صراط: آلودگی هوای کلان‌شهرها، معضل ریزگردها، کاهش کیفیت هوا در کلان‌شهرها و بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی که اثرات مخربی بر سلامت و اقتصاد کشورمان دارد در سالهای اخیر گریبان میلیونها نفر از ساکنان شهرهای صنعتی، پرجمعیت و نقاط جنوب غرب کشور را گرفته است و سال به سال نیز وضعیت وخیم‌تری می‌یابد.
به گزارش تسنیم، اما به‌غیر از سازمان محیط زیست و برخی دستگاههای ذیربط متولی آلاینده‌های جوی و پدیده ریزگردها، برخی سازمانهای مرتبط همانند سازمان هواشناسی نیز در این حوزه نقش بسزایی دارند.
حوادثی مانند طوفان شدید خرداد ماه سال 93 تهران، وقوع ریزگردها در جنوب غرب کشور، طوفانهای 120روزه جنوب شرق کشور، برف شدید ابتدای بهمن ماه 96 که موجب قفل شدن جاده‌ها و فرودگاههای کشور شد، بررسی دقیق ورود سامانه‌های بارشی، تردد هواپیماها در مسیر ایمن و... بخشی از برنامه‌های کارشناسان هواشناسی کشور است که در سالهای اخیر لزوم توجه به این مسائل بیش از پیش احساس می‌شود.
برای بررسی بیشتر چرایی پدیده ریزگردها در ایران، آلودگی هوای کلان‌شهرها به‌ویژه تهران، راهکارهای کاهش آلودگی هوا در کلان‌شهرها، وضعیت پیش‌بینی و هواشناسی در کشور و نقاط مختلف جهان، هواشناسی و فرود هواپیماها در ایران و فرودگاههای جهان، نقاط ضعف و چالش‌های پیش‌ِروی صنعت هواشناسی، بارورسازی ابرها، عملکرد مسئولان در حوزه‌های هواشناسی و آب‌وهوایی، تغییرات اقلیمی و... نشستی با حضور اساتید برتر علم هواشناسی در خبرنگاران برگزار کردیم.
در این نشست تخصصی میزبان استاد حسین اردکانی؛ پدر علم هواشناسی ایران و از اساتید پیشکسوت این حوزه، دکتر محمدتقی زمانیان از اساتید برجسته هواشناسی کشور و عضو سابق کمیته مشترک علمی وابسته به برنامه و تغییر اقلیم جهان بودیم.
بخش نخست این نشست با عنوان امکان استقرار "ژنراتورهای عظیم" برای ایجاد باد مصنوعی در تهران/ پوچ بودن ادعای رفع "ریزگردهای خوزستان" ظرف 5 سال آینده را پیشتر منتشر کردیم.
مشروح بخش دوم این نشست در ادامه تقدیم مخاطبان ارجمند شده است:
گردوغبار یکی از مهمترین موضوعات و دغدغه‌های مردم به‌ویژه ساکنان غرب و جنوب غرب کشور و مسئولان است؛ شما به عنوان پدر علم هواشناسی کشور اخیراً نامه‌ای به آقای عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست در این رابطه نوشته‌اید؛ از دیدگاه جنابعالی آیا مشکل گردوغبارها حل شدنی است؟
استاد اردکانی: همانطور که در محورهای قبل ذکر کرده‌ام، راههای ورود گردوغبار به منطقه جنوب غرب به ویژه استان استان خوزستان از چند جهت مختلف صورت می‌گیرد و از نظر بنده ادعای آقای کلانتری مبنی بر حل شدن مشکل خوزستان طی 6 سال آینده امکان پذیر نیست چرا که با این بودجه و برنامه‌ریزی، فقط می‌توان راه نفوذ یک منطقه گردوغبار خیز را مسدود کرد.
طرح آقای کلانتری مبنی بر نفس راحت کشیدن مردم خوزستان در طول 5 یا 6 سال آینده انجام نمی‌شود و فقط یک محدوده ورود و خیزش گردوغبار، مناسب‌سازی خواهد شد؛ رئیس سازمان محیط زیست باید پاسخ دهد که خاک وارد شده از شمال عربستان، غرب و شمال غرب کشور چه می‌شود.
خشکی تالابها و تاثیر آن در برخاستن خاک
برخی کارشناسان اذعان دارند که منشاء خاک برخاسته در خوزستان از سمت شرق این منطقه است، نظر جنابعالی در این مورد چیست؟
خیر! این موضوع صحیح نیست؛ باید تکلیف تالاب‌های این منطقه نیز مشخص شود چرا که بسیاری از خاک‌ها و غبار‌های برخاسته در خوزستان ناشی از خشک شدن تالابها است و احیای این تالابها نیز مخارج زیادی دارد ضمن اینکه نظام‌های جوی نشان می‌دهد که بسیاری از طوفان‌ها، غبار‌ها و خاک‌ها از مناطقی نظیر مصر و از روی شرق دریای مدیترانه وارد می‌شود که نام آنها "مسموم" است و می‌تواند ابتدا عربستان، منطقه ما و ایران را تحت تاثیر قرار دهد و با افزایش دما همراه شود که بروز بیماری‌ها و سکته‌های قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد.
بسیاری از این نظام‌ها در تابستان از روی منطقه ما عبور می‌کنند و به علت نداشتن رطوبت یا بارش، احتمال گردوغبار و برخاستن خاک را افزایش می‌دهند؛ برخی نظام‌های جوی و طوفان‌ها نیز می‌تواند در تابستان ایجاد شود و مشکلاتی را پدید آورد.
به عنوان نمونه یک طوفان شدید را در حدود سه سال گذشته در تهران شاهد بودیم؛ در تاریخ دوازدهم خرداد ماه سال 93 شاهد وقوع پدیده طوفان و کشته شدن چند نفر از هموطنان و تخریب‌های گسترده طوفان در تهران بودیم؛ در آن ایام متوجه شدیم که مسئولان ذیربط در سازمان هواشناسی و سایر دستگاهها تاکید داشتند که این سامانه جوی و طوفان، قابل پیش‌بینی نبود(؟!) و در مقیاس کوچک ایجاد شده است!
قابل پیش‌بینی بودن طوفان سال 93 شهر تهران
بنده نیز بعد از این طوفان که به قول مسئولان سازمان هواشناسی کشور "خُرد مقیاس" بود، به تهران آمدم و تاکید کردم که این طوفان قابل پیش‌بینی بوده است.
طوفانهای خاک که همانند طوفان سال 93 اتفاق می‌افتد غالباً جلوی یک ابر و رعد و برق ایجاد می‌شود و چون بارندگی در پی ندارد و زمین هم خشک است، احتمال برخاستن خاک شدید و خطرناک وجود دارد که نمونه این موضوع یک بار دیگر و در سال 43 شمسی نیز رخ داده است.
قابل پیش‌بینی و کنترل بودن طوفان خاک
در حقیقت طوفان خاک با سامانه‌های جوی و شرایط مخصوص جوی از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل می‌شوند و اگر به صورت مناسب این را پیش‌بینی کنیم کاملاً قابل کنترل خواهد بود.
قابل حل نبودن همه مشکلات ریزگردهای جنوب کشور طی 6 سال آینده
اما در مورد طوفانهای خاک در غرب کشور، بنده نامه‌ای به آقای کلانتری نوشتم و در آن تاکید کردم که با این مقدار هزینه طی 6 سال آینده مردم جنوب غرب کشور نفس راحتی نمی‌کشند مگر اینکه کنترل تمام قسمت‌های ورود و خیزش گردوغبار را مورد توجه قرار دهیم و اگر طرح و اجرا به‌صورت صحیحی انجام گیرد، تا حدودی مشکلات کاهش می‌یابد همچنین برای بهبود وضعیت خیزش گردوغبار در مناظق جنوب غربی، راهبردهایی در نظر دارم که نیاز به کار کارشناسی و اجرا دارد و فعلاً در حد یک تصور است.
ورود خاک و آلودگی‌ها در جنوب غرب و غرب کشور از چهار جهت صورت می‌گیرد بنابراین ابتدا برای اجرای طرح بنده و جلوگیری از ورود خاک به کشور باید میان کشورمان و کشورهای همسایه یک نوع تعامل پدید آید.
به کارگیری هواپیماهای دارای تانکر آب
طرح بنده این است که برخی هواپیماهای دارای انبار آب که توانایی حمل تانکرها را دارند، می‌توانند در راستای جلوگیری از برخاستن خاک ثمربخش باشند؛ هواپیماهای تانکر‌دار می‌توانند بعد از پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی و در حدود 48 ساعت قبل از ورود طوفان گردوغبار و برخاستن خاک، منطقه مورد‌نظر را آب پاشی کنند اما در هر صورت پروازهای مذکور نیاز به تعامل میان کشورها دارد.
باید با کشورهایی همانند عراق، سوریه و حتی عربستان در این رابطه تعامل کنیم و بر پرواز برای آب‌پاشی مناطق برخاستن خاک تاکید داشته باشیم.
آب‌پاشی زمین‌ها یکی از راهکارهای حل مشکل ریزگردها
یکی از ثمرات تحقیقات اولیه و آب‌پاشی کردن زمین‌ها به وسیله هواپیماهای تانکر‌دار، نم‌دار شدن زمین و کاهش قطعی احتمال برخاستن گردوغبار و خاک است.
خارجی بودن منشا اغلب ریزگردهای خوزستان
استاد زمانیان: غالب گردوغبار خوزستان منشا خارجی دارد و دانه‌های خاک یا اندازه و وزن آنها با یک حداقل سرعت از زمین برمی‌خیزد؛ راهکارهایی همانند درختکاری ثمربخش است اما نمی‌تواند مانع غبار شود؛ اینکه چه گیاهانی در منطقه کاشته شود به تحقیق گیاه‌شناسان بستگی دارد که امیدواریم کارهای اساسی و کارشناسی صورت گیرد.
تفاوت ریزگردهای درشت و ریز در خوزستان
باید اندازه ریزگردها و وزش گردوغبارها مورد تحقیق قرار گیرد؛ به عنوان نمونه ریزگردهای شمال عراق و شمال سوریه که از مهمترین منابع گردوغباری محسوب می‌شوند بسیار ریز هستند و اندازه آنها حدود 12 میکرون است یعنی این ریزگردها از ابرها هم ریزتر هستند و به راحتی با وزش یک باد سبک در هوا برمی‌خیزند که باید تحقیقات کامل روی آنها انجام گیرد.
امریکایی‌ها یکی از بانیان ایجاد ریزگردها در عراق
متاسفانه از زمانی که امریکایی‌ها وارد عراق شده و ناامنی ایجاد کردند، بسیاری از کشاورزان زمین‌های خود را رها کردند که تبعات آن خشکسالی و مشکلات پیش آمده امروز است بنابراین باید به پوشش‌های گیاهی و زمین‌های کشاورزی توجه ویژه‌ای شود.
اگر به دنبال رفع گردوغبار هستیم باید زمین‌ها کاملاً پوشیده شود و راهکارهایی همانند مالچ پاشی، راهکاری موقت است و باید راهکارهای عملیاتی و دائم مورد لحاظ قرار گیرد.
طبق نظر جنابعالی باید زمین‌های کشاورزی در کشوری مانند عراق برای جلوگیری از برخاستن ریزگردها مورد کشت قرار گیرند و از سویی از "مالچپاشی" به‌عنوان راهکار موقت نام می‌بردید؛ آیا مالچپاشی باعث غیرقابل کشت شدن اراضی کشاورزی نخواهد شد؟!
مالچپاشی راهکاری موقت است اما خود این عمل نیز بعد از پنج سال، زمین‌ها را فاقد استفاده می‌کند و بعد از این مدت از بین می‌رود و تجزیه می‌شود اما در حقیقت باید اقدام به کشت شود؛ نیاز به توجه ویژه برای جلوگیری از انتشار گردوغبار از منابع داریم؛ اگر اندازه ریزگردها درشت باشد راهکارهای بیشتری می‌تواند اجرایی شود اما اگر ریزگردها ریز یا پودری باشد، راهکاری به غیر از کشت و پوشش زمین‌های کشاورزی نخواهیم داشت.
تا زمانی که مناطق عریان وجود دارد و کشت صورت نمی‌گیرد، مسئله گرد و غبار وجود خواهد داشت ضمن اینکه باید پیش‌بینی‌های درستی در زمینه گردوغبار انجام گیرد.
آیا راهکاری که بتوانیم ظرف دو تا سه سال بر ریزگردها فائق آییم، وجود دارد؟
استاد اردکانی: بنده در نامه برای آقای کلانتری نوشته‌ام که از قول دادن بابت حل مشکل کیفیت هوای خوزستان در پنج یا 6 سال آینده کمی ترس دارم چرا که این قول شدنی نیست؛ برای سایر موضوعات نیز به آقای کلانتری نامه نوشته‌ام و طرح‌هایی را متذکر شده‌ام که نمونه آن ارائه طرح برای دریاچه ارومیه بوده است اما متاسفانه مورد قبول و توجه قرار نگرفت.
در این طرح راهکارهایی همانند بارورسازی ابرها از مسیر صحیح و ورودی مسیرهای آب را مورد بررسی قرار دادیم که پروژه بسیار خوبی بود اما مورد موافقت قرار نگرفت.
قابل پیش‌بینی بودن طوفان تهران و بی‌توجهی آخوندی به نظرات بنده
فرد کارشناس باید برای مملکت خود، پروژه ارائه کند و به فعالیت بپردازد؛ بنده برای طوفان چهار سال گذشته هم نامه مودبانه‌ای به وزیر راه و شهرسازی(عباس آخوندی) نوشتم و تاکید کردم که خُرد مقیاس بودن این طوفان حرفی ناصحیح است و افراد عنوان‌کننده آن در پی فرار از مسئولیت هستند؛ طوفان مذکور، میان مقیاس و قابل پیش‌بینی بوده است.
امروزه تمامی پدیده‌های میان مقیاس از طریق رادارها و ماهواره‌ها قابل پیش‌بینی هستند؛ حتی رادارها می‌توانند مسیر عبور سامانه‌های جوی یا طوفان‌ها را پیگیری کنند؛ بنده در نامه به آقای آخوندی تاکید کردم که 60 سال در حوزه هواشناسی و دانشگاهی فعالیت کرده‌ام و قصد ملاقات با وی را دارم اما وزیر راه و شهرسازی هیچ‌کدام از صحبت‌های بنده را نشنید و هیچ توجهی به خواسته ملاقات بنده نکرد.
بی‌توجهی آخوندی به نامه پدر علم هواشناسی کشور!
استاد زمانیان: حدود دو ماه نامه استاد پیشکسوت و مسلم علم هواشناسی کشور و جهان(استاد اردکانی) را به وزیر راه و شهرسازی دنبال می‌کردم و همه روزه برای این منظور تماس تلفنی می‌گرفتم اما متاسفانه هیچ پاسخی از سوی مسئول ذیربط داده نشد.
استاد اردکانی! برخی مسائل نیازمند پیش‌بینی قوی و اقدام به‌موقع از سوی مسولان ذیربط دارد؛ در مسائل جوی همانند برف شدید بهمن ماه 96 که موجب اختلالات گسترده در کشور و به ویژه سیستم حمل و نقل هوایی شد چه نظری دارید و عملکرد وزیر راه را چگونه می‌بینید؟
استاد اردکانی: راجع به این وقایع ایجاد شده و اختلال در پروازها، دل بنده بسیار خون است؛ آخر مگر هواپیما در فرودگاه بین‌المللی امام (ره) و مهرآباد صرفاً باید با دید بالای 400 متر بنشیند؟!
تفاوت فرود هواپیماها در دنیا با فرودگاههای ایران
مسئولان باید پاسخ دهند که چرا هواپیماها در فرودگاههای امریکا و اروپا با دید 35 متر بر روی باند فرودگاه می‌نشینند اما در فرودگاههای کشور ما دید لازم برای فرود هواپیما بسیار بالاتر است؛ متاسفانه سالیان متمادی پروازهای بسیاری در کشورمان به‌دلیل دید ناکافی هواپیما به نقطه‌ای دیگر رهسپار می‌شود و همه این مسئله، هزینه‌های زیاد و معطلی به دنبال دارد.
آیا دو فردودگاه بزرگ کشور(فرودگاه بین‌المللی امام و مهرآباد) باید با یک برف سنگین اینچنینی بسته شود؟! چرا با این همه امکانات این مشکلات پدید می‌آید.
در حال حاضر هواپیماهای ما در ایران و در فرودگاه بین‌المللی امام (ره) با دید کمتر از 400 متر در باند فرودگاه نمی‌توانند بنشینند اما در سایر نقاط دنیا با دید صفر هم هواپیما را بر روی باند فرودگاه می‌نشانند.
سایر کشورها برخی تجهیزات را در فرودگاههای خود مستقر کرده‌اند که در زمان نداشتن دید کافی، برج مراقبت خلبان را راهنمایی می‌کنند و هواپیما به راحتی روی زمین می‌نشیند اما متاسفانه هواپیماها در کشورمان حتی در فرودگاههای بین‌المللی کشورمان مانند فرودگاه امام(ره) هم با دید حتی بیش از 400 متر نیز نمی‌توانند روی زمین بنشینند!! و باید تغییر مسیر داده و به فرودگاهی دیگر رهسپار شوند!
در کشورهایی به مراتب برف‌گیرتر، این هواپیماها به راحتی و با کنترل مناسب بر روی زمین می‌نشیند که متاسفانه این امر در کشور ما صورت نمی‌گیرد و یک هواپیما با چند صد مسافر تغییر مسیر می‌دهد که باید چاره‌ای جدی برای آن اندیشیده شود.
تمامی این مسائل موجب آسیب‌های اقتصادی به کشور خواهد شد؛ یکی از راهکارهای اجرای اقتصاد مقاومتی همین کاهش ضرر و زیان‌های اقتصادی به واسطه پروازها است و عدم نشستن به‌موقع هواپیماها بر روی باند فرودگاه، آسیب‌های اقتصادی و زمانی زیادی به دنبال دارد.
آیا سازمان هواشناسی در پیش‌بینی دقیق پدیده‌های گرد و غبار در کشورمان موفق عمل کرده است؟
سازمان هواشناسی نتوانسته مسیرهای مختلف گرد و غبار را به‌صورت لحظه به لحظه در ماههای مختلف بیابد در حالیکه در هر ماه مسیرهای مختلفی که گردوغبار می‌آید باید مشخص شود و همه این وقایع گرد و غبار قابل پیش‌بینی است.
در بحث گردوغبار خوزستان و جنوب غرب کشور نیز به غیر از برنامه‌ریزی بودجه‌ای و هزینه‌‌ای باید تمام جوانب کار در نظر گرفته شود؛ باید برنامه محاسباتی صورت گیرد که چند درصد ریزگردها از شمال غرب، غرب و جنوب غرب کشور وارد می‌شود یا برمی‌خیزد.
استاد زمانیان: مسئله ریزگردها در کشورمان باید از دو منظر بررسی شود؛ یک مسئله به پیشگیری‌ها باز می‌گردد که می‌توان آن را به طور صحیحی انجام داد و دیگر اینکه پوشش کامل زمین‌های مستعد گردوغباری مدنظر است که البته این پوشش‌ها بسته به نوع بافت خاک باید متفاوت باشند؛ یعنی هرچه بافت خاک درشت باشد نیاز به پوشش ضعیف‌تری داریم اما اگر بافت خاک ریز باشد باید تمام زمین کاملاً پوشیده شود.
غالب ریزگردها در کشورمان منشا خارجی دارند بنابراین نیازمند تعامل با سایر کشورها در این زمینه هستیم البته مدیریت صحیح داخلی و پیش‌بینی هواشناسی نیز از جمله اولویت‌ها است که این مهم نیز وظیفه سازمان هواشناسی کشور است.
استاد اردکانی: سازمان هواشناسی کشور برای پیش‌بینی‌ها به‌ویژه در بحث گردوغبار، دو مدل را از اسپانیا و اروپا خریداری کرده‌اند؛ اسپانیا فعالیت‌های زیادی در مورد خاک انجام داده و مدلهای خوبی را برای این منظور تهیه کرده اما باید توجه داشت که هر کدام این مدل‌ها، صرفاً برای منطقه خودشان جوابگو است و نه برای کشور ما!
نبود مدلهای پیش‌بینی بومی در کشور
مدلهای کشورهای اسپانیا و اروپا برای شرایط اقلیمی همان منطقه نوشته شده است یعنی هر مدل تهیه شده برای خود آن منطقه است.
چرا سازمان هواشناسی، مدلهای هواشناسی را از اروپا و کشوری مانند اسپانیا خریداری کرده و اقدام به تهیه الگوهای بومی نکرده است؟
متاسفانه سازمان هواشناسی صرفاً اقدام به خریداری مدلهای هواشناسی کرده است اما در حقیقت باید ما برای خودمان یک مدل طراحی کنیم چرا که مقیاس‌بندی‌ها میان کشورها متفاوت است؛ بنده هر زمان که سامانه‌ای وارد کشور می‌شود از مکان و زمان وقوع طوفان گردوخاک نیز اطلاع می‌یابم و این را بر اساس تجربه، اعلام می‌کنم.
علت بروز چنین مسائلی در زمینه‌های پیش‌بینی‌ها، مدلهای هواشناسی، عدم پیش‌بینی‌های صحیح و ... در حوزه سازمان هواشناسی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در خواب فرو رفتن وزارت راه و شهرسازی
استاد زمانیان: یک مقدار از این مشکلات به خواب بودن وزارت راه و شهرسازی باز می‌گردد مثلا وقتی شخصی مانند استاد اردکانی به‌دنبال بازگو کردن مشکلات و ارائه راهکارها است اما حتی اجازه دیدار و گفت‌وگو را به او نمی‌دهند، چه توقعی می‌توان برای حل این مشکلات داشت.
استاد اردکانی: متاسفانه دلسوزی لازم را شاهد نیستیم و اگر دلسوزی باشد در حقیقت نظرات ما را به عنوان اساتید دریافت می‌کنند و راهکارها عملیاتی می‌شود؛ افرادی مانند بنده به دنبال پول نیستیم و تنها در پی پیشرفت کشور و حل این مشکلات هستیم.
نامناسب بودن وضعیت هواشناسی کشور
استاد زمانیان: وضعیت هواشناسی کشور در این سالهای اخیر به مراتب نامناسب‌تر شده است؛ در پیش‌بینی، مدیریت و نیروی انسانی وضعیت بدتری را شاهدیم و حتی برخی نیروی انسانی کارآمد از سازمان رفته‌اند و نگاهی تخصصی در حال حاضر در این سازمان وجود ندارد.
مسائلی نظیر تندباد سال 93 یا برف سال 96 نمونه‌ای از پیش‌بینی‌های نادرستی است که برون‌داد عملکرد سازمان هواشناسی به حساب می‌آید.
استاد اردکانی: در کشورهای دیگر با دید‌های بسیار اندک هواپیما را می‌نشانند اما در ایران شاهد وضعیت نامناسب در فرود هواپیما در زمان باریدن برف مختصر زمستانی هستیم در حالیکه در دنیا در هر شرایطی هواپیما را روی باند می‌نشانند مگر در دو پدیده وزش بادهای بسیار شدید و "بارش باران یخ‌زده" یعنی قطرات روی هواپیما می‌نشیند و مشکلاتی پدید می‌آید و احتمال سانحه بسیار بالا خواهد بود.
امیدواریم توجه بیشتری به مشورت‌ها و نظرات اساتید و مو‌سپیدان این حوزه صورت گیرد.
