوشت: این نمرات حاصل یک جست‌وجوی ساده در شبکه‌های اجتماعی و عضویت در گروه‌هایی است که برای تقلب در امتحانات به دانش‌آموزان و دانشجویان کمک می‌کنند و با طرح سؤالاتی از این دست که «کسی فیزیک بلده؟» و «کسی هست ادبیات یازدهم کمک کنه؟» برای آزمون آماده می‌شوند تا به‌جای تکیه بر مطالعه و آموخته‌های خود از طریق تقلب در امتحانات موفق شوند و حتی عنوان می‌کنند در ساعتی مشخص امتحان ریاضی هشتم دارند و تقاضای خانواده‌هایشان، کسب نمره ۱۸ یا ۲۰ است.
گویا کسب هر نمره‌ای مثل خرید کالا، دارای نرخ‌های متفاوتی است و پس از واریز مبلغ، کد شرکت در جلسه آزمون آنلاین ارائه می‌شود تا فرد مورد نظر به‌جای دانش‌آموز یا دانشجو امتحان بدهد. «همیاران تقلب» برای ریاضی پایه نهم ۴۰ هزار تومان نرخ می‌دهند؛ البته با تضمین نمره ۲۰. در برخی گروه‌ها، قیمت کمتر است و در گروه‌های دیگر، بیشتر و معمولا هم دبیرستان را پوشش می‌دهند هم دانشگاه را و با ارسال سؤالات امتحان، آماده پاسخگویی‌هستند. گاهی تمام دانش‌آموزان یا دانشجویان در یک خانه جمع می‌شوند و پس از آنکه همیار تقلب، پاسخ را ارسال کرد، همه با اندک تغییری آن را کپی می‌کنند.
طبعا برای معلمان و اساتید که تا حدودی با میزان یادگیری و سطح هوش فراگیران خود آشنایی دارند، کمی عجیب بوده و هست که همه آنها بدون کوچک‌ترین مشکلی از قاب فضای مجازی، درس را آموخته باشند و بعد هم نمرات بالا کسب کنند، البته آنها زودتر از ما به تقلب‌ها و نمرات بالا پی برده بودند! نمراتی که میزان آن به مدد کمک همیاران تقلب، تقریبا میان دانشجو یا دانش‌آموز زرنگ و متوسط، یکسان است و گویا آزمون آنلاین تفکیکی میان افراد یک کلاس قائل نمی‌شود و همه آنها را به یک اندازه به نتیجه دلخواه می‌رساند! حتی اگر دانش‌آموز یا دانشجویی چندان با دنیای تقلب آشنایی نداشته باشد و تصمیم به تقلب بگیرد، پای گوگل می‌نشیند و با یک جست‌وجوی ساده ده‌ها صفحه باز می‌شود که انواع روش‌های عملی و فضایی تقلب را آموزش می‌دهد و در کنار آن با هر مبلغی می‌توان فردی را برای امتحان‌دادن استخدام کرد. در چنین شرایطی، کمتر دانش‌آموز و دانشجویی حاضر به درس خواندن در شب امتحان و اضطراب پاسخگویی به سؤالات است و گاهی این دانش‌آموزان و دانشجویان زرنگ کلاس هستند که برای هیجان بیشتر نه‌فقط به‌جای هم‌کلاسی‌های خود بلکه برای دیگران هم امتحان داده و درآمد کسب می‌کنند و هیچ متولی و مسئولی در کار نیست تا بر این چرخه باطل نظارت کند.
ورود پلیس فتا به ماجرای تقلب
اثرات و پیامدهای نامطلوب این اتفاق در سال‌های بعد بروز می‌کند، دانش‌آموزان و دانشجویانی که پیش از کرونا هم آموخته‌هایشان چنگی به دل نمی‌زد اما حالا وضعیت به‌مراتب بدتر شده و پای پلیس فتا از مدت‌ها پیش به این موضوع بازشده، درست از وقتی‌که آگهی‌های مربوط به همیار تقلب در فضای مجازی دست‌به‌دست چرخیده، «موضوع تقلب در امتحانات مجازی دانشگاه‌ها و مدارس، یک تخلف آموزشی است و برابر آیین‌نامه دانشگاه و مقررات وزارت علوم با متخلفان برخورد خواهد شد». این را سرهنگ علی‌محمد رجبی رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتای ناجا می‌گوید و تأکید می‌کند، آگهی‌های مربوط به این موضوع هم تخلف آشکار است و قطعا پلیس با آن برخورد خواهد کرد. به همین دلیل نیز هشدار به اندک افرادی که ممکن است چنین تصمیمی داشته باشند این است که از انجام چنین کاری صرف‌نظر کنند چراکه در صورت اطلاع پلیس یا شکایت افراد، حتما با آنها برخورد خواهد شد».
وزیر علوم هم پیش‌تر به افراد متخلف هشدار داده است که «تقلب در امتحانات پایان‌ترم نوعی از تقلب علمی محسوب می‌شود که درباره تخلف علمی قانون مصوب مجلس و امکان پیگیری در قوه قضائیه وجود دارد و هر موردی از تخلف که محرز شود، به‌شدت با آن برخورد خواهیم کرد. همچنین با پلیس فتا هم درباره برخورد با متقلبان در امتحانات هماهنگی‌های لازم را انجام داده‌ایم».
زنگ خطر کاهش سطح سواد و آگاهی
اقدام به تقلب برای کسب نمره صرفا از منظر تقلب قابل‌بررسی نیست و باید به کاهش سطح سواد و آگاهی نیز اشاره کرد. رضوان حکیم زاده؛ معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش از این مسئله ابراز نگرانی کرده و گفته «به‌شدت نگران سطح سواد این نسل هستیم و نگرانیم یادگیری آنها به خطر بیفتد». پیش‌تر که آموزش آنلاین معنایی نداشت و خبری از کرونا نبود، صاحب‌نظران معتقد بودند از مهم‌ترین عناصر موفقیت یا عدم موفقیت دانش‌آموزان در همه مقاطع، خانواده و همراه بودن آن‌هاست. خانواده باید رفتارهای فردی و اجتماعی را به‌درستی به فرزندان آموزش دهند. همچنین باید زمینه مناسبی را برای تحصیل آنها فراهم کرده و با همکاری مدرسین مشکلات آموزشی او را برطرف کنند. پژوهشگران بر این باورند که نقش والدین حتی از نقش آموزگاران و مربیان نیز پررنگ‌تر است. البته حمایت و همراهی کادر آموزش نیز در این راه بسیار حائز اهمیت است، آنها می‌بایست در شرایط بحرانی چه ازلحاظ تحصیلی و چه ازلحاظ روحی و رفتاری حمایت گر باشند و دانش‌آموز را برای ادامه مسیر دلگرم کنند و شاید عدم توجه به این مسائل زمینه بی‌رغبتی بیشتر دانش‌آموزان را فراهم کرده باشد.
عوامل دل‌زدگی تحصیلی نوجوان و جوانان
در مورد بی‌رغبتی دانشجویان و زمینه شکل‌گیری تقلب‌های آنلاین هم می‌توان به موارد زیادی اشاره کرد، مثلاتحمیل کردن این باور که فقط با تحصیل در رشته‌های خاصی باید وارد بازار کار شد و تحصیل در سایر رشته‌ها، آینده تضمینی و روشنی ندارد، به همین علت بسیاری از دانش‌آموزان رشته خود را دوست نداشته و فقط به‌اجبار والدین در حال تحصیل‌اند و این‌یک عامل مؤثر در دل‌زدگی تحصیلی نوجوان است. درواقع باید این تفکر برداشته‌شده و زمینه‌ای برای تحصیل دانش‌آموزان در رشته موردعلاقه‌شان فراهم شود. رابطه مؤثر بین اشتغال و تحصیل می‌تواند موجب شود که آموزش‌ها در جهت درستی ارائه شوند و فرد محصل اطمینان داشته باشد که با تحصیل در این رشته حتما آینده شغلی تضمین‌شده‌ای دارد و همین امر موجب علاقه بیشتر افراد به درس می‌شود. درواقع می‌توان گفت مقایسه کردن قشر کم‌سواد و پردرآمد با قشر باسواد و کم‌درآمد موجب می‌شود، دانش‌آموزان مخصوصادر دوره دبیرستان از تحصیل دل‌زده شوند و این موضوع تا مقطع تحصیلی دانشگاه ادامه دارد و اغلب چنین مسئله‌ای در کشورهای توسعه‌نیافته و جهان‌سومی به‌شدت دیده می‌شود.
از سوی دیگر در علوم اقتصادی به این امر اشاره‌شده است که میزان درآمد فرد باسابقه تحصیلی رابطه مستقیم دارد یعنی هرچه میزان تحصیلات بالاتر باشد، فرد به شغل بهتری می‌رسد درنتیجه پول بیشتری درمی‌آورد اما این قانون بر جامعه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم حاکم نیست. همچنین محتوایی که دانش‌آموزان در مدرسه می‌آموزند اغلب نیاز بازار کار در جامعه نیست و همین امر نیز یکی از عوامل دل‌زدگی تحصیلی نوجوانان و جوانان ما است.
کاهش علاقه‌مندی دانشجویان و کپی‌کاری
نکته دیگر که باید به آن اشاره داشت این است که درس گریزی همان اشکال مختلف رفتار ضداجتماعی است که این رفتارها تقریبابه‌طور اجتناب‌ناپذیری در زندگی روزمره کودک و نوجوان منعکس می‌شود. ملایم‌ترین صورت این عارضه، دروغگویی به والدین و معلم است و گاهی خود والدین، فرزند را در جریان درس گریزی و تقلب همراهی می‌کنند و این دیوار کج تا دانشگاه بالا می‌رود و زمینه اخذ مدرکی بدون کسب مهارت و تجربه فراهم می‌شود، مدرک ممکن است در به دست آوردن فرصت شغلی نقش‌آفرین باشد، اما قطعابه حفظ و یا رشد و پیشرفت آن هیچ کمکی نمی‌کند. این مهارت است که کارفرما، مشتریان و مدیران را جذب می‌کند و جایگاه یک فرد را ارتقا یا تنزل می‌دهد. بدون مهارت، فرد قادر به دستیابی به اهداف سازمان و کارفرما و درنتیجه کسب موفقیت شغلی نخواهد بود و با ورود به بازار کار دچار سرخوردگی می‌شوند. این سرخوردگی ناشی از وجود مدرکی است که حجتی برداشتن مهارت و حتی دانش نیست و پیامد اصلی آن وجود فارغ‌التحصیلان بیکار بی‌شماری است که یا نمی‌دانند در چه زمینه‌ای باید فعالیت کنند و یا واجد شرایط استخدام در هیچ سازمان و شرکتی نیستند و گویا دانشگاه به محلی برای کسب مدرک تبدیل‌شده و تقلب هم چاشنی آن است. بر همین اساس محمود نیلی احمدآبادی- رئیس دانشگاه تهران از افزایش تقلب بین دانشجویان در پی شیوع کرونا خبر داده و گفته: تأثیر همه‌گیری باعث کاهش علاقه‌مندی دانشجویان، کپی کاری، افزایش تقلب و روی آوردن به استفاده از خدمات شرکت‌ها برای شرکت در امتحانات شده است.
رئیس دانشگاه تهران بابیان این‌که شیوع این ویروس همچنین باعث شد تقاضا برای رشته‌های علوم پایه و پزشکی افزایش و در برخی رشته‌ها کاهش یابد، به نظرسنجی‌هایی اشاره‌کرده که نشان می‌دهد، ۷۲ درصد دانشجویان در حد متوسط و زیاد از آموزش‌های مجازی راضی و مابقی ناراضی بودند، همچنین ۷۰ درصد دانشجویان از کیفیت تدریس، پاسخگویی دانشگاه‌ها رضایت داشتند و ۱۲ درصد آنان از مشکلات اقتصادی ناراضی بودند.
نیلی احمدآبادی از ۱۵۰ دانشجوی دانشگاه تهران به دلایل گوناگون که امکان دسترسی به زیرساخت‌های آموزشی را نداشتند، سخن گفته و تأکید کرده: طبق گفته‌های وزیر ارتباطات در ۵ ماه گذشته دانشجویان ۵/ ۳ تا ۴ درصد مناطق شهری و روستایی کشور ما امکانات مناسبی برای دسترسی به فضای مجازی نداشته‌اند و در دانشگاه تهران تعداد محدودی دانشجو از بابت اینترنت برای شرکت در کلاس‌های آموزشی دچار مشکل بودند.
راهکاری برای مقابله با تقلب
فارغ از اشکالات در دسترسی به فضای مجازی که خود حدیث مفصلی بوده و نقدهای فراوانی به آن وارد است، باید در مورد تقلب‌های آنلاین نیز هشدار داد که البته راهکارهای متفاوتی برای ممانعت از آن ارائه می‌شود. آن‌طور که دکتر سیف برقی، معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه الزهرا (س) با اشاره به آموزش‌های ارائه‌شده به اساتید و دبیران برای برگزاری امتحانات پایان‌ترم، گفته «یکی از شیوه‌های آزمون، به‌صورت تستی با زمان‌های کوتاه است و سؤالاتی که پیش‌ازاین توسط اساتید به‌صورت اختیاری طراحی‌شده است و در دسترس دانشجویان و دانش‌آموزان قرار می‌گیرد؛ برای مثال ۵۰ سؤال توسط استاد طراحی‌شده و به‌صورت تصادفی ۲۰ سؤال در اختیار دانشجویان و دانش‌آموزانی که پشت سیستم نشسته‌اند قرار می‌گیرد و به این صورت سؤالات دو دانشجو و دو دانش‌آموز هم‌شکل درنمی‌آید که با این روش امکان تقلب از دانشجویان و دانش‌آموزان گرفته می‌شود».
برقی درباره برگزاری امتحانات مقطع ارشد و دکتری دانشجویان، گفته: «درروش اول اساتید باید برای دروس تخصصی به‌خصوص در مقطع تحصیلات تکمیلی مانند کارشناسی ارشد و دکتری با توجه به تعداد کم دانشجویان دوربین‌ها را روشن بگذارند و از آنها آزمون بگیرند و روش دوم این است که قالب سؤالات آزمون یکی باشد و داده‌های ادبی متفاوت باشد که این نوع روش امکان تقلب از دانشجویان را می‌گیرد».
برخی صاحب‌نظران هم عنوان می‌کنند، «سیستم برگزاری آزمون آنلاین باید به صورتی تنظیم شود که دانش‌آموز در هرلحظه فقط بتواند یک سؤال را مشاهده کند. اگر تمام سؤالات را در یک برگه وارد سایت آزمون کنید ، طبیعی است که تقلب کردن خیلی راحت می‌شود و دانش‌آموزان یا دانشجویان به‌سادگی می‌توانند سؤالات رابین خود تقسیم‌بندی کنند و در سریع‌ترین زمان نیز با تقلب کردن ، همگی نمره بالا بگیرند. سایتی که آزمون در آن برگزار می‌شود ، باید به صورتی تنظیم شود که امکان پاسخگویی به یک سؤال وجود داشته باشد و دانشجو نتواند به سؤال قبلی یا بعدی برود. اگر سیستم به این صورت تنظیم شود، دانشجو یا دانش‌آموز ملزم می‌شود که سریع به سؤال پاسخ دهد تا زمان آزمون نیز هدر نرود. از طرفی این موضوع را هم می‌داند که اگر سؤال را جواب ندهد و وقتی تلف کند، فرصت بازگشت به آن را ندارد». « برای پاسخ دادن به هر سؤال با توجه به ضریب سختی آن زمانی تعیین شود و دانشجو باید در آن زمان به سؤال پاسخ دهد. درواقع علاوه بر این‌که برای کل آزمون زمان در نظر گرفته می‌شود ، برای هر سؤال نیز یک‌زمان مشخص تعیین شود». « تنظیمات آزمون آنلاین باید به صورتی باشد که هر دانشجو با توجه به اطلاعاتی که در فرم آزمون درج می‌کند ، فقط یک‌بار فرصت شرکت در آزمون داشته باشد و اگر پس از ذخیره آزمون برای بار دوم وارد سایت شود، به او اجازه داده نخواهد شد. با این روش نیز تقلب در آزمون آنلاین کمتر می‌شود زیرا دانشجو پس‌ازاین‌که جواب درست سؤالات را بداند ، نمی‌تواند دوباره وارد سایت شود».
«بهترین راه برای کاهش تقلب در آزمون آنلاین ، طراحی سؤالات متفاوت برای هر دانش‌آموز یا دانشجو است. البته طراحی سؤالات متفاوت برای هر دانشجو زمان زیادی را از استاد می‌گیرد ، شما فرض کنید برای حداقل ۳۰ دانشجو که امتحان هرکدام شامل ۲۰ سؤال باشد ، چقدر زمان لازم دارد. این روش برای مقاطع تحصیلات تکمیلی و تعداد دانشجویان کمتر مؤثرتر است. تا حد امکان سعی کنید که کمی در طراحی سؤالات خلاقانه‌تر عمل کنید با طراحی سؤا لاتی که امکان پیدا کردن آن به‌راحتی از کتاب، اینترنت و جزوات برای دانشجو فراهم است، فرصت تقلب بیشتر می‌شود. اگر فرصت کافی برای طراحی سؤالات متفاوت ندارید ، می‌توانید ترتیب سؤالات آزمون را برای هر دانش‌آموز تغییر دهید. با بر هم زدن ترتیب سؤالات آزمون ، دانش‌آموزان فرصت هماهنگی برای تقلب کردن ندارند زیرا زمان امتحان از دست می‌رود. اگر آزمون به‌صورت تستی و چندگزینه‌ای است ، علاوه بر این‌که می‌توانید چینش سؤالات را تغییر دهید ، در گزینه‌ها نیز تغییرات ایجاد کنید. پاسخ درست را برای آزمون هر دانشجو در گزینه‌های مختلف قرار دهید که میزان تقلب را کاهش می‌دهد».
اما با وجود آنکه راهکارهای فراوانی برای کاهش تقلب در آزمون آنلاین وجود دارد، همچنان عده‌ای از دانش‌آموزان و دانشجویان هستند که با تقلب کردن به‌راحتی از این موانع گذر می‌کنند. دانشجویان و دانش‌آموزانی که به امید تقلب کردن در طول‌ترم هیچ مطالعه‌ای ندارند. البته پیش‌تر «معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دستورالعملی را در قالب توصیه‌نامه، برای افزایش ایمنی و کاهش تقلب در امتحانات آنلاین به دانشگاه‌ها ابلاغ کرده است.
در این سند راهنمای اجرای آزمون‌ها در دانشگاه‌ها به ۳ روش، آزمون‌های حضوری، آزمون برخط غیر همزمان بدون نظارت و آزمون برخط همزمان دارای نظارت اشاره‌شده و روش‌هایی برای به حداقل رسیدن خطا در آزمون‌های آنلاین پیشنهادشده است. از جمله این‌که:
- فرآیند آزمون به‌گونه‌ای باشد که با شروع آزمون توسط دانشجو و دانش‌آموز در هرلحظه امکان دیدن فقط یک سؤال وجود داشته باشد و در صورت پاسخ دادن یا رد کردن سؤال، سؤال بعدی نمایش داده خواهد شد.
- امکان برگشت به عقب در آزمون برای دانشجو و دانش‌آموز وجود نداشته باشد تا نتواند جواب‌های قبلی خود را به دیگران اعلام کند یا تغییر دهد.
- زمان آزمون محدود باشد و هنگامی‌که زمان به پایان برسد همه پاسخ‌ها به‌صورت خودکار ارسال شود.
- هر دانشجو و دانش‌آموز فقط یک‌بار مجاز به شرکت در آزمون باشد.
- یک سؤال با پاسخ شفاهی در نظر گرفته شود که دانشجو و دانش‌آموز در آن خودش را معرفی کند تا اطمینان حاصل شود که خودش در آزمون شرکت کرده است.
- ترتیب سؤالات آزمون برای هر دانشجو و دانش‌آموز متفاوت از دیگران باشد.
- در سؤالات چندگزینه‌ای، چینش گزینه‌ها برای دانشجویان و دانش‌آموزان تغییر خواهد کرد.
- با یک نام کاربری امکان چندین ورود موازی به سیستم وجود نداشته باشد». (رضا قاسم پور- صدای معلم)
به‌رغم ارائه این دستورالعمل‌ها هنوز آب از آب تکان نخورده و مشخص نیست که چگونه باید با جریان تقلب آنلاین برخورد کرد، باتوجه به این‌که زمان خاتمه کرونا هم معلوم نیست، شاید باید فرهنگ‌سازی کرد و یا از شیوه‌های دیگری برای نظارت بر آزمون آنلاین بهره گرفت.
همیار تقلب و کسب نمرات بالا!
رسالت نوشت: این نمرات حاصل یک جست‌وجوی ساده در شبکه‌های اجتماعی و عضویت در گروه‌هایی است که برای تقلب در امتحانات به دانش‌آموزان و دانشجویان کمک می‌کنند و با طرح سؤالاتی از این دست که «کسی فیزیک بلده؟» و «کسی هست ادبیات یازدهم کمک کنه؟» برای آزمون آماده می‌شوند تا به‌جای تکیه بر مطالعه و آموخته‌های خود از طریق تقلب در امتحانات موفق شوند و حتی عنوان می‌کنند در ساعتی مشخص امتحان ریاضی هشتم دارند و تقاضای خانواده‌هایشان، کسب نمره ۱۸ یا ۲۰ است.
گویا کسب هر نمره‌ای مثل خرید کالا، دارای نرخ‌های متفاوتی است و پس از واریز مبلغ، کد شرکت در جلسه آزمون آنلاین ارائه می‌شود تا فرد مورد نظر به‌جای دانش‌آموز یا دانشجو امتحان بدهد. «همیاران تقلب» برای ریاضی پایه نهم ۴۰ هزار تومان نرخ می‌دهند؛ البته با تضمین نمره ۲۰. در برخی گروه‌ها، قیمت کمتر است و در گروه‌های دیگر، بیشتر و معمولا هم دبیرستان را پوشش می‌دهند هم دانشگاه را و با ارسال سؤالات امتحان، آماده پاسخگویی‌هستند. گاهی تمام دانش‌آموزان یا دانشجویان در یک خانه جمع می‌شوند و پس از آنکه همیار تقلب، پاسخ را ارسال کرد، همه با اندک تغییری آن را کپی می‌کنند.
طبعا برای معلمان و اساتید که تا حدودی با میزان یادگیری و سطح هوش فراگیران خود آشنایی دارند، کمی عجیب بوده و هست که همه آنها بدون کوچک‌ترین مشکلی از قاب فضای مجازی، درس را آموخته باشند و بعد هم نمرات بالا کسب کنند، البته آنها زودتر از ما به تقلب‌ها و نمرات بالا پی برده بودند! نمراتی که میزان آن به مدد کمک همیاران تقلب، تقریبا میان دانشجو یا دانش‌آموز زرنگ و متوسط، یکسان است و گویا آزمون آنلاین تفکیکی میان افراد یک کلاس قائل نمی‌شود و همه آنها را به یک اندازه به نتیجه دلخواه می‌رساند! حتی اگر دانش‌آموز یا دانشجویی چندان با دنیای تقلب آشنایی نداشته باشد و تصمیم به تقلب بگیرد، پای گوگل می‌نشیند و با یک جست‌وجوی ساده ده‌ها صفحه باز می‌شود که انواع روش‌های عملی و فضایی تقلب را آموزش می‌دهد و در کنار آن با هر مبلغی می‌توان فردی را برای امتحان‌دادن استخدام کرد. در چنین شرایطی، کمتر دانش‌آموز و دانشجویی حاضر به درس خواندن در شب امتحان و اضطراب پاسخگویی به سؤالات است و گاهی این دانش‌آموزان و دانشجویان زرنگ کلاس هستند که برای هیجان بیشتر نه‌فقط به‌جای هم‌کلاسی‌های خود بلکه برای دیگران هم امتحان داده و درآمد کسب می‌کنند و هیچ متولی و مسئولی در کار نیست تا بر این چرخه باطل نظارت کند.
ورود پلیس فتا به ماجرای تقلب
اثرات و پیامدهای نامطلوب این اتفاق در سال‌های بعد بروز می‌کند، دانش‌آموزان و دانشجویانی که پیش از کرونا هم آموخته‌هایشان چنگی به دل نمی‌زد اما حالا وضعیت به‌مراتب بدتر شده و پای پلیس فتا از مدت‌ها پیش به این موضوع بازشده، درست از وقتی‌که آگهی‌های مربوط به همیار تقلب در فضای مجازی دست‌به‌دست چرخیده، «موضوع تقلب در امتحانات مجازی دانشگاه‌ها و مدارس، یک تخلف آموزشی است و برابر آیین‌نامه دانشگاه و مقررات وزارت علوم با متخلفان برخورد خواهد شد». این را سرهنگ علی‌محمد رجبی رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتای ناجا می‌گوید و تأکید می‌کند، آگهی‌های مربوط به این موضوع هم تخلف آشکار است و قطعا پلیس با آن برخورد خواهد کرد. به همین دلیل نیز هشدار به اندک افرادی که ممکن است چنین تصمیمی داشته باشند این است که از انجام چنین کاری صرف‌نظر کنند چراکه در صورت اطلاع پلیس یا شکایت افراد، حتما با آنها برخورد خواهد شد».
وزیر علوم هم پیش‌تر به افراد متخلف هشدار داده است که «تقلب در امتحانات پایان‌ترم نوعی از تقلب علمی محسوب می‌شود که درباره تخلف علمی قانون مصوب مجلس و امکان پیگیری در قوه قضائیه وجود دارد و هر موردی از تخلف که محرز شود، به‌شدت با آن برخورد خواهیم کرد. همچنین با پلیس فتا هم درباره برخورد با متقلبان در امتحانات هماهنگی‌های لازم را انجام داده‌ایم».
زنگ خطر کاهش سطح سواد و آگاهی
اقدام به تقلب برای کسب نمره صرفا از منظر تقلب قابل‌بررسی نیست و باید به کاهش سطح سواد و آگاهی نیز اشاره کرد. رضوان حکیم زاده؛ معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش از این مسئله ابراز نگرانی کرده و گفته «به‌شدت نگران سطح سواد این نسل هستیم و نگرانیم یادگیری آنها به خطر بیفتد». پیش‌تر که آموزش آنلاین معنایی نداشت و خبری از کرونا نبود، صاحب‌نظران معتقد بودند از مهم‌ترین عناصر موفقیت یا عدم موفقیت دانش‌آموزان در همه مقاطع، خانواده و همراه بودن آن‌هاست. خانواده باید رفتارهای فردی و اجتماعی را به‌درستی به فرزندان آموزش دهند. همچنین باید زمینه مناسبی را برای تحصیل آنها فراهم کرده و با همکاری مدرسین مشکلات آموزشی او را برطرف کنند. پژوهشگران بر این باورند که نقش والدین حتی از نقش آموزگاران و مربیان نیز پررنگ‌تر است. البته حمایت و همراهی کادر آموزش نیز در این راه بسیار حائز اهمیت است، آنها می‌بایست در شرایط بحرانی چه ازلحاظ تحصیلی و چه ازلحاظ روحی و رفتاری حمایت گر باشند و دانش‌آموز را برای ادامه مسیر دلگرم کنند و شاید عدم توجه به این مسائل زمینه بی‌رغبتی بیشتر دانش‌آموزان را فراهم کرده باشد.
عوامل دل‌زدگی تحصیلی نوجوان و جوانان
در مورد بی‌رغبتی دانشجویان و زمینه شکل‌گیری تقلب‌های آنلاین هم می‌توان به موارد زیادی اشاره کرد، مثلاتحمیل کردن این باور که فقط با تحصیل در رشته‌های خاصی باید وارد بازار کار شد و تحصیل در سایر رشته‌ها، آینده تضمینی و روشنی ندارد، به همین علت بسیاری از دانش‌آموزان رشته خود را دوست نداشته و فقط به‌اجبار والدین در حال تحصیل‌اند و این‌یک عامل مؤثر در دل‌زدگی تحصیلی نوجوان است. درواقع باید این تفکر برداشته‌شده و زمینه‌ای برای تحصیل دانش‌آموزان در رشته موردعلاقه‌شان فراهم شود. رابطه مؤثر بین اشتغال و تحصیل می‌تواند موجب شود که آموزش‌ها در جهت درستی ارائه شوند و فرد محصل اطمینان داشته باشد که با تحصیل در این رشته حتما آینده شغلی تضمین‌شده‌ای دارد و همین امر موجب علاقه بیشتر افراد به درس می‌شود. درواقع می‌توان گفت مقایسه کردن قشر کم‌سواد و پردرآمد با قشر باسواد و کم‌درآمد موجب می‌شود، دانش‌آموزان مخصوصادر دوره دبیرستان از تحصیل دل‌زده شوند و این موضوع تا مقطع تحصیلی دانشگاه ادامه دارد و اغلب چنین مسئله‌ای در کشورهای توسعه‌نیافته و جهان‌سومی به‌شدت دیده می‌شود.
از سوی دیگر در علوم اقتصادی به این امر اشاره‌شده است که میزان درآمد فرد باسابقه تحصیلی رابطه مستقیم دارد یعنی هرچه میزان تحصیلات بالاتر باشد، فرد به شغل بهتری می‌رسد درنتیجه پول بیشتری درمی‌آورد اما این قانون بر جامعه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم حاکم نیست. همچنین محتوایی که دانش‌آموزان در مدرسه می‌آموزند اغلب نیاز بازار کار در جامعه نیست و همین امر نیز یکی از عوامل دل‌زدگی تحصیلی نوجوانان و جوانان ما است.
کاهش علاقه‌مندی دانشجویان و کپی‌کاری
نکته دیگر که باید به آن اشاره داشت این است که درس گریزی همان اشکال مختلف رفتار ضداجتماعی است که این رفتارها تقریبابه‌طور اجتناب‌ناپذیری در زندگی روزمره کودک و نوجوان منعکس می‌شود. ملایم‌ترین صورت این عارضه، دروغگویی به والدین و معلم است و گاهی خود والدین، فرزند را در جریان درس گریزی و تقلب همراهی می‌کنند و این دیوار کج تا دانشگاه بالا می‌رود و زمینه اخذ مدرکی بدون کسب مهارت و تجربه فراهم می‌شود، مدرک ممکن است در به دست آوردن فرصت شغلی نقش‌آفرین باشد، اما قطعابه حفظ و یا رشد و پیشرفت آن هیچ کمکی نمی‌کند. این مهارت است که کارفرما، مشتریان و مدیران را جذب می‌کند و جایگاه یک فرد را ارتقا یا تنزل می‌دهد. بدون مهارت، فرد قادر به دستیابی به اهداف سازمان و کارفرما و درنتیجه کسب موفقیت شغلی نخواهد بود و با ورود به بازار کار دچار سرخوردگی می‌شوند. این سرخوردگی ناشی از وجود مدرکی است که حجتی برداشتن مهارت و حتی دانش نیست و پیامد اصلی آن وجود فارغ‌التحصیلان بیکار بی‌شماری است که یا نمی‌دانند در چه زمینه‌ای باید فعالیت کنند و یا واجد شرایط استخدام در هیچ سازمان و شرکتی نیستند و گویا دانشگاه به محلی برای کسب مدرک تبدیل‌شده و تقلب هم چاشنی آن است. بر همین اساس محمود نیلی احمدآبادی- رئیس دانشگاه تهران از افزایش تقلب بین دانشجویان در پی شیوع کرونا خبر داده و گفته: تأثیر همه‌گیری باعث کاهش علاقه‌مندی دانشجویان، کپی کاری، افزایش تقلب و روی آوردن به استفاده از خدمات شرکت‌ها برای شرکت در امتحانات شده است.
رئیس دانشگاه تهران بابیان این‌که شیوع این ویروس همچنین باعث شد تقاضا برای رشته‌های علوم پایه و پزشکی افزایش و در برخی رشته‌ها کاهش یابد، به نظرسنجی‌هایی اشاره‌کرده که نشان می‌دهد، ۷۲ درصد دانشجویان در حد متوسط و زیاد از آموزش‌های مجازی راضی و مابقی ناراضی بودند، همچنین ۷۰ درصد دانشجویان از کیفیت تدریس، پاسخگویی دانشگاه‌ها رضایت داشتند و ۱۲ درصد آنان از مشکلات اقتصادی ناراضی بودند.
نیلی احمدآبادی از ۱۵۰ دانشجوی دانشگاه تهران به دلایل گوناگون که امکان دسترسی به زیرساخت‌های آموزشی را نداشتند، سخن گفته و تأکید کرده: طبق گفته‌های وزیر ارتباطات در ۵ ماه گذشته دانشجویان ۵/ ۳ تا ۴ درصد مناطق شهری و روستایی کشور ما امکانات مناسبی برای دسترسی به فضای مجازی نداشته‌اند و در دانشگاه تهران تعداد محدودی دانشجو از بابت اینترنت برای شرکت در کلاس‌های آموزشی دچار مشکل بودند.
راهکاری برای مقابله با تقلب
فارغ از اشکالات در دسترسی به فضای مجازی که خود حدیث مفصلی بوده و نقدهای فراوانی به آن وارد است، باید در مورد تقلب‌های آنلاین نیز هشدار داد که البته راهکارهای متفاوتی برای ممانعت از آن ارائه می‌شود. آن‌طور که دکتر سیف برقی، معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه الزهرا (س) با اشاره به آموزش‌های ارائه‌شده به اساتید و دبیران برای برگزاری امتحانات پایان‌ترم، گفته «یکی از شیوه‌های آزمون، به‌صورت تستی با زمان‌های کوتاه است و سؤالاتی که پیش‌ازاین توسط اساتید به‌صورت اختیاری طراحی‌شده است و در دسترس دانشجویان و دانش‌آموزان قرار می‌گیرد؛ برای مثال ۵۰ سؤال توسط استاد طراحی‌شده و به‌صورت تصادفی ۲۰ سؤال در اختیار دانشجویان و دانش‌آموزانی که پشت سیستم نشسته‌اند قرار می‌گیرد و به این صورت سؤالات دو دانشجو و دو دانش‌آموز هم‌شکل درنمی‌آید که با این روش امکان تقلب از دانشجویان و دانش‌آموزان گرفته می‌شود».
برقی درباره برگزاری امتحانات مقطع ارشد و دکتری دانشجویان، گفته: «درروش اول اساتید باید برای دروس تخصصی به‌خصوص در مقطع تحصیلات تکمیلی مانند کارشناسی ارشد و دکتری با توجه به تعداد کم دانشجویان دوربین‌ها را روشن بگذارند و از آنها آزمون بگیرند و روش دوم این است که قالب سؤالات آزمون یکی باشد و داده‌های ادبی متفاوت باشد که این نوع روش امکان تقلب از دانشجویان را می‌گیرد».
برخی صاحب‌نظران هم عنوان می‌کنند، «سیستم برگزاری آزمون آنلاین باید به صورتی تنظیم شود که دانش‌آموز در هرلحظه فقط بتواند یک سؤال را مشاهده کند. اگر تمام سؤالات را در یک برگه وارد سایت آزمون کنید ، طبیعی است که تقلب کردن خیلی راحت می‌شود و دانش‌آموزان یا دانشجویان به‌سادگی می‌توانند سؤالات رابین خود تقسیم‌بندی کنند و در سریع‌ترین زمان نیز با تقلب کردن ، همگی نمره بالا بگیرند. سایتی که آزمون در آن برگزار می‌شود ، باید به صورتی تنظیم شود که امکان پاسخگویی به یک سؤال وجود داشته باشد و دانشجو نتواند به سؤال قبلی یا بعدی برود. اگر سیستم به این صورت تنظیم شود، دانشجو یا دانش‌آموز ملزم می‌شود که سریع به سؤال پاسخ دهد تا زمان آزمون نیز هدر نرود. از طرفی این موضوع را هم می‌داند که اگر سؤال را جواب ندهد و وقتی تلف کند، فرصت بازگشت به آن را ندارد». « برای پاسخ دادن به هر سؤال با توجه به ضریب سختی آن زمانی تعیین شود و دانشجو باید در آن زمان به سؤال پاسخ دهد. درواقع علاوه بر این‌که برای کل آزمون زمان در نظر گرفته می‌شود ، برای هر سؤال نیز یک‌زمان مشخص تعیین شود». « تنظیمات آزمون آنلاین باید به صورتی باشد که هر دانشجو با توجه به اطلاعاتی که در فرم آزمون درج می‌کند ، فقط یک‌بار فرصت شرکت در آزمون داشته باشد و اگر پس از ذخیره آزمون برای بار دوم وارد سایت شود، به او اجازه داده نخواهد شد. با این روش نیز تقلب در آزمون آنلاین کمتر می‌شود زیرا دانشجو پس‌ازاین‌که جواب درست سؤالات را بداند ، نمی‌تواند دوباره وارد سایت شود».
«بهترین راه برای کاهش تقلب در آزمون آنلاین ، طراحی سؤالات متفاوت برای هر دانش‌آموز یا دانشجو است. البته طراحی سؤالات متفاوت برای هر دانشجو زمان زیادی را از استاد می‌گیرد ، شما فرض کنید برای حداقل ۳۰ دانشجو که امتحان هرکدام شامل ۲۰ سؤال باشد ، چقدر زمان لازم دارد. این روش برای مقاطع تحصیلات تکمیلی و تعداد دانشجویان کمتر مؤثرتر است. تا حد امکان سعی کنید که کمی در طراحی سؤالات خلاقانه‌تر عمل کنید با طراحی سؤا لاتی که امکان پیدا کردن آن به‌راحتی از کتاب، اینترنت و جزوات برای دانشجو فراهم است، فرصت تقلب بیشتر می‌شود. اگر فرصت کافی برای طراحی سؤالات متفاوت ندارید ، می‌توانید ترتیب سؤالات آزمون را برای هر دانش‌آموز تغییر دهید. با بر هم زدن ترتیب سؤالات آزمون ، دانش‌آموزان فرصت هماهنگی برای تقلب کردن ندارند زیرا زمان امتحان از دست می‌رود. اگر آزمون به‌صورت تستی و چندگزینه‌ای است ، علاوه بر این‌که می‌توانید چینش سؤالات را تغییر دهید ، در گزینه‌ها نیز تغییرات ایجاد کنید. پاسخ درست را برای آزمون هر دانشجو در گزینه‌های مختلف قرار دهید که میزان تقلب را کاهش می‌دهد».
اما با وجود آنکه راهکارهای فراوانی برای کاهش تقلب در آزمون آنلاین وجود دارد، همچنان عده‌ای از دانش‌آموزان و دانشجویان هستند که با تقلب کردن به‌راحتی از این موانع گذر می‌کنند. دانشجویان و دانش‌آموزانی که به امید تقلب کردن در طول‌ترم هیچ مطالعه‌ای ندارند. البته پیش‌تر «معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دستورالعملی را در قالب توصیه‌نامه، برای افزایش ایمنی و کاهش تقلب در امتحانات آنلاین به دانشگاه‌ها ابلاغ کرده است.
در این سند راهنمای اجرای آزمون‌ها در دانشگاه‌ها به ۳ روش، آزمون‌های حضوری، آزمون برخط غیر همزمان بدون نظارت و آزمون برخط همزمان دارای نظارت اشاره‌شده و روش‌هایی برای به حداقل رسیدن خطا در آزمون‌های آنلاین پیشنهادشده است. از جمله این‌که:
- فرآیند آزمون به‌گونه‌ای باشد که با شروع آزمون توسط دانشجو و دانش‌آموز در هرلحظه امکان دیدن فقط یک سؤال وجود داشته باشد و در صورت پاسخ دادن یا رد کردن سؤال، سؤال بعدی نمایش داده خواهد شد.
- امکان برگشت به عقب در آزمون برای دانشجو و دانش‌آموز وجود نداشته باشد تا نتواند جواب‌های قبلی خود را به دیگران اعلام کند یا تغییر دهد.
- زمان آزمون محدود باشد و هنگامی‌که زمان به پایان برسد همه پاسخ‌ها به‌صورت خودکار ارسال شود.
- هر دانشجو و دانش‌آموز فقط یک‌بار مجاز به شرکت در آزمون باشد.
- یک سؤال با پاسخ شفاهی در نظر گرفته شود که دانشجو و دانش‌آموز در آن خودش را معرفی کند تا اطمینان حاصل شود که خودش در آزمون شرکت کرده است.
- ترتیب سؤالات آزمون برای هر دانشجو و دانش‌آموز متفاوت از دیگران باشد.
- در سؤالات چندگزینه‌ای، چینش گزینه‌ها برای دانشجویان و دانش‌آموزان تغییر خواهد کرد.
- با یک نام کاربری امکان چندین ورود موازی به سیستم وجود نداشته باشد». (رضا قاسم پور- صدای معلم)
به‌رغم ارائه این دستورالعمل‌ها هنوز آب از آب تکان نخورده و مشخص نیست که چگونه باید با جریان تقلب آنلاین برخورد کرد، باتوجه به این‌که زمان خاتمه کرونا هم معلوم نیست، شاید باید فرهنگ‌سازی کرد و یا از شیوه‌های دیگری برای نظارت بر آزمون آنلاین بهره گرفت.
