آن طور که از آموزه‌های قرآن کریم و حدیث اهل بیت علیهم السلام مشخص می‌شود، داشتن مرگ آسان و خوشایند در گرو اعمال خوب و سبک زندگی خداپسندانه در دنیا است. درواقع هر کسی که در دنیا به گونه‌ای زندگی کند که مورد رضای الهی باشد، در لحظه مرگ به آسانی و بلکه با رضایت خاطر و خوشحالی جان خواهد داد و هر انسانی که زندگی دنیای خود را با غفلت و آزار مردم و خدا بگذراند، مرگ سخت و زجرآوری خواهد داشت. اما درمجموع راه فراری از سکرات موت و قبض روح وجود ندارد و هر انسانی آن را تجربه خواهد کرد؛ چنانکه خدای متعال در سوره مبارکه ق می‌فرماید: «وَ جَاءَتْ سَکرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَلِک مَا کنتَ مِنْهُ تَحِیدُ؛ و سرانجام سکرات (و بیخودی در آستانه) مگ به حق فرامی‌رسد (و به انسان گفته می‌شود) این همان چیزی است که تو از آن می‌گریختی.»
در عین حال در تفاسیر قرآن کریم و به خصوص در کلام گهربار ائمه اطهار علیهم السلام شیوه‌های گوناگونی برای داشتن مرگ آسان عنوان شده است که تأسی و انجام آنها می‌تواند هم برکاتی در زندگی دنیا داشته باشد و هم مرگ خوشایند و آرامی را برای انسان رقم بزند.
آن گونه که از شرح حال انسان در لحظات جان دادن و قبض روح مشخص می‌شود، انسان در لحظه مرگ حالتی شبیه به بی‌حالی پیدا می‌کند. چنانکه کلمه «سکرات مرگ» از ریشه «سُکر» گرفته شده که به حالتی اطلاق می‌شود که میان انسان و عقل او مانعی ایجاد شود. بر این اساس، سکرات مرگ همان حالت جان کندن انسان است که مثل افراد مست و لایعقل به خود مشغول می‌شود، نه متوجه می‌شود که چه می‌گوید و نه متوجه کلام و سخن اطرافیان درباره خودش می‌شود.
دلیل سختی جان دادن و سکرات موت
آن طور که از احادیث مشخص می‌شود سختی جان دادن هر انسانی به میزان دلبستگی او به دنیا، تعلقات و اعمالش مربوط است. چراکه انسان در لحظه کوچ از دنیا به عالم باقی شرایط و اوضاع بعد از مرگ خود را درک می‌کند، در حالی که باید از همه آنچه در دنیا به آن تعلق خاطر داشته جدا شده و نتیجه اعمال خود را دریافت کند؛ بنابراین هر اندازه فرد اعمال بهتری در دنیا انجام داده و دلبستگی کمتری به دنیا و مادیات آن داشته باشد، مرگ آسان‌تری خواهد داشت.
البته بسیاری از افراد، اعم از مؤمن و کافر، سکرات مرگ را تجربه می‌کند که این موضوع حکمت‌هایی دارد. چنانکه امام صادق علیه السلام در حدیثی اشاره فرموده‌اند که مرگ برای انسان مؤمن آسان است، مگر اینکه به خاطر پاک کردن گناهانش، با سختی همراه می‌شود؛ همان طور که مرگ برای مردم کافر سخت و عذاب‌آور است مگر اینکه گاهی برای جبران اعمال خوبش در دنیا به آسانی انجام می‌شود.
از حالت سکرات مرگ در روایت‌های متعددی یاد شده است. به عنوان مثال حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام درباره این شرایط انسان فرموده‌اند: «سکرات مرگ، همراه با حسرت به انسان هجوم می‌آورد؛ حسرت آنچه از دست می‌دهد. اعضای بدن انسان سست می‌شود، رنگ از صورتش می‌پرد، به مرور مرگ در او نفوذ می‌کند، میان او و زبانش جدایی می‌افتد در حالی که او هنوز در بین اطرافیان است؛ با چشمش می‌بیند و با گوشش می‌شنود و عقل و هوشش درک می‌کند ولی نمی‌تواند سخنی به زبان بیاورد.»
راه‌های آسان کردن سکرات
پرسش مهمی که ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول می‌کند، آن است که آیا روشی وجود دارد که در لحظه جان دادن و سفر از این دنیا به عالم دیگر، خوشحال و در آرامش باشیم؟
پاسخ این پرسش را از میان تفاسیر قرآن کریم و حدیث ائمه اطهار علیهم السلام می‌توان پیدا کرد. طبق آموزه‌های الهی، چندین روش وجود دارد که انسان مرگ راحت و دلپذیری داشته باشد.
1. تلاوت قرآن کریم
یکی از راه‌ها آن است که انسان بر تلاوت قرآن کریم و به خصوص سوره‌های خاصی از قرآن مداومت داشته باشد. چنانکه پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «هر مسلمانی که سوره یوسف را تلاوت کند و آن را به خاندان و بستگان خود آموزش بدهد، خداوند سختی‌های مرگ را بر او آسان می‌فرماید و مرگ راحتی خواهد داشت.»
در حدیث دیگری هم از آن حضرت روایت شده که فرمودند: «هر که سوره ق را بخواند، خدای متعال مشکلات و سکرات مرگ را برای او آسان می‌کند.» رو روایت‌های دیگری عنوان شده است که تلاوت آیه‌الکرسی و سوره‌های یس و صافات نیز آثار مشابهی داشته و سکرات مرگ را برای انسان آسان می‌کند.
2. دوست داشتن اهل بیت علیهم السلام
حلاوت و گوارایی محبت داشتن نسبت به اهل بیت علیهم السلام را بسیاری از افراد چشیده‌اند، اما شاید ندانیم که این محبت الهی چه آثار و برکاتی برای ما دارد و چگونه درهای رحمت خدا را بر روی ما باز می‌کند. یکی از ره‌آوردهای محبت داشتن نسبت به پیغمبر اکرم صلوات‌الله‌علیه و ائمه اطهار علیهم السلام آن است که انسان سکرات مرگ راحتی خواهد داشت.
چنانکه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «هر کسی که علی علیه السلام را دوست بدارد، خدای متعال شدت و سختی جان دادن را برای او آسان کرده و قبر او را باغی از باغ‌های بهشت قرار خواهد داد.»
در روایت دیگری از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام سؤال شد که چه کسانی سکرات مرگ دارند؟ امام علیه السلام در جواب این سؤال، مردم را سه دسته تقسیم‌بندی کرده و فرمودند: «گروهی از مردم شیعیان حقیقی هستند که مرگ برای آنها عین لذت و بشارت به زندگی ابدی است، چراکه به محض مردم وارد بهشت می‌شوند. گروه دوم دشمنان اهل بیت علیهم السلام هستند که مرگ برایشان عین عذاب و آغاز جزای ابدی است. گروه سوم مردمی هستند که نه مثل گروه اول خالص‌اند و نه مانند گروه دوم دشمنی اهل بیت علیهم السلام را در دل دارند، بلکه مؤمنانی هستند که گناهانی هم مرتکب شده‌اند. این افراد در زمان مرگ و قبض روح، حالتی ترسان، غصه‌دار و وحشت‌زده دارد. چراکه نمی‌دانند بعد از مرگ چه چیزی در انتظارشان خواهد بود. این حالت همان عذاب جان کندن است.»
بر اساس این روایت، لحظات قبض روح برای مؤمنان حقیقی و شیعیان خالص آسان است و مرگ به منزله ورود به بهشت خواهد بود. اما مشخص است که انسان هر اندازه مؤمن بوده و در ایمان خود خلوص داشته باشد، باز هم اگر در اثر جراحت یا مسمومیت مانند ائمه اطهار علیهم السلام به شهادت برسد، طبیعتاً درد و رنج دنیایی و مادی را در لحظه مرگ تجربه خواهد کرد ولی مرگ او آسان و با نوعی لذت و آرامش خواهد بود.
3. روزه گرفتن
طبق حدیث معتبری از پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله کسی که در ماه رمضان روزه بگیرد و حرمت این ماه الهی را نگه دارد، پاداش‌های بسیاری از خدای متعال دریافت خواهد کرد که یکی از آنها، آسان شدن سکرات مرگ و داشتن سفر اخروی با آرامش است.
4. صله‌رحم
انجام صله‌رحم از آن دستورات و نکات مهم در سبک زندگی اسلامی است که برکات و نعمت‌های زیادی را به سوی انسان جاری می‌کند. صله‌رحم نه‌تنها عمر انسان را اضافه می‌کند، بلکه موجب دور شدن انواع بلاها از انسان می‌شود و طبق روایت‌های مستندی، یکی از نتایج آن آسان شدن سکرات موت است.
5. پوشاندن لباس بر بدن مسلمان
این نکته را هم امام جعفر صادق علیه السلام فرموده‌اند که: «هر کسی که بر بدن برادر دینی خود لباسی بپوشاند، چندین پاداش از خدای متعال دریافت خواهد کرد که یکی از آنها آسان شدن سکرات مرگ و راحتی در لحظه قبض جان است.»
منابع:
- تفسیر المیزان؛ علامه طباطبایی
- نهج‌البلاغه؛ ترجمه علامه شهیدی
- مجمع البیان؛ شیخ طبرسی
- ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ شیخ صدوق
- جامع السعادات؛ علامه نراقی
نویسنده و محقق: مریم مرتضوی
