معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یکی از معاونت‌هایی بود که در سال «اقتصاد و فرهنگ» چالش‌های فراوانی را پشت سر گذاشت.
* آغاز کار در سال 93 با جشنواره پر از چالش شعر فجر
معاونت فرهنگی در روزهای پایانی سال 92 با دبیر و عوامل اجرایی هشتمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر از یک سو و رسانه‌ها از سوی دیگر در تضاد شدید قرار گرفت، برخلاف آنچه باید در سال 92 انجام می‌شد اختتامیه هشتمین دوره به فروردین 93 یعنی سالجاری موکول شد تا در مورخ 31 فروردین ماه و درست دو هفته پیش از نمایشگاه کتاب این چالش بزرگ از روی دوش ارشاد برداشته شود.
* یک اختتامیه برای شعر با بیانیه سیاسی
کاکایی دبیر جشنواره بود و در مراسم اختتامیه عنوان کرد که: «در طی شب‌های شعرخوانی مراقبت متصدیان سرویس‌های ادبی خبرگزاری‌هایی که موظف به مخالفت بودند و البته طبیعت چندصدایی است منجر به تفسیرهای غیرواقعی از برخی شعرها شد که حتی در صورت درست بودن این تفسیرها، نمایش پایین بودن آستانه تحمل گروهی اندک بود.»
سرانجام این جشنواره جوان پر حاشیه به کار خود پایان داد تا ارشاد و معاونت فرهنگی فکری جدید برای واگذاری جوایز ادبی کند و از حاشیه‌ها کمی دور باشد.
* نمایشگاه کتاب در دور بیست و هفتم؛ افغانستان مهمان ویژه
در ادامه اما معاونت فرهنگی پروژه بزرگی به نام «نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران» را در چشم انداز خود می‌دید، اردیبهشت ماه هر سال نمایشگاه کتاب را شاهدیم این بار هم از تاریخ 10 تا 20 اردیبهشت ماه بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المملی کتاب تهران با یک مهمان ویژه به نام «افغانستان» کار خود را آغاز کرد.
هرچند حضور کم رنگ و بی‌برنامه‌این کشور فارسی زبان را شاهد بودیم ولی برای رسیدن به مختصات بین‌المللی بادی از جایی شروع می‌کردیم، افغانستان برنامه خاصی نداشت و تنها به حضور بسنده کرده بود.
* رئیس جمهور از ممیزی در افتتاحیه نمایشگاه کتاب گفت
نهم اردیبهشت ماه با سخنان رئیس جمهور روحانی رسما نمایشگاه کتاب آغاز به کار کرد؛ شاید مهمترین بخش سخنان رئیس جمهور اینجایی بود که به ممیزی اشاره کرد و گفت: «هیچ ممیزی بالاتر از وجدان عمومی و افکارعمومی نیست...باید راه را برای کار همه اینها آسان کنیم. باید تشخیص خوب و بد را به صاحب‌نظران واقعی و انجمن‌ها و اصحاب قلم و فکر واگذار کنیم و بدانیم هیچ کس در ممیزی بالاتر از وجدان عمومی و افکار عمومی نیست، آنها بهترین ممیزان جامعه هستند. می دانند به استقبال چه کتابی بروند و چه کتابی را در گوشه انزوا قرار دهند. بگذاریم صاحبان صلاحیت بهترین شیوه‌ها را برای اداره کشور برگزینند. این دولت معتقد است دخالتش را در همه امور باید کمتر و کمتر کند و کار را به صاحبان آن رشته و پیشکسوتان واگذار کند.»
* غایبان سال‌های پیش نمایشگاه کتاب به میدان آمدند
هرچند صالحی معاون وزیر ارشاد پیش از این سخنان از حضور آنهایی که سال‌ها در نمایشگاه غایب بوده‌اند و حالا به جمع حاضران پیوسته‌اند خبرداده و گفته بود، امسال شاهدیم برخی تشکل‌هایی که در چند سال پیش نبودند اضافه شدند. همه تشکل ها با فضای نمایشگاه درگیرند. سالن‌ها در اختیار انجمن‌هاست. غرفه‌ها جانمایی، تعیین متراژ، تبلیغات، واگذاری‌ها و اینها هر میزان که تشکل‌ها بخواهند از جانب معاونت پاسخ استقبال‌گرایانه دریافت کردند. امیدواریم در سال‌های آینده گام‌های بیشتری برداشته شود و تا پایان 4 سال آینده نمایشگاه را به تشکل‌ها بسپاریم. کار دولت نمایشگاه‌داری نیست. دولت‌ها کارهای مهمتری دارند. این به این معنا نیست که اداره نمایشگاه کار کمی است.
هرچند از برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلای امام خمینی همواره مسئولان گلایه می‌کنند اما با نبود مکان مناسب ناچارند آنجا را میزبان بنامند.
* قزلی به یک‌باره نامزد مدیر عاملی بنیاد ادبیات داستانی شد/ ساختمان همچنان موضوع چالشی
در ادامه معاونت فرهنگی ارشاد برای دوری از برخی چالش‌ها باید به جای «محمد حسنی» مدیر عامل سابق بنیاد، مدیر دیگری منصوب میکرد؛ آراء به «مهدی قزلی» ختم شد، اعضای هیئت امنای بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان، در دومین نشست خود که به منظور تعیین مدیرعامل جدید این بنیاد در ساختمان معاونت فرهنگی ارشاد تشکیل شده بود، به مدیر عاملی مهدی قزلی رای دادند.
مهدی قزلی پیش از این مدیر امور ادبی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران بود و سردبیری هفت شماره مجله «داستان» و نگارش حدود 30 عنوان کتاب داستانی و گزارشی را نیز در کارنامه ادبی خود داشت.
در سال 1391 از قزلی مجموعه هشت سفرنامه و تک‌نگاری با عنوان «جای پای جلال» در خبرگزاری مهر منتشر می‌شد که او در آنها، سفرنامه‌ها و تک‌نگاری‌های جلال آل‌احمد را در حین سفرهایی مشابه، بازخوانی میکرد. قزلی همچنین حواشی دیدارها و بازدیدهای رهبر انقلاب را برای پایگاه اینترنتی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب می‌نویسد.
توضیحی درباره علت و چرایی انتخاب قزلی مطرح نشد، اما او مدیریت بنیادی را برعهده گرفت که همواره با موضوع بودجه و ساختمان در حال چالش بود.
* توضیحاتی از پیوستن شعر به داستان در قالب یک بنیاد
در مراسم تودیع و معارفه حسنی و قزلی صالحی درباره پیوستن شعر به داستان گفت: البته در ادامه راه بحث شعر هم مطرح شد که از بخش وزارتی و قائم مقامی وزارت به معاونت بیاید که اواخر آبان اینگونه شد این بحث مطرح بود و با انتقال شعر باید چه تکلیفی پیدا می‌کردیم. 3 مسئله برای ما پیش آمد اول اینکه شعر همانند داستان بنیادی مستقل داشته و در عرض آن باشد، دوم اینکه شعر در ستاد یعنی در معاونت باشد در نهایت همین اتفاقی بود که رخ داد که شعر در داخل ادبیات داستانی قرار گیرد.
این مقام مسئول گفت: در هر یک از مسیرها با افرادی مشورت شد، اگر قرار باشد شعر بنیادی مستقل داشته باشد در شرایط کنونی مالی ارشاد باید زیرساخت‌ها و امکاناتی تدارک می‌دیدیم، اما وزارتخانه در شرایطی نبود که آمادگی افزایش مؤسسه‌ای را داشته باشد، نگاه وزیر نیز کاهش تعداد مؤسسات است.
وی گفت: دوستان در بنیاد از همان ابتدا بحث استقلال آن را مطرح می‌کردند، اما اگر شعر آسیب جدی می‌دید شرایط دیگری پدید می‌آمد.
با این حال بنیادی به نام «شعر و ادبیات داستانی» با مدیریت قزلی کار سخت خود را آغاز کرد.
* خانه تکانی و تغییرات اساسی در مهمترین جوایز کشور/ برخی زیر چتر دیگری رفتند
در مرداد ماه محمدرضا وصفی دبیر کارگروه بازنگری جوایز فرهنگی حوزه کتاب از تغییراتی در زمینه جوایز خبر داد و برخی‌ها را زیر چتر دیگری خواد و برخی دیگر را با تغییر همراه دانست.
این نشست نکات مهمی چون همسنگی برخی جوایز را در بر داشت و قرار شد جایزه گام اول در ذیل جایزه کتاب سال مورد ارزیابی و تشویق قرار گیرد و به عنوان اثر ویژه در بخش جوانان معرفی گردد و ارزش مادی جایزه به منظور تشویق جوانان، همسنگ جایزه کتاب سال باشد.
وی همچنین پیرامون برپایی جایزه جلال آل احمد و جایزه پروین اعتصامی هم بیان کرد: اجرای عملیات دبیرخانه علمی و اجرایی دو جایزه یاد شده، از سوی وزارتخانه به بنیاد شعر و ادبیات داستانی انقلاب اسلامی تفویض می شود. این بنیاد ، با تشکیل کارگروه کارشناسی، به بازخوانی آیین نامه های اجرایی پرداخته و پیشنهادات خود را به منظور بررسی در دوره دوم این کارگروه، تا پس از بررسی نهایی، به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد می شود.
* خبر خوش مالیاتی
در همین زمان بود که کتابفروشان از مالیات معاف شدند، نماینده سازمان امور مالیاتی گفت: کتابفروشی و کتابخانه‌های عمومی بر اساس فهرست مصادیق از مالیات معاف شدند و سازمان مالیاتی این موضوع را پذیرفته است.
در فروردین اما نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت برگزار شد و ایران با چهره‌ای دیگر گونه در آن ظاهر شد.
* گرانترین جایزه ارزان شد
در ادامه اما آبان ماه مصادف شد با یک خبر مهم، برای گرانترین جایزه جمهوری اسلامی ایران؛ تیتر خبر این بود؛ با اعلام وزارت ارشاد، گرانترین جایزه ادبی ایران ارزان شد، از این رو 30 سکه به برگزیدگان جایزه جلال آل‌احمد اهدا می‌شود.
نماینده ارشاد اما دلیل چرایی این ارزانی را اینگونه تشریح کرد که؛ متوازن نبودن میزان جایزه این رویداد مهم فرهنگی با سایر جوایز باعث ایجاد تردید و گمانه زنی های مختلف در چگونگی انتخاب اثر برگزیده شده بود .به گونه ای که در شش دوره گذشته این جایزه تنها یک اثر بعنوان اثر برگزیده انتخاب شده بود .
* جایزه جلال و اما و اگرهایش/ 385 سکه به لطف شهرداری اعطا شد
آذرماه هم معاونت فرهنگی و ذیل آن متولی جایزه جلال آل احمد یعنی بنیاد شعر و ادبیات داستانی این جایزه را در ایستگاه هفتم برگزار کرد.
در این دوره از جایزه جلال 385 سکه به برگزیدگان هفتمین جایزه جلال با مهربانی شهرداری تهران اهدا شد، قالی باف شخصا وارد عمل شد و جوایز را به مانند گذشته اهدا کرد و بلافاصله بنیاد با این خبر نامه تشری نوشت هرچند که این جوایز تا ماه‌ها پس از اعلام برگزدیه‌ها هنوز اعطا نشده بود و به تازگی به دست برترین‌هایش رسید.
«ملکان عذاب»، «آه با شین»، «زندان الرشید»، «سفر برگذشتنی»، «رازهای سانتی‌متری» و «گشودن رمان» عنوان شش کتابی است که به‌عنوان برگزیده و تقدیرشده در هفتمین دوره جایزه جلال معرفی شدند و جمعاً 385 سکه را از آن خود کردند.
* واگذاری هفته کتاب به ارشاد استان تهران
هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران هم از 24 تا اول آذر ماه 93 رویداد دیگری بود که مجری آن ارشاد استان تهران بود، ضرغامی در این باره عنوان کرد که: در بیست و دومین دوره هفته کتاب، نسبت به سنوات گذشته، ما کمترین بودجه را داشته‌ایم و رقم آن اصلا قابل ذکر نیست. ما در این راستا تلاش کردیم از ظرفیت سایر سازمان‌ها و نهادها استفاده کنیم.
* دومین بار شعر فجر در یک سال برگزار شد/ امینی دبیر جشنواره
در ادامه باید استارت شعر فجر زده می‌شد بنیاد دست به کار شد و با توجه به مشکلات دوره هشتم شعرفجر این بار با معرفی اسماعیل امینی به عنوان دبیر، کار خود را آغاز کرد.
در نام‌های اعلام شده برای هیات علمی شعر فجر، چهره‌های متفاوتی دیده می‌شد، تا مشکلی برای انتخاب داوران و در ادامه روند برگزاری نهمین دوره پیش نیاید هرچند در دوره گذشته شعار چند صدایی حربه‌ای برای ورود افراد حتی معاند تلقی شد اما در این دوره این نکات مدنظر بیشتری قرار گرفت.
هرچند مهمان خارجی در این دوره حضور نداشت اما شاعران ایرانی برای وجود عنوان «بین‌المللی» در عنوان جشنواره سفرهایی به عراق و تاجیکستان و افغانستان انجام دادند.
* برکناری که برای ارشاد بد شد/ مجوز برای کتاب خاص مهمتر از افراد
اما مهمترین و برجسته ترین اتفاقی که معاونت فرهنگی ارشاد با آن مواجه شد و نتوانست با دلایل مختلف از زیر آن شانه خالی کرده و رسانه‌ها را توجیه کند، برکناری «علی شجاعی صائین» مدیر اداره کتاب بود، هرچند برای برکناری‌اش از تخلف بزرگ اداری هم یاد شد اما اصل ماجرا مصاحبه‌ای بود که مدیر اداره کتاب با روزنامه جوان پیرامون یک کتاب به نام «من این نسل» انجام داده بود.
شجاعی در این گفت‌وگو خبرداده بود که این اثر ضد ارزش‌هاست و قابل چاپ نیست و این موضوع را بارها و بارها به صالحی گوشزد کرده است، و قطعا این اثر مجوز نخواهد گرفت.
شاید معاون فرهنگی تاب این صراحت را نیاورد و بلافاصله از وزیر خواست تا شخصا او را از اداره کتاب برکنار کند و در این میان همایون امیرزاده به عنوان سرپرست معرفی شود.
* استعفای صوری میرزایی و مدیریت جلسه بر خانه کتاب
اما خانه کتاب که از زیر مجموعه‌های ارشاد شمرده می‌شود هم مدام برای معاونت فرهنگی خبرساز می‌شود، چندی پیش با توجه به اینکه نجفعلی میرزایی با تصمیمات تند و بعضا غیر اصولی باعث گلایه خبرنگاران و دیگر کارکنان خبرگزاری کتاب شده بود، از این رو برکناری او تحت عنوان استعفا مطرح شد تا مشکلات کمی از این رسانه دور باشد، در نبود او اما مجید غلامی جلیسه به عنوان سرپرست معرفی شد و پس از آن رسما مدیرعاملی را در دست گرفت.
مجید غلامی جلیسه که تاکنون معاونت فرهنگی و پژوهشی خانه کتاب را بر عهده داشته است، پیشتر پژوهشگر نسخ خطی پژوهشگاه عالی تاریخ ایران در فرانسه، مدیر مؤسسه بیاض (اطلاع رسانی و پژوهش در عرصه متون کهن) و مدیر بخش اطلاع‌رسانی، پژوهشگر و کتابشناس مرکز احیاء نسخ خطی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در قم بوده است. وی دو دهه فعالیت در حوزه کتاب پژوهی و کتابشناسی و داوری جشنواره‌های کتاب را در کارنامه فرهنگی خود دارد. جلیسه دارای لیسانس زبان و ادبیات فارسی و همچنین 12 سال تحصیلات حوزوی در حوزه های علمیه اصفهان و قم در سطوح مقدمات، سطوح و خارج فقه است.
* یکی از ارکان ارشاد رایزن فرهنگی ایران در اتریش می‌شود
بر اساس این گزارش، 23 تیرماه بود که هیئت امنای موسسه بین‌المللی انتشارات الهدی با تشکیل جلسه‌ای در مورد انتخاب هیئت مدیره جدید این موسسه تصمیم‌گیری کرد. در میان اسامی هیئت مدیره نام محمد رضا وصفی، احسان خزایی، سید علی موسوی‌زاده، سیدحسین هاشمی و حمیدرضا شاه‌آبادی به عنوان اعضا اطلاع رسانی شد، اما با اعزام وصفی به عنوان رایزن شخص دیگری باید در میان هیات مدیره قرار گیرد که «علی شجاعی صائین» فرد جایگزین خواهد بود.
این در حالی است که از ابتدای سال 1393 مدیرکل دفتر مجامع و فعالیت‌های فرهنگی وزارت ارشاد خواستار معرفی فرد دیگری به عنوان جایگزین خود شده بود اما به دلیل در پیش بودن نمایشگاه کتاب با این امر مخالفت شد و محمدرضا وصفی مسئولیت بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب را هم پذیرفت و همچنان به همکاری با معاونت فرهنگی ادامه داد.
از این پس وصفی در خارج از کشور و در اتریش به عنوان رایزن فرهنگی فعالیت خواهد کرد چرا که فعالیت‌های وی در بخش بین‌الملل بارها چشمگیر بوده است.
نام وصفی با روی کار آمدن دولت یازدهم بارها به عنوان گزینه برای مدیر اداره کتاب وزارت ارشاد و حتی دبیرکلی نهاد کتابخانه‌های عمومی شنیده می‌شد اما او مسئولیت را نپذیرفت.
محمدرضا وصفی متولد 1343 در تهران و تحصیلکرده دکترای فرهنگ و تمدن است. وی پیش از این مدیریت دفتر تشکل‌ها و مجامع فرهنگی و هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را برعهده داشت.
وصفی در کارنامه خود حضور در نمایشگاه کتاب و مدیر کمیته بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران را دارد.
* سال 93 پروین اعتصامی را نداشت
یکی دیگر از موضوعات مورد طرح، عدم برگزاری جشنواره پروین اعتصامی در
سال بود که قزلی مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی از ان خبرداد، این جایزه
اغلب در شش ماه پایانی سال برپا می‌شد اما امسال مدیر
عامل بنیاد از برگزار نشدن اختتامیه جشنواره پروین
اعتصامی در سال 93 خبر داد و گفت: سعی می
کنیم این جشنواره را قبل از نمایشگاه کتاب در سال آینده و یا همزمان با نمایشگاه
کتاب برگزار کنیم.
