اگر در تقدیر من در شب قدر نوشته می شود پس اختیار انسان چه می شود؟
قدر یعنی پیوند و شکل گیری هر پدیده و هر حادثه با سلسله علل خود. در شب قدر این پیوند دقیقا اندازه گیری می گردد، و سپس برای امام زمان این پیوند معلوم و تفسیر می شود؛ و ثانیا، رابطه این پدیده ها با علل آنها روشن می گردد.
خداوند متعال چنان مقدر کرده است که بین اشیا رابطه ای خاص برقرار باشد. مثلا بین عزت و دفاع از کیان از ذلت و پذیرش ستم از سوی دیگر ارتباط تکوینی برقرار است. هر کس از کیان خود دفاع کند، عزیز می شود، و هر کس تسلیم زور و ستم ظالم شود، ذلیل می گردد. این تقدیر الهی است. یا بین طول عمر و رعایت بهداشت و ترک بعضی گناهان مثل قطع صله رحم و دادن صدقه رابطه برقرار کرده و فرموده است: هر کس طول عمر می خواهد باید در این قالب قرار گیرد. آن که این شرایط را مهیا کرد، طول عمر می یابد، و آن که در این امور کوتاهی کرد، عمرش کوتاه می گردد.
پس در افعال و کردار اختیاری بین عمل و نتیجه که همان تقدیر الهی است، رابطه مستقیم وجود دارد. انسان تا زنده است، جاده ای دو طرفه در برابرش قرار دارد، یا با حسن اختیار کمیل بن زیاد نخعی می شود، که صاحب سرّ امیر مؤمنان - سلام الله علیه – است، و یا با سوء اختیار حارث بن زیاد نخعی می شود، که قاتل فرزندان مسلم است. دو برادر از یک پدر و مادر، که یکی سعید و دیگری شقی است.
پس معنای صحیح تقدیر الهی این است که آن که با حسن اختیار خود به جاده صواب رفت، کمیل می شود، و آن که با سوء اختیار خود به بیراهه گناه و انحراف پا گذاشت، حارث می گردد. پس بین تقدیر الهی و اختیار آدمی هیچ منافاتی وجود ندارد، زیرا در سلسله علل و شرایط به ثمر رسیدن کار و ایجاد حادثه، اراده آدمی یکی از علل و اسباب است، و تقدیر جانشین اراده و اختیار آدمی نمی شود تا همچون عروسک خیمه شب بازی جلوه کند. البته یکی از این عوامل تکوینی، معنویت و نیک سیرتی و زشت سیرتی انسان و سلامت و بیماری روح و جان فرد است.
پس این که فرموده اند در شب قدر مقدرات بندگان اعم از مرگ و زندگی و سلامت و بیماری و ... تقدیر و بر ولی خدا معلوم می شود، همگی با حفظ علل و شرایط و عدم موانع است که اختیار یکی از علل و شرایط آن به شمار می آید. این که سفارش شده آن شب مخصوص را به شب زنده داری و عبادت و دعا سپری کنید، تا این عمل در آن شب خاص که از هزار شب برتر است، شرایط نزول فیض الاهی را فراهم آورد، نشان از این دارد که یکی از عوامل رحمت خداوند بر بنده اش و تقدیر نیک برای او همین است. با این وجود بعد از شب قدر هم می توان تقدیر را عوض کرد و خود را در مسیر دیگری غیر آن چه برای او مقدر شده، قرار داد.
با توجه به اینكه شب قدر زمان نزول ملائكه میباشد با توجه به اختلاف افق ها نزول ملایكه در یک شب چگونه توجیه می شود؟
چنین تصور کرده اید كه براى تمام نقاط مختلف روى زمین در هر سال، شب واحد و مشتركى، شب قدر معین شده بطورى كه این شب در ساعت معینى در سراسر كره زمین آغاز و در ساعت معینى هم پایان مى پذیرد در حالى كـه این تصور اشتباه است، چون مى دانیم زمین كروى است و همیشه یک نیمكره آن در تاریكى و نـیـمكره دیگر آن در روشنایى قرار دارد و به این ترتیب اصلا امكان ندارد كه در ساعتهاى معین و مشتركى در سراسر زمین شب باشد .بلکه در كل كره زمین یک شب كامل، 24 ساعت مى باشد. همچنان كه یک روز كامل 24 ساعت است و هر زمان مفروضى حدود نیمى از كره زمین را پارههاى روز و نیمكره دیگر را پاره هاى شب مى پوشانند. همه شبها یا روزها همین حالت را دارند كه در عرض 24 ساعت به صورت متخالف و تدریجى كل زمین را پوشش مى دهند. بنابراین زمانى كه مثلا در عربستان شب قدر مى شود بخشى از لیلة القدر است كه امتداد آن تا شبى كه در ایران مراسم شب قدر انجام مى شود استمرار مى یابد. و چون شب قدر مانند همه شبها و روزها در عرض 24 ساعت به صورت متخالف و تدریجى كل زمین را پوشش مى دهد، در روایات وارد شده است كه فضیلت روز قدر كمتر از شب قدر نیست و روز آن را هم غنیمت بشمارید.
با توجه به اهمیت شب های قدر و این که سرنوشت انسان ها در طول سال در این شبها رقم می خورد، اگر فردی به دلایلی نتوانست بهره کافی را از این شبهای پرفضیلت ببرد، آیا باید تا ماه رمضان سال بعد صبر کند؟
چنین نیست که شرط بهره بردن از این شب مبارک، انجام اعمال خاص آن باشد. هر عمل نیکی در آن خوب است. در روایات مذاکره علمی، دینی از بهترین اعمال شمرده شده است.
آن چه بیش از همه مهم است شب زنده داری و تفکر و توجه و تذکر است. تفکر در صنع و قدرت الهی، توجه به برکات این شب و تذکر حضور خدا. قرآن به سر گرفتن و دعای جوشن خواندن راه خوبی برای این توجه و تذکر است.
ایام دیگری در سال به عنوان شبهایی یاد شده اند که اگر کسی از شبهای قدر محروم ماند، تلاش کند آن ایام را دریابد. شب عید فطر و عید قربان و نیمه شعبان از این شبها است. روز و شب عرفه هم از این ایام و لیالی است.
به هر حال، راهیابی به حضور خدا، و باب رحمت او هیچگاه بسته نیست. حتی در روایات است که عمل نیک در ایام دیگر هم می تواند تقدیر شب قدر را تغییر دهد؛ ولی باید تلاش بیشتری کرد.
